Һиндстанда ислам
Һиндстанда ислам (ингл. Islam in India) — Һиндстан территориясендә ислам дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Һиндстан халкының (1 млрд 380 млн кеше) 14,20 % ы (195 млн кеше) (бөтен дөнья мөселманнарының 12,90 % ы) — Ислам дине тарафдары (2020)[1]. Ислам Һиндстанда тарафдарларының саны буенча һинд диненнән соң (ил халкының 80 % ының дине) икенче урындагы дин. Ислам динен тотучыларның саны арта бара. 2001 елгы халык санын алу нәтиҗәләре буенча, илдәге мөселманнар 36 % ка арткан. Абсолют сан буенча Һиндстанда мөселманнар Индонезиядән (229 млн) генә калыша. Һиндстан мөселманнарының зур күпчелеге — сөнни мөселманнар, шигый азчылыгы да бар.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Һиндстан җиренә аяк баскан беренче мөселманнар — диңгез буйлап йөзүче гарәп сәүдәгәрләре. VII гасыр ахырыннан алар Һиндстан субконтинентының көньяк-көнбатышында Малабар яр буенда урнаша башлаган. Сәүдәгәрләр йогынтысында хәзерге Керала штатының төп халкы булган малаяли халкының зур өлеше исламга күчкән. Бүген штат халкының 26,56 % ы — Ислам дине тарафдары[2].
Гарәп яулап алулары вакытында ислам Һиндстанның төньяк-көнбатышына үтеп керә. Һинд елгасы үзәне халкы (хәзерге Пакистан) IX—XI гасырларда тулысынча ислам динен кабул итә. Һинд ярымутравы һәм Ганг үзәненә ислам әле үтеп кермәгән була.
977—1186 елларда идарә иткән Газнәвиләр хакимнәре Төньяк Һиндстанга 20 тапкыр яу чаба. 1030 елга Һиндстанның төньяк һәм төньяк-көнбатыш өлкәләре (Пәнҗаб) Газнәвиләр дәүләтенә кушылып бетә. Пәнҗаблыларның бер өлеше (хәзерге Пакистан территориясе) ислам диненә күчә. Мултан өч гасырга Һиндстан территориясендә исламның төп терәге була.
1206—1526 һәм 1539—1555 елларда һиндстан территориясендә беренче эре ислам дәүләте Дәһли солтанлыгы оеша. Бу чорда Дәһли беренче тапкыр дәүләт башкаласы була. 1330 елдан соң төрле төбәкләр солтанлыкка каршы күтәрелгән һәм дәүләт территориясе кимегән. 1398—1399 елларда Аксак Тимер һөҗүме нәтиҗәсендә солтанлык таркала.
1526—1540 һәм 1555—1858 елларда яшәгән Бөек Моголлар империясе вакытында исламлаштыруның яңа дулкыны башлана. Бу чорларда Һиндстан халкының ярлы катламнары касталар системасыннан котылу өчен исламга аеруча актив күчкән. Ганг елгасы дельтасының (хәзерге Бангладеш) аз керемле крестьян халкы исламны кабул иткән. Һиндстан сәүдәгәрләре һәм күп кенә шәһәр халкы төбәкнең яңа элитасына әверелгән әмирләрнең сараена үтеп керүне җиңеләйтү өчен, ислам динен кабул итүгә омтылган.
XVIII гасыр азагыннан Европа колонизаторлары (Португалия, Бөекбритания) Һиндстанда Исламның абруен һәм йогынтысын киметүгә, яңа җирләргә таралышын чикләүгә ирешә.
Яңа заман[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1949 елда Һиндстан бүленешеннән соң да бәйсез Һиндстанның күп төбәкләрендә мөселман җәмгыятьләре сакланып калган. Шул вакыттан бирле мөселманнарның өлеше һәм саны демографик сәбәпләр аркасында арта бара. Ил мөселманнарынының белем алуы түбән дәрәҗәдә. Сәяси хакимиятне башта британнар, аннары һиндләр алганнан соң, мөселманнарның керемнәре кискен кимегән. Аларның күбесе тузган инфраструктуралы иске шәһәр кварталларында (ислам геттоларында) яши. Һиндстанның мөселман хатын-кызлары һинд хатыннарына караганда уртача 1 балага күбрәк бала таба (2,7 : 3,7). Белемнәре җитмәү һәм икътисадта аз катнашулары сәбәпле (бигрәк тә хатын-кызлар арасында) чит илләргә күчеп китүләре чикләнгән күләмдә. Шуңа күрә 1991 һәм 2001 еллар арасында һинд динендәгеләрнең саны 20,3 % ка, ә мөселманнарның саны 29,6 % ка арткан.
Һиндстан мөселманнары дини йолаларны үтәүдә ирекле. Дәүләт хаҗга бару юл чыгымнарын күтәрешкән. 2006 елның августында Аллаһабад Югары суды үзәк хөкүмәткә, хокук тәртибен һәм хаҗилар куркынычсызлыгын тәэмин итү буенча чаралар күрүдән башка, хаҗны субсидияләүне тыя [3].
Ислам мәдәнияте белән Һинд мәдәниятенең озак гасырлар дәвамында бер-берсенә тәэсир итешүе нәтиҗәсендә, бу диннәрнең гореф-гадәтләре бер-берсенә керешеп киткән, шуның нәтиҗәсендә бүгенге көнгә кадәр Һиндстан, Пакистан һәм Бангладеш тормышында мөһим роль уйнаучы берничә феномен барлыкка килгән:
- һиндстани теле — Һиндстан диалектларына фарсы теленнән күп санлы алынмалар үтеп керү нәтиҗәсендә килеп чыккан, озак вакытлар нейтраль динара өстен тел нормасы ролен уйнаган (чынлыкта берничә диалект булган, аларның икесе хәзерге һинди һәм урду телләренә әверелгән).
- ислам касталары — Коръәндә рөхсәт ителмәгән, ләкин Һиндстан мөселман җәмгыятендә кабул ителгән касталарга бүленеш[4].
Һәр штатның ислам дини администрациясен штат мөфтие җитәкли. Һиндстан мөселманнарының рухи лидеры — Һиндстанның Бөек мөфтие. 2019 елдан Бөек мөфти — шәйх Әбубәкер Әхмәд.
Фотогалерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Һиндстан мәчетләре
-
Чераман мәчете.
Һиндстанның, ихтимал, беренче төзелгән мәчете -
Дәһли җәмигъ мәчете -
Шринагар җәмигъ мәчете -
Чарминар мәчете.
Хәйдәрабад -
Әсфи мәчете. Лакхнау
.jpg)
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Resources for the Study of Indian History(ингл.)
- Buddhist-Muslim Interaction: Umayyad Caliphate(ингл.)
- VINOD KUMAR. A Response to Muslim Legacy in India -- Do Muslims deserve Hatred of Hindus? kashmirherald.com, 2.08.2004(ингл.)
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Muslim Population By Country 2020(ингл.)
- ↑ ЭСБЕ/Маппила(рус.)
- ↑ Haj subsidy cuts start soon(ингл.)
- ↑ Caste in Indian Muslim Society(ингл.)
| Дәүләтләр | Азәрбайҗан • Әрмәнстан • Әфганстан • Бәһрәйн • Бангладеш • БГӘ • Бутан • Бруней • Вьетнам • Гөрҗистан • Гыйрак • Индонезия • Иран • Израиль • Иордания • Йәмән • Казакъстан • Камбоджа • Катар • Кипр • Көньяк Корея • Күвәйт • Кыргызстан • Кытай (Тибет) • Көнчыгыш Тимор • Лаос • Ливан • Мисыр • Малайзия • Мальдивлар • Монголия • Мьянма • Непал • Оман • Пакистан • Россия Федерациясе • Сингапур • Согуд Гарәбстаны • Сүрия • Таҗикстан • Таиланд • Төньяк Корея • Төрекмәнстан • Төркия • Үзбәкстан • Филипин • Һиндстан • Шри-Ланка • Япония |
|---|---|
| Буйсынган территорияләр | Гонконг • Кокос утраулары • Макао • Раштуа утравы • Британия биләмәләре |
| Танылмаган һәм өлешчә танылган илләр | Абхазия • Көньяк Осетия • Тайвань • Таулы Карабаг • ТКТҖ • Фәлистыйн |