Эчтәлеккә күчү

W һәм Z бозоннары

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/W һәм Z бозоннары latin yazuında])
W± һәм Z-бозоннары
Төзелеш

Элементар кисәкчә

Гаилә

бозон

Төркем

Калибрлау бозоны

Тәэсир итешүләрдә катнаша

гравитацион тәэсир итешү, зәгыйфь тәэсир итешү, W өчен электромагнит тәэсир итешүе

Антикисәкчек

W+ - W- өчен Z0 үз-үзенә

Хәл

1983 елда табылган

Масса

W: 80,385±0,015 ГэВ/c2 Z: 91,1876±0,0021 ГэВ/c2

Квант саннары
Электр коргысы

W: ±1 e Z: 0 e

Төсле коргы

0

Спин

1 ħ

Спин халәтләре саны

3

Яшәү вакыты

~3·10−25 с (таркалышның киңлеге: W-бозон 2,141 ГэВ, Z-бозон 2,4952 ГэВ)

Үрнәк: КарауБәхәсҮзгәртү

W һәм Z бозоннары - зәгыйфь тәэсир итешүне таратучы элементар кисәкчекләр. Аларның 1983 елда ЦЕРНда ачылуы Стандарт модельнең төп казанышларының берсе булып санала.

W-бозоны инглизчә зәгыйфь сүзе Weak буенча йөртелгән, ә Z-кисәкчеге нуль коргысына ия булганга күрә инглизчә нуль сүзе - Zero хакына аталган.

Ике төр W-бозон бар: электр коргысы +1е һәм -1е белән, Z-бозон электрик нейтраль була. Бар өч кисәкчек кыска яшәү вакытына ия: 3·10−25 сек.

Бу бозоннар элементар кисәкчекләр арасында авыр булып санала: W± 80,4 Гэв/с2, Z0 - 91,2 Гэв/с2, протоннан 100 тапкыр авыррак.

W һәм Z калибрлау бозоннары авыр массалы кисәкчекләр булганга күрә зәгыйфь тәэсир итешүнең радиусы бик кыска булып чыга. Киресенчә электромагнетик көчләр чиксез тәэсир радиусына ия, чөнки таратучы бозон - фотон массасыз кисәкчек.

W± һәм Z бозоннары 1-спинга ия.

W± бозоннарын нурландыру таратучы кисәкчекнең коргысын 1-гә күтәрә яки киметә һәм спинын 1-гә үзгәртә.

W-бозон кисәкчекнең буынын үзгәртә ала, мәсәлән s-кварк u-кваркка әйләндерә ала.

Z0 бозоны электр коргысын һәм теләгән коргысын үзгәртми, тик спин һәм импульсны үзгәртә, шулай итеп аны таратучы кисәкчек үз буынын яки хуш исен үзгәртми.

Зәгыйфь тәэсир итешү

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Нейтронның протонга, электронга һәм электронлы антинейтринога W-бозоны ярдәмендә бета-таркалышының Фейнман диаграммасы

W һәм Z бозоннары - зәгыйфь тәэсир итешүне таратучы элементар кисәкчекләр. W-бозоны бета-таркалышында зур роль уйный. Мәсәлән, кобольт изотопының Co60 бета таркалышы:

Бу процесс үтә яңа йолдызлар шартлавында бара. Ул реакциядә кобальтның 33 нейтронынан бер генә нейтроны катнаша:

Нейтрон үзе өч кварктан тора: udd. Шуңа күрә бу бета таркалышында бер генә d-кваркы катнаша һәм ул u кваркына әйләнә, димәк фундаменталь дәрәҗәдә зәгыйфь тәэсир итешү бер кваркның хуш исен үзгәртә:

Шуннан соң кичектермичә W таркала:

Z-бозонының квант саннары нульга тигез, шуңа күрә аның белән алмашу (нейтраль агымлы тәэсир итешү) кисәкчекләрне үзгәртми.

Бозоннарның таркалыш каналлары

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
W-бозоны[1]
Таркалыш каналы Ихтималлык
10,75 %
10,57 %
11,25 %
адроннар 67,60 %

Z-бозоны 69,91 % ихтималлыгы белән адроннарга таркала; 10,10 % ихтималлыгы белән лептон-антилептонга таркала.

  1. Антикисәкчекләрнең таркалышлары коргы иярешү ярдәмендә карап була