W һәм Z бозоннары

**W± һәм Z-бозоннары**
	W± һәм Z-бозоннары;
Төзелеш	Элементар кисәкчә
Гаилә	бозон
Төркем	Калибрлау бозоны
Тәэсир итешүләрдә катнаша	гравитацион тәэсир итешү, зәгыйфь тәэсир итешү, W өчен электромагнит тәэсир итешүе
Антикисәкчек	W+ - W- өчен Z0 үз-үзенә
Хәл	1983 елда табылган
Масса	W: 80,385±0,015 ГэВ/c2 Z: 91,1876±0,0021 ГэВ/c2
Квант саннары
Электр коргысы	W: ±1 e Z: 0 e
Төсле коргы	0
Спин	1 ħ
Спин халәтләре саны	3
Яшәү вакыты	~3·10−25 с (таркалышның киңлеге: W-бозон 2,141 ГэВ, Z-бозон 2,4952 ГэВ)
	Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

W һәм Z бозоннары - зәгыйфь тәэсир итешүне таратучы элементар кисәкчекләр. Аларның 1983 елда ЦЕРНда ачылуы Стандарт модельнең төп казанышларының берсе булып санала.

W-бозоны инглизчә зәгыйфь сүзе Weak буенча йөртелгән, ә Z-кисәкчеге нуль коргысына ия булганга күрә инглизчә нуль сүзе - Zero хакына аталган.

Үзлекләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ике төр W-бозон бар: электр коргысы +1е һәм -1е белән, Z-бозон электрик нейтраль була. Бар өч кисәкчек кыска яшәү вакытына ия: 3·10⁻²⁵ сек.

Бу бозоннар элементар кисәкчекләр арасында авыр булып санала: W± 80,4 Гэв/с², Z⁰ - 91,2 Гэв/с², протоннан 100 тапкыр авыррак.

W һәм Z калибрлау бозоннары авыр массалы кисәкчекләр булганга күрә зәгыйфь тәэсир итешүнең радиусы бик кыска булып чыга. Киресенчә электромагнетик көчләр чиксез тәэсир радиусына ия, чөнки таратучы бозон - фотон массасыз кисәкчек.

W± һәм Z бозоннары 1-спинга ия.

W± бозоннарын нурландыру таратучы кисәкчекнең коргысын 1-гә күтәрә яки киметә һәм спинын 1-гә үзгәртә.

W-бозон кисәкчекнең буынын үзгәртә ала, мәсәлән s-кварк u-кваркка әйләндерә ала.

Z⁰ бозоны электр коргысын һәм теләгән коргысын үзгәртми, тик спин һәм импульсны үзгәртә, шулай итеп аны таратучы кисәкчек үз буынын яки хуш исен үзгәртми.

Зәгыйфь тәэсир итешү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

W һәм Z бозоннары - зәгыйфь тәэсир итешүне таратучы элементар кисәкчекләр. W-бозоны бета-таркалышында зур роль уйный. Мәсәлән, кобольт изотопының Co⁶⁰ бета таркалышы:

{}_{27}^{60}{\hbox{Co}}\to {}_{28}^{60}{\hbox{Ni}}+{\hbox{e}}^{-}+{\overline {\nu }}_{e}.

Бу процесс үтә яңа йолдызлар шартлавында бара. Ул реакциядә кобальтның 33 нейтронынан бер генә нейтроны катнаша:

{\hbox{n}}\to {\hbox{p}}+{\hbox{e}}^{-}+{\overline {\nu }}_{e}.

Нейтрон үзе өч кварктан тора: udd. Шуңа күрә бу бета таркалышында бер генә d-кваркы катнаша һәм ул u кваркына әйләнә, димәк фундаменталь дәрәҗәдә зәгыйфь тәэсир итешү бер кваркның хуш исен үзгәртә:

{\hbox{d}}\to {\hbox{u}}+{\hbox{W}}^{-}\,

Шуннан соң кичектермичә W⁻ таркала:

{\hbox{W}}^{-}\to {\hbox{e}}^{-}+{\overline {\nu }}_{e}.

Z-бозонының квант саннары нульга тигез, шуңа күрә аның белән алмашу (нейтраль агымлы тәэсир итешү) кисәкчекләрне үзгәртми.

Бозоннарның таркалыш каналлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

W-бозоны^[1]
Таркалыш каналы	Ихтималлык
$W^{+}\rightarrow e^{+}+\nu$	10,75 %
$W^{+}\rightarrow \mu ^{+}+\nu$	10,57 %
$W^{+}\rightarrow \tau ^{+}+\nu$	11,25 %
адроннар	67,60 %