Муса Гәрәев музее (Югары Яркәй)

Тышкы рәсемнәр
	Музей экспонатлары фотосурәтләре.

**Муса Гәрәев музее**
Муса Гәрәев музее
Нигезләү датасы	1991
Урын	452260 БР, Илеш районы, Югары Яркәй, Совет ур., 41
Директор	Фәридә Гыйзетдин кызы Нуриәхмәтова
Сайт	ilish-mgareeva.ru

Викибирелмәләрнең буш элементы

Мәдәният порталы

Муса Гәрәев музее, Ике тапкыр Советлар Союзы Герое Муса Гәрәевның музее (баш. Муса Гәрәев музейы, Ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы Муса Гәрәев музейы, рус. Музей Мусы Гареева, Музей дважды Героя Советского Союза Мусы Гареева) ― Башкортстанның Илеш районы Югары Яркәй авылында урнашкан мемориаль музей. «Илеш муниципаль районының мәдәният бүлеге» муниципаль бюджет учреждениесе составында (2006 елдан). 1991―2005 елларда Башкортстан Республикасы Милли музее филиалы. Хәрби очучы, ике тапкыр (1945, 1945) Советлар Берлеге Каһарманы Муса Гайсә улы Гәрәевның (1922―1987) тормышы һәм сугышчан юлы белән таныштыра.

Филиалы

Илеш районы Ташчишмә авылында Муса Гәрәев йорт-музее. 2022 елда Муса Гәрәевның 100 еллыгына музей яңартылган. Музей республика бюджетыннан 10 332 250 сум акча ала. Бу суммадан музейга 7 500 000 сумнан артык акча тотылган һәм 2 миллион сумнан артык акча музейның филиалы булган Ташчишмә авылындагы Муса Гәрәев йорт-музеена бүлеп бирелгән.^[1]

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Муса Гәрәевның туган җирендә музеен оештыру турында карар 1987 елда каһарман вафат булганнан соң, аның исемен халык хәтерендә мәңгеләштерү максатыннан, Башкортстан Республикасы һәм Илеш районы җитәкчелеге тарафыннан кабул ителә. М. Гәрәевның тууына 70 ел тулуга Югары Яркәйнең үзәгендә, Совет урамында ике катлы агач бина төзелгән. ^[2]

1991 елда Башкортстан Республикасы Милли музее филиалы буларак оештырылган. 1992 елның 8 июлендә М. Гәрәевның тууына 70 ел тулуга ачылган. Музейны ачу тантанасында 1990―1993 елларда Башкортстан Республикасы Югары Советы Рәисе булган Мортаза Гобәйдулла улы Рәхимов (1934―2023) һәм Муса Гәрәевның тол хытыны Галина Александровна Гәрәева (Мигунова; 1924―2016) катнашкан. Шул ук көнне Муса Гәрәев балачагын үткәргән Ташчишмә авылында музейның филиалы ачыла.

1991―2005 елларда ― Милли музей филиалы. 2006 елдан ― Илеш муниципаль районының «Илеш районы мәдәният бүлеге» муниципаль бюджет учреждениесе составында (юридик зат хокукы булмаган ведомство карамагындагы бүлекчә сыйфатында). ^[3]

Музей фондларын формалаштыруда М. Гәрәевның гаиләсе зур ярдәм күрсәтә, музейга батырның шәхси әйберләрен: Бөек Ватан сугышы һәм сугыштан соңгы чор киемнәрен, көнкүреш әйберләрен тапшыра. Кызыклы материаллар Үзәк кино-фотодокументлар архивында, РФ Саклану министрлыгының үзәк архивында табылган: фотопортретлар, М. Гәрәев һәм аның иптәшләренең хәрби эш нәтиҗәләрен чагылдырган фотосурәтләр, дошман позицияләренә һәм хәрби техникасына һөҗүм вакытында Ил-2 самолетыннан ясаган фотосурәтләр, ул хезмәт иткән полк һәм дивизиянең хәрби хәрәкәтләре турында хисаплар. Шулай ук ДОСААФ өлкә комитеты кайбер шәхси әйберләрен тапшыра. ^[4]

Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Музей фондларында (2010 елга) 3,5 меңнән артык саклау берәмлеге, шул исәптән төп фондның 1,7 мең экспонаты бар. Аның нигезен М. Гәрәевның шәхси фонды коллекциясе тәшкил итә.

Музей экспозициясе ике залда урнаштырылган. Шәхси әйберләр һәм документлар, фронт фотолары, дәүләт архивларыннан документлар һәм башка экспонатлар Бөек Ватан сугышының иң танылган очучы-штурмовикларының берсе, ике тапкыр Советлар Союзы Герое М. Г. Гәрәевның тормышы һәм эшчәнлеге турында сөйли.

Музейның беренче залы геройның яшүсмер елларына һәм сугыш чорына багышланган. Экспозициянең үзәк өлешен 1944 елгы Кырым операциясенең (ru) хәлиткеч сугышларының берсен күрсәткән «Сапун тавын штурмлау» (Штурм Сапун-горы) диорамасы биләп тора. 2 манекен Кызыл Армия очучыларының хәрби экипировкасын күрсәтә. М. Гәрәевның шәхси очучы киемнәре: хәрби очышлар ясаганда кигән очу комбинезоны, крагилар, шлемофон кыйммәтле экспонат булып тора. У-2, Ил-2 очкычларының төгәл модельләре игътибарны җәлеп итә. Кызыл Гаскәрнең кораллану үрнәкләре һәм трофей әйберләре: БМВ мотоциклы (1939 елда җитештерелгән), немец солдатының биштәре (ранец) һ. б.

Икенче зал экспозициясе М. Гәрәевнең сугыштан соңгы биографиясе темасын ача. «М. Г. Гәрәев» портреты (авторы Рәшит Нурмөхәммәтов), фотосурәтләр, документаль материаллар, шәхси әйберләр М. Гәрәевның хәрби-транспорт авиациясендә хезмәт итүен, ДОСААФның Башкортстан өлкә комитеты рәисе вазифасындагы эшен һәм иҗтимагый эшчәнлеген чагылдыра. Зал экспозициясенең үзәк өлешен М. Гәрәевның Уфа фатирындагы эш кабинеты макеты биләп тора, ул чын әйберләр нигезендә торгызылган.

М. Гәрәевның балачагы белән Ташчишмә авылындагы музей филиалында җентекләбрәк танышырга мөмкин. Монда Муса үскән һәм соңыннан кайтып йөргән агач йорт торгызылган. Йорт-музейның чын экспонатлары ул еллардагы хәлне тулысынча кабатлый. Йортның бизәлеше этнография һәм гамәли сәнгать әйберләре буларак кызыклы. Гәрәевларның гаилә фотолары, мәктәп дуслары, авылдашлар фотолары һ. б. белән дә танышырга мөмкин. Экспозициянең шактый зур өлешен аларның гаиләсенә караган җиһазлар, эш кораллары, савыт-саба һәм киемнәр биләп тора.

1991-2010 елларда музейны оештыручы һәм җитәкчесе ― Р. М. Камалов,
2010-2013 елларда ― Р. Х. Хәбибов,
2013 елның июненнән ― А. Г. Сабирова.

2012 елда музей территориясендә, М. Гәрәев скверында Ан-2 очкычы урнаштырылган. Теләге булган һәркем очкыч салонына керә, руль артында, пассажир урыннарында утыра ала. ^[5]

2012 елда муниципалитетның хәйрия фонды хисабына музей территориясендә М. Гәрәевның скульптур һәйкәле куелган.

Музей логотибы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Эш авторлары – Марченко гаиләсе: Артем Сергеевич, Мария Сергеевна, Сергей Васильевич (Уфа шәһәре). Логотипта Муса Гайсә улы Гәрәевның хәрби очкычы – Ил-2 самолеты сурәтләнгән. Пилот кабинасы урнашкан урында Муса Гәрәевның йорт-музее сурәтләнгән. Очкыч канатлары янында ике йолдыз сурәтләнгән, чөнки Муса Гәрәевка ике тапкыр Советлар Союзы Герое исеме бирелгән. Бөек Ватан сугышында Җиңү символы буларак, логотипта Георгий тасмасы күрсәтелгән. ^[6]