Lämbda-CDM modele

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Lämbda-CDM modele latin yazuında])
Ğälämneñ tözeleşe
Космология
Өйрәнелә торган объектлар һәм җәрәяннәр
Галәм тарихы
Күзәтелә торган җәрәяннәр
Космологик модельләр

Lämbda-CDM modele yäki ΛCDM (qısqartma ingl. Lambda-Cold Dark Matter) - Ğälämneñ zamança kosmologik modele, anıñ buyınça yassı-fäzalı Ğäläm barion matdäse, qara energiä (ul Eynşteyn tigezlämäsendä Kosmologik daimi Λ belän taswirlana) häm salqın qara matdä (ingl. Cold Dark Matter) belän tutırılğan.

Bu model buyınça Ğälämneñ yäşe 13,75 ± 0,11 mlrd. yılğa tigez.

Şuşı modeldä Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse kosmologik masştabta döres bulıp sanala.

Bu model 1990 yıllarda buldırıla häm Ğälämneñ yassı buluın häm başlanğıç yarsular spektrın Ğälämneñ inflätsiäse yärdämendä añlata.

Taswir[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Bügenge köngä raslanğan kosmologik mäsläk buyınça zur masştabta Ğäläm izotrop (barlıq yünäleşlärgä bertigez) häm beriş bula.

Lämbda-CDM modele - barion matdäse, qara matdä häm qara energiäne isäpkä aluçı Fridman modele, Ğälämneñ zamança kiñäyü modele.

Matematik apparat Fridman Ğäläme metrikasında nigezlänä: interval:

,

biredä k:

  • k=0 öç ülçämle yassılıq öçen
  • k=1 öç ülçämle sfera öçen
  • k=-1 öç ülçämle hipersfera öçen

x — öç ülçämle radius-vektor: .

  • Energiä tigezlämäse:
  • Xäräkät tigezlämäse:
  • Özleksezlek tigezlämäse:

biredä Λ — Kosmologik daimi, ρ — Ğälämneñ urtaça tığızlığı, P — basım, с — yaqtılıq tizlege.

,

biredä

- matdäneñ tığızlığı / çik tığızlığı
- qara energiäneñ tığızlığı / çik tığızlığı
- çik tığızlığı
- fäzanıñ käkrelege öçen cawaplı äğza
- çik tığızlığı

Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1965 yılda relikt nurlanışnı tabu Zur Şartlaw häm Ğälämneñ inflätsiäse töp farazların rasladı. Şul waqıttan Ğäläm kiñäyä, ä anıñ irtä xaläte tığız häm qaynar bulğanı dip sanala.

Sıltamalar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]