Эчтәлеккә күчү

Евгений Варга

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Евгений Варга latin yazuında])
Евгений Варга
Туган 6 ноябрь 1879(1879-11-06)[1][2][3]
Надьтетень[d][4]
Үлгән 7 октябрь 1964(1964-10-07)[5][1][2] (84 яшь)
Мәскәү, СССР[5]
Күмү урыны Новодевичье зираты[d]
Ватандашлыгы  Маҗарстан[6]
 СССР[6]
Әлма-матер Будапешт университеты[d]
Һөнәре икътисадчы, сәясәтче
Эш бирүче РФА дөнья икътисады һәм халыкара мөнәсәбәтләр инситуты[d] һәм Будапешт университеты[d][6]
Сәяси фирка Советлар Берлеге коммунистик фиркасе
Гыйльми дәрәҗә: фәлсәфә докторы[d] (1909)

 Евгений Варга Викиҗыентыкта

Евгений Самуилович (Енё) Варга ( венг. Varga Jenő ; 1879 - 1964 ) - совет экономисты, капитализмның сәяси икътисады һәм дөнья икътисады өлкәсендә танылган галим.

СССР Фәннәр академиясенең ( 1939 ) чын әгъзасы, Украина ССРының академикы (22.02.1939) [7] . Ленин премиясе лауреаты ( 1963 ).

Биографиясе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыгышы һәм белеме

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Евгений Варга авыл укытучысының ярлы яһүд гаиләсендә туа. Ул сигез баланың иң кечесе була. 10 яшеннән ул хужалыкта эшли, аннары икмәк пешерүче булырга өйрәнә.

Ул Будапешт университетын тәмамлый ( 1909 ), анда тарих, икътисад һәм фәлсәфә укый, философия фәннәре докторы ( диссертация Кантта антиномиягә багышланган). Аннары ул шулай ук тарих һәм география укытучысы дипломы ала (1911).

Венгр социалистик хәрәкәтендә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Будапешт университетында укыган вакытта ул марксизм теоретикларының әсәрләрен җитди өйрәнә, Австрия-Венгрия һәм Германиядәге социаль-демократик хәрәкәттә катнаша, 1906 елдан Венгрия Социал-Демократик партиясе әгъзасы, сул канатына кушыла.

Ул «Népszava» партия газетасының икътисадый бүлегенең даими хезмәткәре һәм мөхәррире була. Ул шулай ук социал-демократик матбугатның теоретик органнарында хезмәттәшлек итә (Szocializmus, Die Neue Zeit ). Ул Австрия-марксизмы идеологы Отто Бауэр белән Австрия-Венгриядәге инфляция турында актив фикер алыша. Финанс капиталы теориясе үсеше белән параллель рәвештә, Хилфердинг 1910-1914 елларда Венгрия картелларын өйрәнә.

Беренче бөтендөнья сугышына кадәр, Карл Каутның хезмәтләренә йөз тотып, Европа социаль-демократиясе мохитендә үзәкчелек позициясен күпмедер вакыт хуплый; 1914 елда аны оппортунистик дип хөкем итә һәм Ленин белән Люксембургның сугышка каршы позицияләрен ала.

Венгриядә революцияләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Венгриядәге буржуаз демократик һәм социалистик революциядә катнаша. 1918 елда Михай Каройя хөкүмәте вакытында аны Будапешт университетының политик икътисад профессоры итеп чакыралар һәм ул СДПВ җитәкчелегенә керә. 1919 елда илдә Совет власте урнаштырылганнан соң - Халык Финанс Комиссары, аннары Венгрия Совет Республикасының халык хужалыгы Югары Советы Рәисе.

Адмирал Миклош Һорти гаскәрләре тарафыннан җиңелгәч, башта Австриягә кача (Карлштейнда интернацияләнә, анда Венгрия совет Республикасының «Пролетар диктатурасы вакытында икътисади сәясәт проблемалары» буенча хуҗалык төзелеше тәҗрибәсенә нәтиҗә ясый), ә аннары 1919 елда кыенлыклар белән Советлар Союзына эмиграцияләнә.

Ул Социал-демократик партиянең ( Йенө Ландлер, Йожеф Погань, Енё Хамбургер ) сул канаты лидерлар төркеменә керә, Венгрия Коммунистлар партиясе белән Венгрия Социалистик партиясенә кушылгач һәм соңгысы таркалгач, социал- демократик партия эшлеклеләре төркеменә керә.

СССРда

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1920 елда ул ВКП (б)га керә. Коммунистик Интернационал (Коминтерн) оешкан беренче еллардан бирле аның актив эшлеклеләренең берсе була. Ул В.И. Ленин белән очрашып, исәпкә алына, Коминтернның 4, 5, 6 нчы конгресслары делегаты, аның башкарма комитеты пленумнарында катнаша, анда докладлар һәм чыгышлар белән чыгыш ясый. 1922-1927 елларда шулай ук Берлинда совет илчелеге каршындагы сәүдә вәкиллегендә эшли.

1920 еллар башында, ул сугыш коммунизмы елларында икътисадый идарә итүнең административ системасын расларга тырыша. Ул социализм астында икътисадый бухгалтерлык проблемалары белән шөгыльләнә, А.В.Чаяновның әлеге тематикага багышланган эшләренә бәя бирә. Соңыннан үзен тулысынча марксизмның сәяси экономиясен өйрәнүгә багышлый[8] .

1921-1927 елларда Берлинда ИККИ статистика-мәгълүмат институты (Варга бюросы) җитәкчесе [9]

1927 - 1947 елларда - СССР Фәннәр академиясенең Бөтендөнья икътисады һәм дөнья сәясәте институты директоры (ИМХМП) - большевиклар берләшмәсе Коммунистик партиясе Үзәк Комитеты указы буенча ( 1931) дөнья икътисадый һәм сәяси проблемалар өлкәсендә тикшеренүләр буенча фәнни учреждение. Институт материалларының даими “клиентлары” булып И. В. Сталин, Вячеслав Молотов , БКП (б) Үзәк комитеты, ССРБ Халык Комиссарлары Шурасы, ССРБ чит эшләре буенча халык комиссариаты, тышкы сәүдә халык комиссариаты тора.

Ул 1929 - 1933 еллардагы глобаль икътисадый кризисның башлануын алдан әйткәне өчен (күпчелек аналитиклар капитализмның тотрыклылануына ышанган вакытта), аннары - бетүен (Коминтернда капиталистик системаның җимерелүе буенча караш өстенлекле булганда) Сталинның хөрмәтен казана.

СССР ФА фәнни-тикшеренү һәм оештыру эшен уңышлы алып бара: СССР ФА Президиумы әгъзасы, «Мировое хозяйство и мировая политика», «Конъюнктура мирового хозяйства» һәм «Проблемы политики Китая».журналларының баш мөхәррире була. 1931-1937 елларда дөнья хуҗалыгы һәм дөнья сәясәте Кызыл профессурасы институты директоры [10] . 1939-1946 елларда ул икътисад һәм хокук бүлегенең академик-секретаре. 1945 елда ул Ялта һәм Потсдам конференцияләрендә Совет делегациясе белгече була.

Евгений Варга, Николай Кондратьев, Николай Бохарин һәм Евгений Преображенский белән берлектә, дөньякүләм танылган совет икътисадчыларының берсе. Аның икътисади теория үсешенә керткән өлеше: дөньякүләм капиталистик хуҗалыкның төп тенденцияләрен (икътисади цикллар һәм кризислар теориясе һәм тарихы), акча теориясе, аграр проблемалар, дөнья икътисади конъюнктурасы белән билгеләнә

1946 елда Кейнсиан сәясәтенең " Бөек депрессия " нәтиҗәләрен җиңүдәге уңышын анализлап, "Икенче бөтендөнья сугышыннан соң капитализм икътисадындагы үзгәрешләр" әсәрендә ул икътисадка дәүләт катнашлыгы ( дәүләт-монополия капитализм ) ярдәмендә капиталистик система каршылыкларын вакытлыча йомшарту проблемасын күтәрә. Нәтиҗәдә, 1947-нче елда академик Варга һәм аның институты эшчәнлеге партия матбугатында [11] [12] кискен тәнкыйтькә дучар була ( «Большевик» журналы). Шул ук елда, КПСС (б) Үзәк Комитетының КПСС карары белән институт бетерелә. Аның җитәкчелеге идеологик хаталарда һәм дөрес булмаган кадрлар сәясәтендә гаепләнә (башланган " космополитизмга каршы көрәш " кысаларында). Институтны ябу шулай ук Салкын сугыш башлануга бәйле СССР тышкы сәясәтен көчәйтү белән бәйле.

1955 елда ул " Өч йөзнең хатына " кул куя.

Сталин үлеменнән соң, ул 1956 елда ИМХМП традицияләре варисы дип санаган Россия Фәннәр академиясенең Бөтендөнья икътисады һәм халыкара мөнәсәбәтләр институтында (IMEMO) эшли.

Озак вакыт дәвамында Варгага «Российский путь перехода к социализму и его результаты», «Завещание Варги» исемнәре астында кулъязмалар авторы дип атала, анда Сталинизмны кискен тәнкыйтьләгән, аерым алганда, "Советлар Союзы тулысынча бюрократия идарә иткән дәүләткә әйләнгән» дип языла. Ләкин 1994 елда аны Варга түгел, ә Мәскәү дәүләт университеты профессоры Г. Н. Поспелов язганлыгы билгеле була[13]

1989 елда, Е.С.Варга ихтыяры буенча аның үлеме алдыннан язылган кулъязмасы ачыла һәм бастырыла, анда Совет системасының икътисадый һәм сәяси үсеш юнәлешен һәм Сталин һәм Хрущев идарә иткән вакытта Совет җитәкчелеге сәясәтен кискен тәнкыйтьләү дә бар.

Гаиләсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кызы - Мария Евгеньевна Варга (физиолог Яков Матвеевич Прессменда кияүдә). Оныгы - психолог Анна Яковлевна Варга (1954 елда туган), психология фәннәре кандидаты«Введение в системную семейную психотерапию» (2009) һәм «Современный ребёнок: энциклопедия взаимопонимания» (2006) китаплары авторы. [14]

Бүләкләре, премияләре, мактаулы исемнәре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Өч Ленин ордены (21/21/1944; 1953; 11/05/1959)
  • Кызыл Байрак Хезмәт ордены (06/10/1945) [10]
  • "Бөек Ватан сугышында батыр хезмәт өчен 1941-1945" медале. (1945)
  • В. И. Ленин исемендәге премия (1935) - "Дөнья икътисадый кризисындагы яңа күренешләр" китабы өчен (Мәскәү, 1934) [15] [16]
  • Ленин премиясе (1963)
  • Венгрия Фәннәр академиясенең мактаулы әгъзасы (1955)

Хезмәтләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Проблемы экономической политики при пролетарской диктатуре. — М., 1922.
  • Кризис мирового капиталистического хозяйства. — М., 1923.
  • Закат империализма. — М., 1923.
  • Мировая экономика и мировой кризис. - М., 1925.
  • Экономика капитализма в период заката после стабилизации. — М., Л. 1928.
  • Мировой экономический кризис. - М.: Госиздат РСФСР "Московский рабочий", 1930. - 173с.
  • Исторические корни особенностей германского империализма. — М., 1946.
  • Изменения в экономике капитализма в итоге второй мировой войны. — М., 1946.
  • Основные вопросы экономики и политики империализма (после второй мировой войны). — 2 изд., М., 1957.
  • Капитализм XX века. — М., 1961.
  • Очерки по проблемам политэкономии капитализма. — М., 1964.
  • Избранные произведения: Начало общего кризиса капитализма Экономические кризисы Капитализм после второй мировой войны (в 3-х томах). — М., 1974.

"Үлем алдыннан язмалар"

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • "25 елдан соң ачарга» (Е.С. Варганың үлем алдыннан язмалары) // Сәяси тикшеренүләр. 1991. № 3.
  • Г. Н.Поспелов (реаль автор) академик Варга васыятьнамәсе: социализмга күчүнең Россия юлы һәм аның нәтиҗәләре // Скепсис. 1968 елда "Грани"журналында 137-156, № 69 бит.

Хәтер

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Брокгауз энциклопедиясе
  3. ↑ Munzinger Personen
  4. ↑ 4,0 4,1 Magyar életrajzi lexikon / мөхәррир K. Ágnes — Budapest: Akadémiai Kiadó, 1967.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Варга Евгений Самуилович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Варга, Евгений // Большая советская энциклопедия. Том 8. Буковые — Варле — 1927.
  7. ↑ Варга Євген Самійлович 2016 елның 5 март көнендә архивланган. // Сайт Национальной академии наук Украины
  8. ↑ Чаянов, А. В. Крестьянское хозяйство: Избранные труды/ Ред. Л. И. Абалкин (пред.) и др. — М.: Экономика, 1989. — 492 с. — (Экономическое наследие).
  9. ↑ Мирослав Крлежа Поездка в Россию, 1925: путевые очерки
  10. ↑ 10,0 10,1 Варга Евгений Самуилович на сайте Архивов РАН.
  11. ↑ «А когда возглавляемый им Институт мирового хозяйства и мировой политики АН СССР в закрытом порядке подготовил и представил наверх документ, в котором предлагалось сосредоточить усилия на внутреннем укреплении страны и воздержаться от расширения советской сферы влияния в Европе, дабы избежать конфронтации с Западом, которую Советский Союз может не выдержать, Е. Варга был снят с должности директора института, издания его прекращены, а сам институт закрыт» .
  12. ↑ Н. П. Фарберов в своём докладе «Общественное устройство стран народной демократии» (1949) подверг критике утверждения академика Е. С. Варга, характеризовавшего в своей работе «Изменения в экономике капитализма в итоге второй мировой войны» государственную собственность стран народной демократии как собственность государственно-капиталистическую. Эта характеристика неправомерно игнорирует то важнейшее обстоятельство, что в странах народной демократии на государственных предприятиях представлены не два класса, а один рабочий класс, владеющий совместно со всеми трудящимися основными орудиями и средствами производства с. 133.
  13. ↑ Варга Евгений Самойлович (1879, Венгрия — 1964) Академик-экономист. Член АН СССР и АН УССР. В 1967 в самиздате появилась работа «Российский путь перехода к социализму и его результаты», в которой резко критиковалась экономическая система СССР. Эта работа получила название «Завещание академика Варги». В 1994 стало известно, что этот текст принадлежит профессору Московского Государственного Университета Г. Н. Поспелову.
  14. ↑ Всех лечить и наказывать
  15. ↑ Борисов Ю. С. Из истории Ленинских премий // Журнал «История СССР», 1957, № 1, стр. 225—232
  16. ↑ Советская историческая энциклопедия. — Т. 8. Кошала — Мальта. — М., 1965 — Статья «Ленинские премии», стлб. 580—581

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]


  • Творческое наследие академика Е. С. Варги. — М., 1981.
  • Черкасов П. П. ИМЭМО. Портрет на фоне эпохи. — М.: Весь мир, 2004. ISBN 5-7777-0279-1
  • Певзнер Я. А. Жизнь и труды Е. С. Варги в свете современности. // Мировая экономика и международные отношения, 1989, № 10.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Евгений_Варга&oldid=3099691