Кара матдә

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кара матдә latin yazuında])
Космология
Өйрәнелә торган объектлар һәм җәрәяннәр
Галәм тарихы
Күзәтелә торган җәрәяннәр
Космологик модельләр
Галәм төзелеше: кара энергия - 74%, кара матдә - 22%, галактикалар арасындагы газ - 3,6%, йолдызлар, планеталар һ.б. - 0,4%

Кара матдә (астрономия һәм космологиядә) - электромагнит нурланышын таратмаучы һәм аның белән тәэсир итешми торган матдә төре. Шушы үзлек сәбәпле кара матдә күзәтелеп булмый.

Ләкин кара матдә булдырган гравитацион эффектлары ярдәмендә табыла.

Сулда: Кара матдә булмаганда галактикалар әйләнүе, Уңда: Кара матдә булган очракта галактикалар әйләнүе - чын күзәтү

Кара матдәне табу яшерен масса проблемасын хәл итәргә булышыр. Тышкы галактикалар өлешләре аномаль рәвештә тиз-тиз генә әйләнәләр, бу әйләнү тик өстәмә кара матдә массасы ярдәмендә аңлатылып була.

Кара матдә истилахы 1933 елда кертелгән.

Үзлекләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәгълүм ки, кара матдә "балкый торган" барионнар матдәсе белән гравитация ярдәмендә тәэсир итешә, уртача космологик тыгызлыкка ия, ә барионнар кара матдәнең гравитацион чокырларына алына. Шуңа күрә кара матдә үзе яктылыкны таратмаганга карамастан нурланыш кара матдә тупланган өлештән таратыла.

Аңлатмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Әлегә кара матдәнең табигате төгәл билгесез. Нәрсә ул кара матдә? Берничә аңлатма бар:

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Биленький С. М. Массы, смешивание и осцилляции нейтрино, УФН 173 1171—1186 (2003).
  • Лукаш В. Н., Михеева Е. В. Тёмная материя: от начальных условий до образования структуры Вселенной, УФН 177 1023—1028 (2007).
  • н/п д/ф «За пределами темноты» из цикла Сквозь кротовую нору с Морганом Фрименом (видео).
  • Черепащук А. «Новые формы материи во Вселенной, ч. 1» — Тёмная масса и тёмная энергия, из цикла лекций «ACADEMIA» (видео).