Чечен теле

Чечен теле
Күзәтүдә тора:	Чече Республикасы Фәннәр академиясе[d]
Сөйләшүчеләр саны:	1 393 900 ± 0 кеше кеше (2010)
Халәт:	куркыныч астында[d]
Классификация
Төркем:	???
Язу:	кирилл язуы, латин язуы һәм Чечен әлифбасы
Тел кодлары
ГОСТ 7.75–97:	нох. 785
ISO 639-1:	ce
ISO 639-2:	che
ISO 639-3:	che

Чечен теле
чеч. Нохчийн мотт чеч. Noxçiyn mott
Дәүләт	Россия  Төркия  Үрдүн  Гөрҗистан  Казакъстан  Аурупа Берлеге
Барлыкка килү урыны	Төньяк Кавказ[d], Чечня, Дагстан, Ингушетия һәм Төньяк Осетия
Административ-территориаль берәмлек	Чечня, Ингушетия, Дагстан һәм Төньяк Осетия
Тел типологиясе	SOV[d] һәм агглютинатив тел
Язу	кирилл язуы, латин язуы һәм Чечен әлифбасы
Телне көйләүче	Чече Республикасы Фәннәр академиясе[d]
Сөйләшүчеләр саны	1 393 900 ± 0 кеше кеше (2010)
Телнең ЮНЕСКО статусы	куркыныч астында[d]
Ethnologue каталогында телнең статусы	2 Provincial[d]
Викимедиа проектларында тел коды	ce
Чечен теле Викиҗыентыкта

Чечен теле (нохчийн мотт, nokhchiyn mott) күбесенчә Чечняда һәм Россия буйлап һәм Европа илләрендә, Иорданиядә, Үзәк Азиядә (күбесенчә Казакъстанда һәм Кыргызстанда) һәм Грузиядә якынча 2 млн кеше сөйләшә торган Төньяк-көнчыгыш Кавказ теле. Күп дәрәҗә үзара аңлаешлылык һәм уртак сүзлек составы булган чечен теленә шактый бәйле ингуш теле белән бергә ул вайнах тармагын формалаштыра.

Диалектлар

Күпсанлы чечен диалектлары бар:

• Плоскость
• Итумкала (Шатой)
• Мелхин
• Кистин
• Чеберлой
• Аккин (Аух)

Фонология

Чечен теленең фонологик хасиятләренә гарәп теле һәм Төньяк Америка салиш телләренә охшаш тартыклар байлыгы һәм швед теле һәм алман теленә охшаш зур сузыклар системасы керә.

Әдәбият

• Арсаханов И. А. Чеченская диалектология / Чечено-Ингушский научно-исследовательский институт истории, языка, литературы и экономики; под редакцией З. А. Гавришевской. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1969. — 211 с. — 600 экз.
• Байсултанов Д. Б. Экспрессивно–стилистическая характеристика фразеологизмов чеченского языка (диссертация). — Лейден, 2006.
• Гугиев Х. Г., Хумпаров А. Х., Чентиева М. Д. Нохчийн меттан грамматика. — Гр., 1940.
• Дешериев Ю. Д. Современный чеченский литературный язык. Фонетика. — Гр., 1960.
• Дешериева Т. И. Сравнительно-типологическая фонетика чеченского и русского литературных языков. — Гр., 1965.
• Услар П. К. Этнография Кавказа. Языкознание. Чеченский язык. — Тифлис, 1888.
• Чокаев К. 3. Словообразование имен существительных в чеченском литературном языке. — Гр., 1959.
• Яковлев Н. Ф. Морфология чеченского языка // Труды Чеч.-Инг. НИИ истории языка и лит-ры. — Гр., 1959. — Т. I.
• Яковлев Н. Ф. Синтаксис чеченского литературного языка. — М., 1940.
• Алироев М. Кистинский диалект чеченского языка // Изв. Чеч.-Инг. НИИ истории, языка и лит-ры (вып. 2). — Гр., 1962. — Т. III.
• Арсаханов И. А. Аккинский диалект в системе чечено-ингушского языка. — Гр., 1959.
• Мациев А. Г. Чеберлоевский диалект. — Гр., 1962.
• Алироев И. Ю. Чеченско-русский словарь / Ред. Хамидова З. Х.. — М.: «Academia», 2005. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 5-87444-179-4..
• Ю. Д. Дешериев. Чеченский язык // Языки народов СССР. — М., 1967. — Т. 4. Иберийско-кавказские языки. — С. 190—209.
• Джамалханов З. Д., Мациев А. Г., Одзоев И. А. Чеченско-ингушско-русский словарь. — Гр., 1962.
• Исмаилов А. Т. Слово. Размышления о чеченском языке / Ответ. ред. З. Д. Джамалханов. — Элиста: АПП «Джангар», 2005. — 928 с. — 3000 экз. — ISBN 5-94587-035-8..
• Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — «Русский язык», 1978. — 728 с.
• Мациев А. Г. Чеченско-русский словарь. — М., 1961.
• Johanna Nichols and Arbi Vagapov. Chechen-English and English-Chechen Dictionary = Noxchiin-ingals, ingals-noxchiin deshnizhaina. London; New York: Routledge Curzon, 2004. ISBN 978-0-203-56517-9