Кызамык
| Кызамык | |
 | |
| Нәрсәнең сәбәбе | Measles virus[d] |
|---|---|
| Саклык белгечлеге | инфектология[d] |
| Симптомнар | бизгәк[d][1], ютәл[1], насморк[d][1], maculopapular rash[d][1], лимфаденопатия[1], анорексия[d][1], эч китү[1], симптом Коплика[d], Конъюнктивит һәм Stimson's triad[d] |
| Диагностика юллары | физикальное обследование[d], симптом Коплика[d] һәм Иммунофермент анализы |
| Дәвалау юллары | булышлык терапиясе[d] |
| Нигез репродукция күрсәткече | 15 ± 3[2] |
| Авыру тудыргычны тапшыру процессы | сулыш аркылы йоктыру[d] |
| Кеше эчендә иң кечкенә инкубацион дәвер озынлыгы | 6 тәүлек һәм 7 тәүлек[3] |
| Кеше эчендә иң зур инкубацион дәвер озынлыгы | 19 тәүлек һәм 21 тәүлек[3] |
| ICD-9-CM | 055[4][5] |
| ICPC 2 идентификаторы | A71 |
| NCI Thesaurus идентификаторы | C96406[4] |
 Кызамык Викиҗыентыкта | |
Кызамык (рус. Корь, лат. Morbilli) — кешенең кискен йогышлы авыруы. Кызамык — балачактагы һәм һава юлы белән күчүче экзантематоз тимгелләр белән кискен югары йогышлы чир. Үсеш алган илләрдә кызамык белән чирләү тулысынча диярлек вакцинация һәм яхшы туклану өчен юк ителде, әмма үсүче илләрдә ул кисәтелгән сукырлыкның төп сәбәбе булып кала.
Кызамык (корь) — кискен йогышлы авыру, ул сулыш юллары, авыз куышлыгындагы лайлалы тышча, күзләр ялкынсыну, тимгелле таплар чыгудан гыйбарәт, аңа сулыш һәм ашкайнату органнарында катлауланулар хас. Бу авыруга китерә торган вирус фильтрлар аша узарга сәләтле һәм ул кешеләрне генә зарарлый. Кызамык вирусы кеше организмыннан тыш, һавада, кояш нурлары астында, коры шартларда бик тиз «үлә». Шуңа күрә кызамык белән авырган кеше бүлмәсендә дезинфекция уздырылмый, ләкин анда чисталык саклау, җилләтеп тору кирәк.
Вирус кеше организмында озак сакланмый. Инфекция авыручыдан һава, авыз-борыннан чыккан сыекча, вак тамчылар аша сәламәт кешегә күчә. Ул борынның лайлалы тышчасыннан, тамак төбеннән, югары сулыш юлларыннан бүленеп чыккан секрет белән тарала. Йөткерү-төчкерүләр инфекция таралуга китерә. Вирус һава аша шактый ерак арага күчәргә, әйтик, баскыч мәйданчыклары, коридор аша узып, күпкатлы йортлардагы күрше фатирларга керергә мөмкин. Шуңа күрә бер торакта яшәгән балалар кызамык авыруын йоктыру куркынычы астында була, һава әйләнеше инфекциянең торак эчендә таралуына булыша. Вирус ачык һавада озак сакланмаганлыктан, торак предметлары, савыт-сабалар аша күчми диярлек.
Авыруның иң көчле зарарлану вакыты инкубация периоды ахырына һәм тән чабырып чыккан чакка туры килә. Чабыруның өченче көнендә зарарлану дәрәҗәсе кими, дүрт көннән соң авыру тирә-яктагы кешеләр өчен куркыныч тудырмый башлый. Кеше кызамыкка бик сизгер. Авыру кеше белән элемтәгә кергәндә, элек кызамык кичергән 100 кешедән 96 сы авырмаска мөмкин. Әти-әниләре кызамык кичергән сабыйлар 3 айга кадәр кызамык белән авырмый, 3 айдан 6 айга кадәр бик сирәк авырый, ә 6-8 айдан авырып китүе ихтимал.
Кызамык кичермәгән әнидән туган бала, дөньяга килү белән, берничә көннән үк авырып китәргә мөмкин. Кисәтү йөзеннән кызамык авыруына каршы вакцинация ясалган булса да, бүген дә төрле төбәкләрдә бу инфекция баш калкытып ала әле.
Кызамык авыруы вакытында инкубация периоды 9-10 көн тәшкил итә. Кисәтү уздыру максаты белән иммуноглобулин инъекциясе ясалган балаларның бу чоры 21 көнгә кадәр сузыла. Бу чордан соң икенче стадия — авыруның клиник билгеләре сизелү чоры (продромаль яки катараль период) башлана: баланың температурасы 38-39 градуска кадәр күтәрелә, томау төшә, йөткерү борчый, күзләр кызарып чыга (конъюнктивит). Тамак төбендә һәм аңкауда тимгелле ачык таплар барлыкка килә. Әлеге иң зарарлы стадиядә табиблар кайчак дөрес диагноз куймыйлар һәм кызамык грипп, ОРЗ авырулары белән бутала.
Бельский-Филатов-Коплик симптомы кызамык авыруының алдан сиздерә торган билгесе булып тора: авыру яңагының урт тешләр каршындагы лайлалы тышчасында бик нәфис кенә аксыл нокталар барлыкка килә, бу нокталар манный ярмасын хәтерләтә һәм кызыл кайма белән әйләндереп алынган була. Бу таплар авыруның икенче көнендә, ә кайвакыт өченче-дүртенче көннәрдә пәйда була һәм аларны авыруга диагноз кую өчен бер билге дип санарга мөмкин.
Өченче чорда температура 39-40 градуска кадәр күтәрелә һәм 5-7 нче көнгә төшә башлый. Кызамык тимгелләре температура күтәрелү белән бергә чыга. Аның беренче «хәбәрчеләре» колак артына, биткә, муенга, кайчак күкрәккә алсу таплар рәвешендә сибелә. Тора-бара таплар ачык төскә керә һәм кайберләре чабырткы (папула) формасын ала. Таплы-чабырткылы кисәкләр бергә кушылып, тигезсез өслекле нәкышны хәтерләтә.
Скарлатинадан аермалы буларак, таплар арасындагы тиренең төсе үзгәрми, аксыл булып кала. Икенче тәүлектә тимгелләр аркада, корсакта барлыкка килә. Таплар таралу чоры авыруның гомуми халәте начарлану белән бергә бара. Бу вакытта борын томалана, күзләр кызарып чыга, коры карлыккан тавыш барлыкка килә. Дүртенче көннән тимгелләр төсле таплар калдырып агара башлый. Пигментлар ике атна тирәсе саклана, аннан соң юкка чыга. Тимгелләр агарганда, бераз көрпәсыман кубалаклану күзәтелә.
Кызамыкны җиңел, уртача, авыр формаларга аерып карыйлар. Чир җиңел формада барганда, баланың гомуми халәте бик авыр булмый.
Чир авыр формада барганда, температура 40-41 градуска кадәр күтәрелә, авыруның аңы томаланырга мөмкин, йөрәк-кан тамырлары системасындагы хәлсезлек борчый, үпкә ялкынсыну күзәтелергә мөмкин.
Иммуноглобулин алган балаларда көчсезләнгән кызамык була.
Шуны искә алырга кирәк: кызамык белән авырганда, балаларның организмы башка инфекцияләргә начар каршы тора.
Кызамыктан катлауланулар — лайлалы тышчалар ялкынсыну (үлекле конъюнктивит, блефарит, мөгезпәрдә җәрәхәте), дәвамлы авыз куышлыгы җәрәхәте, тамак төбе авырулары (фолликуляр, лакунар, некротик ангина, бугазда кызамык крупы), трахеобронхит, учакчыл пневмония, урта колак ялкынсыну (бигрәк тә кече яшьтәге балаларда). Икенчел флора (стрептококк, стафилококк, эчәк таякчыклары) өстәлү нәтиҗәсендә төрле авырлыктагы (некрозга кадәр китерергә сәләтле) ялкынсынулар күзәтелергә мөмкин. Сирәк очракларда кызамык энцефалиты (баш мие ялкынсыну) да була ала, бу катлаулануның авыр төре дип санала.
Авыруларның күбесе өй шартларында дәвалана. Шуңа күрә әти-әниләргә баланы башка инфекцияләрдән саклау таләп ителә. Моның өчен гигиена шартларына игътибар бирү сорала.
Кызамыктан специфик дәва юк. Иң төп бурыч — балага өйдә тыныч атмосфера тудыру, кирәк кадәр йокларга мөмкинлек бирү, яхшы тәрбия.
Витаминнарга бай, составында җитәрлек дәрәҗәдә аксым, май, күмерсулар булган продуктлар, яшелчә, җиләк-җимешләр ашатырга кирәк.
Авыру яткан бүлмә бик чиста булырга, һәрвакыт һава алышынып торырга тиеш, җәй көннәрендә тәрәзә ачык торсын. Баланың күзләренә кояш төшеп интектермәсен өчен, пәрдәләрне төшереп, аның караватын кояш төшми торган урынга күчерергә кирәк.
Иң мөһиме — бала чиста булсын, бу бигрәк тә кечкенә балаларга кагыла.
Авыруда лайлалы тышчалар ялкынсынмасын өчен, күзләренә Окомистин тамызыгыз, авыз-борыннарын вазелин яки көнбагыш мае тидерелгән мамык тампон белән чистарту яхшы.
Авыру катлаулануларга китерсә, антибиотиклар һәм башка төрле препаратлар кулланыла.
Кисәтү өчен вакцинация уздырыла. Моның өчен балаларга 12 айдан соң тере көчсезләндерелгән вируслы вакцина кертелә. Пассив иммунизация 10% лы иммуноглобулин белән башкарыла.
Авыру беленгәч, коллективта балалар өчен 17 көнлек карантин режимы кертелә (иммуноглобулин кадалган балалар өчен — 21 көн). Карантин таләпләре элек кызамык белән авырганнарга һәм зурларга кагылмый.
Инфекция кичергәннән соң иммунитет булганга күрә, кызамык белән авырган кешеләргә вакцина да ясалмый.
Аны тудыручылар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
РНК‑лы Morbillivirus төре вируслары; түбән температураларда берничә ай буе яшәргә сәләтле, югары температура, кояш яктысы, дезинфекция чаралары тәэсирендә һәлак була. Вакцина эшләнмәгән мәктәпкәчә яштәге балаларның 100 % аны йоктыра ала. Авыру һава аша йога; тудыргычлары тын алу юлларының лайлалы тирәсеннән регионар лимфа төерләренә тарала, шунда үрчи, аннары канга үтеп аны һәм эчке әгъзаларны, үзәк нерв системасын һ.б. зарарлый. Инкубация чоры 9-17 көн.
Төп симптомнары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Интоксикация, йөткерү, күзнең лайлалы тирәсе гиперемиясе, авызның лайлалы тиреләрендә специфик чабыртма, тән тиресендә тимгелле‑бөртекле чабыртма барлыкка килүе һ.б. Диагностикалау өчен эпидемиологик, клиник һәм лаб. эзләнү мәгълүматлары файдаланыла. Медикаментоз дәвалау, диета.
Өзлегүләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Пневмония, ларингит, энцефалит һ.б.
Кызамык кератиты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кызамык өчен күрү начарлану һәм А витамины кимчелеге арасында тыгыз бәйләнеш бар.(алдарак кара). А витамины кимчелегенең чикле халәтендә кызамык күренешләре кератомаляцияне тизләтә ала. Кызамыкта күзләрнең куркынычсыз зарарлануы булып конъюнктивит, субконъюнктиваль кан саву һәм нокталы эпителиаль кератит тора.
Искәртү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Актив һәм йоклаган иммунлаштыру.
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Oxford Handbook of Paediatrics — 2 — 2013. — ISBN 978-0-19-960830-0
- ↑ Crowcroft N. S., Deeks S. L., Bolotin S. et al. The basic reproduction number (R0) of measles: a systematic review // The Lancet Infectious Diseases — Elsevier BV, 2017. — ISSN 1473-3099; 1474-4457 — doi:10.1016/S1473-3099(17)30307-9 — PMID:28757186
- ↑ 3,0 3,1 https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2018/infectious-diseases-related-to-travel/measles-rubeola
- ↑ 4,0 4,1 Disease Ontology — 2016.
- ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu — 2018-06-29 — 2018.
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Джек Кански. Клиник офтальмология. Системалаштырылган караш. / редакторлар: Еричева В.П.. — 2009. — Б. 944. — ISBN 83-7609-034-8.