Äl-Qağidä
Äl-Qağidä yäki Äl-Qaidä (ğäräpçä القاعدة, al-qāʿidah, IPA: /ælˈqɑːʕɪdɐ/, "nigez", "baza", "qağidä") - wahhabiçelek terroristik oyışmalarnıñ iñ zur häm kisken qaraşlı xalıqara oyışması.
1988 yılda nigezlängän. 1998 yılda Keniä häm Tanzaniä başqalalarında AQŞ ilçelekläre şartlatılğannan soñ, Äl-Qağidä dönya berençe terror oyışması bulıp sanala. 2001 yılnıñ 11 sentäberendä Äl-Qağidä oyışması AQŞta berniçä zur teraktlar oyıştıra.
Äl-Qağidä oyışmasınıñ maqsatı - İslam illärendä dönyawi tärtipne töşerü häm "Böek İslam xälifälege"n buldıru.
Oyışmanıñ xäzerge citäkçese - Äymän az-Zawahiri.
Tarix
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Äfğänstan suğışı
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Äl-Qağidä oyışması Äfğänstan suğışı (1979-1989) waqıtında barlıqqa kilä. SSRB Äfğänstanğa ğäskärlären kertügä qarşı AQŞ "Tsiklon" operatsiäsen ütkärä, näticädä 1984 yıldan Usama ben Laden häm Abdulla Azzam citäkçelegendäge möcähädlär "Mäktäb-äl-Xidämät"(Pakstan, Peşawar) oyışmasına bulışa häm aqça birä başlıy.
Äfğän möcähädläre SSRB ğäskärlärenä qarşı cihad suğışın iğlan itälär, AQŞ maxsus xezmäte Usama ben Laden citäklägän oyışmağa qoral häm aqça belän bik bulışa başlıy.
1988 yılda Päqstan Peşawar töbägendä "Misır islam cihadı" häm Usama ben Laden citäklägän törkemnär "Äl-Qağidä" oyışmasına berläşä.
SSRB ğäskärläre Äfğänstannan kitkännän soñ Usama ben Laden Soğud Ğäräbstanına qayta.
Farsı qultığındağı suğış
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1990 yılda Säddam Xösäyen citäklägän Ğıyraq Küwäyt ilen basıp ala häm Soğud Ğäräbstanına yanıy başlıy. Usama ben Laden Fahd patşasına yärdämen täqdim itä, läkin Soğud patşası AQŞ yärdämen saylıy.
AQŞqa qarşı suğış başlawı
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Usama ben Laden Mäkkä häm Mädinä - izge möselmannar cirendä AQŞ ğäskärläre buluın - mäsxärä itü bulıp sanıy häm açıq çığış yasıy. Şunnan soñ 1991 Usama ben Laden Soğud Ğäräbstanınnan quıp çığarıla häm "Äl-Qağidä" AQŞqa qarşı köräş başlıy.
1998 yılda Keniä häm Tanzaniä başqalalarında AQŞ ilçelekläre şartlap beterelä. Annarı Äl-Qağidä dönya berençe terror oyışması bulıp sanala.
2001 yılnıñ 11 sentäberendä Äl-Qağidä oyışması AQŞta berniçä zur teraktlar oyıştıra.
2011 yılda Usama ben Laden üterelä.
Ğämäläge xäl
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Äl-Qağidä suğışçıları küp kenä illärdä törle bäreleşlärdä qatnaşalar, ayıruça Äfğänstanda, Pakstanda, Ğıyraqta, Süriädä, Misırda, Liviädä, Frantsiädä h.b.
2004 yıldan birle Äl-Qağidä üz kontrole astında Wäziristan töbägen tota.
Şulay uq qarağız
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ädäbiät
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Хохлов И. И. «Аль-Каида» — Международный исламский фронт джихада против иудеев и христиан // Национальная и государственная безопасность Российской Федерации. — 2005.
- Аль-Каида 2006 елның 26 июнь көнендә архивланган. (рус.)
- Комитет Совета Безопасности ООН по организации «Аль-Каида»