Беларус Халык Җөмһүрияте

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Беларус Халык Җөмһүрияте latin yazuında])
Навигациягә күчү Эзләүгә күчү
Беларус Халык Җөмһүрияте
белар. Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка
• республика
(9 март 1918 — 3 декабрь 1918)
• сөргендәге хөкүмәт
(1918 ел ахырыннан)
← Flag of Russia.svg
 
← Flag of the German Empire.svg
 1918 елның 9 марты — 1918 елның 3 декабре


Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg →
 
Flag of Poland (1928–1980).svg →
 
Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg →
 
Flag of Lithuania (1918–1940).svg →
 
Flag of Latvia.svg →
Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg Coat of arms of Belarusian People's Republic.svg
Байрак Герб
Гимн
«белар. Ваяцкі марш» (Гаскәри марш)
Mapa Białoruskiej Republiki Ludowej.jpg
Башкала Минск (Вильно)
Зур шәһәрләр Гродно, Белосток, Брест, Пинск, Мозырь, Гомель, Брянск, Могилёв, Смоленск, Витебск, Полоцк
Тел(ләр) беларус, поляк, идиш, рус
Рада рәисе
 - 1918 Иван Середа
 - 1918—1919 Язеп Лёсик
Тарих
 -  1917 Үзәк Рада төзелү
 -  1917 Бөтенбеларус корылтае
 -  1918 Интервенция, Минскины оккупацияләү
 -  1918 1нче Устав грамотасын кабул итү. Халык сәркатибәтен (хөкүмәт) төзү
 -  1918 Брест солыхы
 -  1918 3нче Устав грамотасые кабул итү. БХҖ бәйсезлеген игълан итү
 -  1918 Кызыл гаскәрнең Минскины алуы
 -  1918-1919 БХҖ җитәкчелеге Гроднода
 -  1919 БХҖ хөкүмәте Минскига кайта (Польша кул астында)
 -  1919 Кызыл гаскәр Минскины ала. БХҖ хөкүмәте мөһаҗирлектә
 -  1920 Булак-Балахович гаскәре җиңелә

Беларус Халык Җөмһүрияте (белар. Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка, БХҖ) — 1918 елның мартында игълан ителгән дәүләт.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

БХҖ халык сәркатибәте (хөкүмәте).
Сулдан уңга: утырганнар Александр Бурбис, Иван Середа, Иосиф Воронко, Василий Захарко;
басканнар Аркадий Смолич, Пётр Кречевский, Константин Езовитов, Антон Овсяник, Леонард Заяц
БХҖ әләме Рада бинасында (элекке губернатор йорты)

1917 елның декабрендә Минскида узган Бөтенбеларус корылтаенда халык җөмһүрияте булдыру фикере беренче мәртәбә яңгырый. Корылтай Көнбатыш фронтның Халык Комиссарлары Шурасы тарафыннан куып таратыла.

1918 елның февралендә Кызыл гаскәр Минскидан чигенгәч, Бөтенбеларус корылтае Радасының башкарма комитеты үзен Беларусиядәге вакытлы хакимият итеп игълан итә (21 февральдә кабул ителгән 1нче Устав грамотасы нигезендә) һәм Иосиф Воронко җитәкчелегендә Халык сәркатибәте (хөкүмәт) төзи.

25 мартта кабул ителгән 3нче устав грамотасы нигезендә, Беларусия «бәйсез һәм ирекле дәүләт» итеп игълан ителә.

1918 елның 11 октябрендә Беларусиянең вакытлы конституциясе кабул ителә.

Алмания, соңыннан Польша оккупациясе һәм 1917-1922 еллардагы Ватандашлар сугышы шартларында дәүләтнең эшлекле хакимият органнары төзелә алмый. БХҖ җитәкчелеге мәгариф һәм мәдәният өлкәсен генә кайгырта ала.

1919-1920 елларда Беларус Халык җөмһүриятен Алмания, Латвия, Литва, Эстония, Чехословакия, Болгария, Финляндия, Төркия таный.

Җитәкчелектә Көнбатыш (Алмания, Польша) тарафдарлары булган Р. Скирмунт, П. Алексюк, И. Середа, П. Кричевский, Я. Лёсик, Көнчыгыш (Русия) тарафдарлары булган А. Смолич, А. Луцкевич кебек сәясәтчеләр була.

1920 елда Беларусиядә Советлар хакимияте урнашкач, Беларус Халык Җөмһүрияте җитәкчелеге Вильнага мөһаҗирлеккә китә.

Ватандашлар сугышы тәмамлангач, ССРБ яңа икътисади сәясәткә йөз тоткач, ССРБда милли-мәдәни корылыш башлангач, БХҖ җитәкчелегендә совет тарафдарлары позициясе көчәя.

1925 елның октябрендә Берлинда узган Бөтенбеларус сәяси конференциясендә Беларус Халык Җөмһүриятенең бетерелүе турында игълан ителә. А. Смолич, В. Ластовский, А. Цвикевич, Я. Лёсик һ. б. сәясәтчеләр Белоруссия ССРга кайталар. БХҖ Радасы президиумы рәисе П. Кричевский һәм аның урынбасары В. Захарко БССРны танымыйлар һәм, БХҖ дәүләт мөһерен һәм архивын үзләрендә саклаган хәлдә, мөһаҗирлеккә Праһада калалар.

Беларус Халык Җөмһүрияте Радасы, Беларусия бәйсезлек алып, Александр Лукашенко хакимияткә килгәч, аның сайлануын танымый һәм сөргендәге хөкүмәт булуын дәвам итә.

БХҖ символлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • БХҖ маркасы. 10 грош

  • БХҖ маркасы. 25 грош

  • БХҖ маркасы. 3 сум

  • БХҖ маркасы. 2 сум

  • Булак-Балахович гаскәре маркасы (Латвия). 50 тиен

  • БХҖ чоры әләме

  • БХҖ чоры открыткасы

  • БХҖ чоры рәсеме. Гербның үзәк калканы

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Большая российская энциклопедия. В 30 томах. Том 3 (Ба-Бо). М.: НИ БРЭ, 2005. ISBN 978-5-85270-331-1

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Игнатенко И. М. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии. Минск, 1992.
  2. Платонов Р. П., Сташкевич Н. С. Тернистый путь к свободе. «Неман», 1992, № 10-11.

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганагы — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Беларус_Халык_Җөмһүрияте&oldid=2337427