Казан феномены

Урам төркемнәренең һәм булачак "Перваки" җинаять бандасының күп әһелләре яшәгән Горки районы.

"Казан феномены" - 1970-80 елларда Казанда һәм Татар Автоном Совет Социалистик Республикасының берничә шәһәрендә кече яшьтәгеләр һәм балигъ булмаганнардан торган күп санлы бандаларның тупланма исеме. Казан читләрендәге эшче сыйныф районнары яшүсмерләре берләшеп, үзләре яшәгән районнар яки урамнарга багышланган исемнәр йөртүче бандаларга оешалар. Бандалар шәһәр территориясе өчен көч сынаша башлый, арматура һәм металл шарлар ярдәмендә " диварга дивар " массакүләм сугышлар оештыра, бу еш кына үлем очраклары белән тәмамлана . Бандалар Казанның барлык районнарында диярлек оешалар: бәрелешләргә шаһит булган мәктәп балалары яшьтәшләре арасында йогынтысын көчәйтү өчен алардан үрнәк алырга теләк белдерделәр, һәм бәрелешләрне гадәти нәрсә дип кабул итәләр . "Казан феномены" барлыкка килүе алшартларының берсе булып " Тяп-Ляп " бандасы эшчәнлеге санала .

Казан яшьләр бандалары башка шәһәрләрдәге гопник төркемнәреннән билгеле бер иерархия, эшләренең зурлыгы һәм бәрелеш нәтиҗәләре белән аерылып торалар. Күпчелек урам бандалары СССР таркалу һәм радикаль иҗтимагый-сәяси үзгәрешләр барлыкка килгәч, таркалалар, аларның кайберләре Казанның танылган оешкан җинаятьчел төркемнәренә әверелә. Мондый төркемнәр арасында "Борисково", "Грязь", " Жилка ", " Киноплёнка ", "Калуга", " Перваки ", " Һади Такташ " һәм башкалар киң билгеле . Яшь бандалар күп булу сәбәпле, Казан яшүсмерләр җинаятьчелеге символына әверелеп, криминаль башкалаларының берсе буларак дан казана, һәм "асфальт өчен сугышлар" күп булган вакыт "асфальт чоры" дигән атама ала. .

Журналист Роберт Гәрәев " Малай сүзе. 1970-2010нчы елларда җинаятьчел Татарстан" (2020) китабында Казан феноменын сурәтли. 2023 елда " Малай сүзе. Асфальттагы кан ” сериалы дөнья күрде Аның сюжеты феномен белән бәйле вакыйгаларга нигезләнгән.

Барлыкка килү

Казан феноменының чишмә башына уртак караш юк.

" Малай сүзе. 1970-2010нчы елларда җинаятьчел Татарстан" (2020) китабы авторы Роберт Гәрәев үзенең бер танышының дәлилләрен китерә. Аларга караганда,төркемнәр 1940-1950 елларда оеша башлаган. Шул чакларда Сукно бистәсе ("Суконка") һәм Тукай урамында яшәүчеләр арасында сугышлар күзәтелә, Суконка "әсирләр" алып, Тукай урамында яшәүчеләрдән йолым буларак 100 дән 200 пәрәмәч таләп итә .

Александр Салагаев һәм Светлана Стивенсон феноменны башын 1960-нчы елларга, Казанда күләгәле икътисад үсә башлауга һәм "сулга" товар сатучы кибет эшчеләре, "кара базарда" дефицит әйберләрне сатучы фарцовщиклар барлыкка килүгә бәйли . Барменнар, ресторан һәм кибет директорларының ришвәтле керемнәренә дәгъва иткән яшь хулиганнар төркемнәре кибет эшчеләре тарафыннан товар ташу һәм аларны саклау өчен, кече бизнес төркемнәренә әвереләләр  ; алар үзләре төркем эшчеләренә "салым" йөклиләр һәм фатир эчендәге караклыктан алып машина урлауга кадәр җинаятьләр кылалар .

"Бандитлы Казан" китабы авторы сүзләре буенча, Татарстан Республикасы Югары Суды Рәисе урынбасары Максим Беляев, "Казан феномены" башында, Идел буе районыннан Тяп-Ляп бандасы тора, аларның лидерлары авыллардан килгән күп яшүсмерләрне җәлеп итәләр, Идел буе районындагы яшьләр төркемчәләренең күбесен үз филиалларына әйләндерәләр. Аларның йогынтысы абруйлы ишегалды компанияләрен тыныч юл белән дә, диварга-дивар сугышлары аша да җәлеп итү сәбәпле киңәя. Төркем эшчәнлегенең апофеозы булып 1978 елның августында Яңа бистәдә узган моточабыш санала, бу ваыйгада берничә кеше кыйналып үтерелә. Төркем таркалгач, аның урынын яшьләр бандалары ала , алар арасында " Новотатарские ", "Жилка" һәм "Грязь" аерылып торалар . Татар автоном Совет Социалистик Республикасы илдә оешкан җинаятьчел төркемнәрнең булуы рәсми рәвештә танылган беренче төбәк була . "Тяп-Ляп" бандасының үзәге "Теплоконтроль" заводының микрорайонында яшәгән эшчеләр гаиләсеннән булган яшүсмерләрдән тора .

1977-1989 елларда Казан эчке эшләр идарәсе рәисе урынбасары Александр Авдеев 1974-нче елда милиция Идел буе районында яшәүчеләрдән, соңрак - Казанның барлык районнарыннан, аннары Чаллы һәм Түбән Камадан "бертөрле киенгән яшүсмерләр төркемнәре" турында хәбәрләр ала башлавы турында сөйли. Авдеевның җитәкчелеге бандалар турындагы хәбәрләргә җитди карамый, төрле район яшьләре арасында гади көрәш дип исәпли . КПСС шәһәр комитетының беренче секретаре Рәшит Мусин партия органнарыннан "яшьләр арасында мәгариф эшен көчәйтүне" таләп итә һәм милициянең хәзерге хәл өчен җаваплы булуыннан баш тарта (шул исәптән "Тяп-Ляп" бандасы белән булган вакыйгаларны да кертеп): "Бер генә милиция хезмәткәре дә партия җаваплылыгын үз өстенә алмый, чөнки бөтен булган хәлләр полиция гаебе түгел, идеологлар гаебе" дип игълан итә. Шуңа да карамастан, кайбер хокук саклау органнары хезмәткәрләре СССР Эчке эшләр министрлыгы тарафыннан җәзага тартыла. Казанда куркынычсызлыкны яхшырак тәэмин итү өчен, шәһәрдә ППС бүлеге булдырыла, ул батальоннан полкка кадәр киңәйтелә, һәм тиздән аның составында 8 нче махсус көчләр компаниясе һәм атлы взвод барлыкка килә; шулай ук авиация полициясе дежур бүлеге булдырыла. Тяп-ляп бандасы эшчәнлеге турындагы хакыйкать беренче тапкыр 1982 елда җәмәгать җыелышларында ачыла .

"Казан феномены" төшенчәсе 1980-нче елларда үзәк газета-журналларда, СССР юридик әдәбиятында һәм берничә басмада чыга башлый . Бер версия буенча, бу исем Дмитрий Лиханов тарафыннан 1988-нче елда "Огонёк" журналында басылган һәм "Тяп-Ляп" бандасы эшчәнлегенә багышланган "Тәртипсез малайлар" мәкаләсендә тәкъдим ителгән  ; бүтән версия буенча, бу исем беренче тапкыр 1988 елда Юрий Щекочихинның "Литературная газета"да басылган үсмерләр җинаятьчелеге турынлагы мәкаләдә барлыкка килгән . Шул ук вакытта Любовь Агеева язганча, яшүсмер компанияләренең дошманлыгы турындагы беренче басмалар Казан белән түгел, ә Дзержинск (Горький өлкәсе) һәм Мәскәү янындагы " Люберлар" белән бәйле була .

Сәбәпләре

Районнар арасында күпчелек конфликтларның барлыкка килүенең төп сәбәпләрен ачыклау мөмкин түгел, чөнки урам бандалары әгъзалары һәрвакыт диярлек бер-берсен гаеплиләр һәм үзләрен җавап кайтарырга бурычлы дип саныйлар . Соңрак алар үзләренең гамәлләре белән инде урнашып өлгергән көлкеле традицияләрне хуплаулары турында сөйлиләр . "Казан феномены" барлыкка килү сәбәпләренә төрле карашлар бар .

Социаль бәйләнешләр өзелү

Гәрәев сүзләре буенча, "Казан феномены" барлыкка килү СССРда "шәһәр һәм авыл" арасында традицион каршы торуның бер мисалы була: өзелгән иске социаль элемтәләр урынына яңалары барлыкка килә. Кагыйдә буларак, яшьләр бик күп булганда, кешеләр бандаларда берләшә башлый. “Караклар” китабы авторы, сәясәтче Марк Галеотти сүзләре буенча. Россиядә Оешкан җинаять тарихы, "урам бандалары" җәмгыятьтә элемтәләрне югалту нәтиҗәсендә барлыкка килә: гадәти иерархия һәм социаль лифтлар булмаганлыктан, мондый банда әһеле булу кешегә иерархиянең символик баскычына менәргә мөмкинлек бирә. Кайбер бандалар әгъзалары кирәкле товар яки хезмәт күрсәтүне сатып алу өчен хокук саклау органнары яки зур кибетләрдәге танышларына мөрәҗәгать итә ала .

" Совет спорты " газетасының бер басмасында яшьләр бандалары оешуда гаеплеләр дип сугыш вакытында Казанга эвакуацияләнгән кешеләр санала, бу җирле яшьләр һәм кунаклар арасында бәрелешкә китергән дип әйтелә . 1986-1991 елларда Татар Автоном Совет Социалистик Республикасының Эчке эшләр министрлыгының матбугат секретаре Әнвәр Маликов та шундый ук карашта тора: аның сүзләре буенча, сугыш вакытында зур зыян күргән кешеләр, авыл кешеләре һәм чит шәһәрдән килүчеләр Казан балалары өчен авторитетка әйләнми, шуның белән "тынгысыз буын" тудыра. Алар шәһәрнең "йокы" комплекслары яшьләренең критик массасы белән кушыла . Сталин үлеменнән соң игълан ителгән амнистия, 1,2 миллионнан артык кешене төрмәләрдән азат итү дә билгеле бер роль уйный ала. Ул чакта каракларның төшенчәләре киң җәмәгатьчелеккә тарала башлый, һәм аларның романтикасы СССРда аеруча яшьләр арасында популярлаша, төркемнәр барлыкка килү өчен нигез сала .

Агеева билгеләп үткәнчә, яшьләр арасында җинаятьчелекнең үсүе әтиләр һәм уллар арасындагы конфликтны чагылдыра: өлкәннәр яшьләрне идеаллар оныту һәм үз традицияләрен кире кагулары өчен ачулана, ләкин алар үзләре дә кайбер мәсьәләләрне чишә алмауларын аңлый. Яшьләр шулай ук социаль-икътисади яшәү шартлары белән бәйле гаилә мәсьәләләренә тәэсир итәләр; Яшь буын социализациясенең барлык формалары диярлек юкка чыга . Яшүсмерләрнең агрессивлыгына тәэсир иткән бүтән факторлар арасында психик үсешнең бозылуы (нерв авыруларының ешлыгы) һәм экологик факторлар искә алына: тикшерүчеләр бу факторларны яшүсмерләрнең аралашу даирәсе белән бәйләргә тырышалар .

Дәүләтнең тыкшынуы ихтималлыгы

Гәрәев караган теорияләрнең берсе буенча, яшьләр төркемнәренең барлыкка килүе яшьләр массасын контрольдә тоту өчен төзелгән СССР КГБ проекты, социаль эксперимент, яисә КГБ белән күптән конфликтта булган СССР Эчке эшләр министрлыгының сынавына бәйле булырга мөмкин . Гәрәев Юрий Андроповның диссидентлар, космополитлар һәм рәсми булмаган яшьләрнең Совет хакимиятенең төп дошманнары булуы турындагы игъланнарының берсенә мөрәҗәгать итә . КГБ шулай итеп яшьләрне җәмгыятьнең реаль проблемаларыннан читкә юнәлтә дип уйланыла .

Замандашлар истәлекләренә караганда, КГБ офицерлары еш кына төркемнәр вәкилләре белән элемтәдә торалар һәм, мөгаен, алардан бандаларның һәрберсендә катнашучылар исемлеге турында мәгълүмат алалар. 1990-нчы елларда һәр банданың махсус хезмәтләрдән кураторы бар дигән имеш-мимешләр барлыкка килә, ләкин бу имеш-мимешләр «олы» төркемнәрдән читкә чыкмый: яшьләргә бу турыда сөйләү тыела. Комсомол көрәш дружиналары (БКД, «Кемне тотасыз, шуны кыйнагыз» дип шифрланган). Кайбер бандитлар, дусларына үпкәләп, шуларга күчәләр һәм Казан бандаларының иң начар дошманнарына әйләнәләр . Соңрак, матбугатта бандалар төзелүгә КГБ түгел, ә ЦРУ катнашы бар, дигән имеш-мимеш чыга .

Рухи кризис

Агеева сүзенчә, галимнәр СССРның соңгы елларында гына галимнәр яшьләр проблемаларының сәбәпләрен җитди тикшерә башладылар: башта барысын да тәрбия хаталарына бәйлиләр. «Бандалар чумасы» факторларының берсе - Казанда культура дәрәҗәсе түбән булу. Бу берничә тыюга бәйле: күп дискуссия клублары ябыла, актив тормыш рәвешле кешеләр эзәрлекләнә. Социаль инфраструктура начар үсеш алган була, бу мәктәпләр, балалар бакчалары, бассейннар, кинотеатрлар җитмәүдә чагыла. Үзәк матбугат яшьләр проблемаларының социаль характеры турында 1985-нче елда яза башлый . Казанда рухи культураның зәгыйфь үсеше факторларының берсе - начар үсеш алган социаль инфраструктура (150 мең кеше яшәгән микрорайон өчен 200 урынлык бер генә кинотеатр туры килә), шул ук вакытта Атоммаш, КамАЗ һәм Химмаш кебек эре сәнәгать объектлары төзелешенә зур акча бүлеп бирү .

Төркем структурасы

Иерархия

Һәр яшьләр төркеменең үзәге «тартма» дип атала һәм гадәттә ишегалды яки янәшә торган берничә күп катлы йортны үз эченә ала. Төркемне бер генә «тартма», шулай ук берьюлы берничә «тартма» да төзи алган. «Низы» исемле бандада булган Гәрәев, Казан бандаларында үз яшьләр иерархиясе төзелгән дип сөйли. Зур бандаларда алты дәрәҗәгә кадәр буыннар исәпләнә: бер буында әһелләр арасында аерма бер яки ике яшь тәшкил итә, әмма бер буынның барлык егетләре дә югарырак дәрәҗәгә бер үк көндә күчәләр. Күпчелек бандаларда өч дәрәҗә булган: иң түбән дәрәҗә вәкилләре төркемгә карап «скорлупа́», «шелуха́», «пиздюки́», «чеграши», «зелёные» яки «первый возраст» атамаларын йөртә, алардан олыраклар «супера́», ә иң югарыда «старшаки́» торалар. Банда әгъзалары үзләрен "урам аристократиясе" дип санаган, ә аларның төркемнәренә кермәгән һәм феноменга кагылышлы булмаганнарны «чушпаннар», «ботаниклар», «марехлар» дип атаганнар. Мондый кешеләргә төркем әгъзалары нәфрәт салый һәм җәзасыз кыйнарга, таларга яки үтергәнче кыйнарга мөмкиннәр. Гәрәев сүзләренчә, алты дәрәҗәле төркемнәрдә түбәндәге буыннар билгеләнә: «скорлупа», «супера», «яшьләр», «урталар», «олылар» һәм «картлар». Алты дәрәҗәле төркемнең якынча кеше саны 150дән 200гә кадәр булган очракта аның составына 30 кечче, 30 супер, 30 урта , 40 олы, аз санлы картлар, ике лидер һәм үзендә корал саклаучы берничә абруйлы кеше керә алган.[60]

Банданың шәхесләре

1975 елда казан балалары

Гадәти банда составына эшчеләр, хезмәткәрләр, интеллигенция, җитәкчеләр һәм башка күптөрле гаиләләрдә үскән яшьләр кергән. Соңрак мәктәп һәм ПТУ укучылары, шулай ук студентлар кушыла башлыйлар. Светлана Стивенсон сүзләренчә, мондый банда әгъзалары арасында даими эшкә йөрүчеләр (мәсәлән, табиб-педиатр) дә булган; кайбер бандаларда хезмәт күрсәтү өлкәсендә эшләүне тыю гамәлдә булган (ягъни аның әгъзалары, мисал өчен, җыештыручылар, официантлар яки таксистлар булып эшли алмаган) . Мондый төркемнәрнең 10нан 40 процентына кадәр өлешен 20-35 яшьтәге кешеләр тәшкил иткәнлеге ачыкланган, һәм бандаларны яшүсмерләрнеке дип атау гадәте мәгънәсен югалткан. Бандалар арасында билгеле партия эшлеклеләренең балалары да очрый: шулай итеп, КПСС өлкә комитеты әгъзалары яшәгән йортта «Сквер» төркеме нигезләнә, соңыннан ул «Калуга» бандасына кушыла. Тирән күлдә булган танылган көрәштә катнашучыларның күбесе 18 яшьтән узган булган. Роберт Гәрәев сүзләренчә, 1958-1979 елларда туган ир-атларның күпчелеге, яки аларның бер булса да туганы банда әһеле булган; кайбер тикшеренүләр буенча, 1980 еллар ахырына Казанда 12-18 яшьлек һәр өченче егет ниндидер компаниягә кергән. Гәрәев бандаларны символик «дәүләтләр» белән чагыштыра.

Общак

Һәрбер төркем үзенең акча фонды - «общак»ка ия булган, ул төркем әгъзаларының ирекле кертемнәреннән һәм җинаять чаралары ярдәмендә алынган акчалардан , шул исәптән мәктәп балаларыннан вак акча таләп итүдән җыелган . Гадәттә очраган егеттән «кесәңдә ачаң бармы?» дип сорыйлар, ә акчасы юк дип әйтсәләр, аңардан акча барлыгын ачыклау өчен сикерергә кушалар. Вак акча табылса, кешене кыйныйлар . Уртак фонд өчен акча җыю мәктәпләрдә дә үткәрелә (һәр сыйныфта өч-дүрт кеше төркем әгъзасы була): ай саен пионерлар да, комсомол әгъзалары да гомуми фондка 2 яки 3 сум түлиләр . Җыелган акча, иптәшләре, шул исәптән төрмәдәгеләр өчен, «җылыну» (кирәк булганның барысы белән тәэмин итү) өчен кулланыла . «Күзәтүчеләр» уртак фонд җыю өчен җаваплы була .

Әдәбият

•  Агеева Л. В. Казанский феномен: миф и реальность. — Казань: Татарское книжное издательство, 1991. — 295 с. — ISBN 5-298-00667-1.
•  Гараев Р. Н. Слово пацана. Криминальный Татарстан 1970–2010-х. — Казань: Individuum, 2020. — 624 с. — ISBN 978-5-6044959-5-7.
• Виталий Пирович. Казанский феномен молодежной преступности // Первая Крымская. — 2004. — 10/16 декабря (№ 5). Архивировано 30 июня 2007 года.
•  Стивенсон С. А. Казанский Левиафан: молодежные территориальные группировки и проблема социального порядка. — Отечественные записки. — 2006. — Т. 30. — С. 97—110.
•  Стивенсон С. А. Жизнь по понятиям. Уличные группировки в России = Gangs of Russia: From the Streets to the Corridors of Power / пер. с англ. Юлия Казанцева. — М.: Страна Оз, 2017. — 304 с. — ISBN 978-5-906139-12-2.

Сылтамалар

• Василич (2013-10-09). Казанский феномен молодежной преступности. Stena.ee. әлеге чыганактан 2022-02-01 архивланды. 2022-02-01 тикшерелгән.
• Анвар Маликов (2019-06-28). «Казанский феномен». Вернутся ли молодежные банды?. Идель. 2022-02-03 тикшерелгән.
• Анвар Маликов (2022-02-12). «Бандитскую страницу истории Казани надо знать». Татар-Информ. 2022-07-14 тикшерелгән.
• Любовь Ширижик (2020-12-20). «Был у пацанов дух». Участники подростковых банд 80-х — о том, как советская молодежь билась за улицы и районы. Лента.ру. 2021-08-19 тикшерелгән.
• Антон Юлаев (2021-03-31). «Родители ходят на партсобрания, а дети проламывают друг другу головы». Znak.com. әлеге чыганактан 2021-04-13 архивланды. 2021-08-19 тикшерелгән.