Тоба һәлакәте
 |
Бу мәкаләдә хаталар һәм/яки ялгышлыклар бар. Мәкалә эчтәлегенең татар теле грамматик нормаларына туры килүен тикшерергә кирәк.
|
| Тоба янартавының супер-атылуы | ||||
| Фәнни классификация | ||||
|---|---|---|---|---|
|
ERROR
| ||||
| Халыкара фәнни атамасы | ||||
|
ХАТА
latin параметры тутыралмаган | ||||
| ||||
Тоба янартавының атылуы Җир тарихында иң эре янартау атылулардан берсе буларак билгеле. Моннан 69 000 - 77 000 еллар элек Индонезиянең Суматра утравында булган.
Эчтәлек
Супер-атылу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тоба атылуы яки Тоба вакыйгасы[1] бүген Тоба күле дип аталган урында якынча 73 000 (+/- 4000) ел [2][3][4][5] элек вакыйг булган. Тоба һәлакәте белән бәйле атылу соңгы 1 миллион ел дәвамында Тобада өч эре янартау атылуыннан иң соңгысы.[6] Соңгы атылуның дәрәҗәсе юрамалары янартау шартлавы индексы буенча 8нче дәрәҗәсендә булганы исәпләнелә (ягъни "мега-колоссаль"), яки дәрәҗәсе ≥ M8; аның 100 × 30 км² зурлыгында кальдера комплексының барлыкка килүенә керткән өлеше бик зур.[7] Атылуның күләме каты-таш эквиваленты юрамалары буенча 2000 км3 һәм 3000 км3 арасында дип билгеләнә, ләкин атылган магма күләменең иң еш күрсәтелгән саны - DRE 2800 км3 (якынча 7*1015 кг). Аның 800 км3 өлешенең Җир йөзенә көл буларак төшүе исәпләнелә.[8] Бу вакыйга якын тарихында урын алган иң өре 1815 елгы Индонезиядәге Тамбора тавы атылуыннан (Төньяк ярымшарда 1816 елгы "Җәйсез елга" сәбәпче) атылган күләме буенча ике дәрәҗә (100 тапкыр тирәсе) югарырак.[9]
Тоба атылуы Индонезиядә урын алуына карамастан, ул барлык Көньяк Азияны (Һинд океаны, Гарәп һәм Көньяк Кытай диңгезен алучы территорияны) якынча 15 см көл юрганы белән каплады.[10]
Янартау атылуы нәтиҗәсендә килгән кыш һәм салкынаю[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Атылуның соңгы бозлык периоды башлануы белән бер арага туры килүе галимнәрнең игътибарын җәлеп итте. Майкл Л. Рампино һәм Стефен Селф фикерләре буенча, бу атылу уртак глобаль өслек температурасының 3–5 °C га төшүенә һәм соңгы бозлык циклының җылыдан салкын температураларга күчешен тизләтүенә китергән "кыска, драматик салкынаю яки 'янартау кышы'на" сәбәпче булган.[11]
Генетик тыгымы теориясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кеше популяциясе белән бәйле генетик тыгымнар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Эволюцион биологы Ричард Даукинс бар кешеләрнең анасыннан тапшырылган митохондриядәге ДНК һәм атасыннан тапшырылган Y хромосомадагы ДНК төзелешләре 140 000 һәм 60 000 ел элек бердәм булулары турында фаразларны тәкъдим итте. Ягъни, бүген яшәгән барлык кешеләрнең бердәм борыңгы анасы булган хатын (Митохондриаль Һава) 140 000 ел элек яшәгән, бердәм борыңгы бабасы булган ир (Y-хромосомалы Адәм) 60 000 белән 90 000 ел элек яшәгән.[12]
Башка имезүчеләрдәге генетик тыгымнар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Атылуның кайбер хайваннарның юк ителүенә, башкаларның популяция санында тыгымнар тудыруына китерүе ихтимал (аеруча Көньяк-Көнчыгыш Азия, Һиндстан, төньякка Кытайга һәм көнбатышка Аурупа һәм Африкага кадәр). Көнчыгыш Африка шимпанзесы,[13] Борнеодагы орангутан,[14] үзәк Һиндстан макака,[15] чита һәм юлбарыс[16], һәм төш геннарының аермасы булган көнчыгыш һәм көнбатыш түбәнлек гориллаларының[17] популяциялары барысы да 70 000 – 55 000 ел элек арасында бик түбән дәрәҗәсеннән яңадан күтерәлгәне билгеле.
Тоба вакыйгасыннан соңгы миграция[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Атылу заманында кеше популяцияләренең кайсы кай якларда яшәве әлегә билгесез. Африкада яшәгәннәрнең генә исән калулары һәм биредәге токымнарның дөнья буйлап күчеп урнашулары әлегә иң ышанычлы сценарий фаразы булып санала. Ләкин соңгы археологик табышлар кеше популяцияләренең Жвалапурамда (Көньяк Һиндстанда) да исән калу мөмкинлеген күрсәтә.[18]
Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Калып:Harvnb, p. 200; Калып:Harvnb, p. 174; Калып:Harvnb, p. 1593–1594; Калып:Harvnb; Global Volcanism Program.
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Ambrose (1998), 623–651; Zielinski (1996), 837–840
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Oppenheimer (2002); Rampino & Self (1993a), passim; Self & Blake (2008), 41
- ↑ Калып:Harvnb, p. 913; Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb, p. 1593.
- ↑ Калып:Harvnb, p. 174; Калып:Harvnb, p. 913.
- ↑ Калып:Harvnb, p. 114; Калып:Harvnb, p. 837.
- ↑ Калып:Harvnb, p. 173
- ↑ Калып:Harvnb, passim.
- ↑ Dawkins, Richard (2004). The Ancestor's Tale, A Pilgrimage to the Dawn of Life. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN. .
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb.
- ↑ Калып:Harvnb, passim.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- (1998) «Late Pleistocene human population bottlenecks, volcanic winter, and differentiation of modern humans». Journal of Human Evolution 34 (6): 623–651. DOI:10.1006/jhev.1998.0219. PMID 9650103.
- (March 1991) «Eruptive History of Earth's Largest Quaternary caldera (Toba, Indonesia) Clarified». Geology 19: 200–203. DOI:<0200:EHOESL>2.3.CO;2 10.1130/0091-7613(1991)019<0200:EHOESL>2.3.CO;2.
- Dawkins, Richard (2004). "The Grasshopper's Tale". The Ancestor's Tale, A Pilgrimage to the Dawn of Life. Boston: Houghton Mifflin Company. p. 416. .
- (1 October 1993) «Pleistocene Population Explosions». Science 262 (5130): 27–28. DOI:10.1126/science.262.5130.27. PMID 17742951.
- Human Ancestors Were an Endangered Species (19 January 2010).
- Goldberg, T.L. (1996). Genetics and biogeography of East African chimpanzees (Pan troglodytes schweinfurthii). Harvard University, unpublished PhD Thesis.
- (2007) «Demographic histories and patterns of linkage disequilibrium in Chinese and Indian Rhesus macaques». Science (316): 240–243. DOI:10.1126/science.1140462.
- (19 January 2010) «Mobile Elements Reveal Small Population Size in the Ancient Ancestors of Homo Sapiens». Proceedings of the National Academy of Sciences 107 (5): 1–6. DOI:10.1073/pnas.0909000107. PMID 20133859.
- Jones, S. C. (2007). Qm9GfjNlnRwC&lpg= PP1&pg= PA173 "The Toba Supervolcanic Eruption: Tephra-Fall Deposits in India and Paleoanthropological Implications". in Petraglia, M. D.; Allchin, B.. The Evolution and History of Human Populations in South Asia. Springer. pp. 173–200. . http://books.google.com/books?id= Qm9GfjNlnRwC&lpg= PP1&pg= PA173.
- McGuire, W.J. (2007). Gpwgm022ltMC "The GGE Threat: Facing and Coping with Global Geophysical Events". in Bobrowsky, Peter T.; Rickman, Hans. Comet/Asteroid Impacts and Human Society: an Interdisciplinary Approach. Springer. pp. 123–141. . http://books.google.com/?id= Gpwgm022ltMC.
- (February 2007) «An African origin for the intimate association between humans and Helicobacter pylori». Nature 445 (7130): 915–8. DOI:10.1038/nature05562. PMID 17287725.
- (2004) «Phylogeography and genetic ancestry of tigers (Panthera tigris)». PLoS Biology 2 (12): 2275–2293. DOI:10.1371/journal.pbio.0020442. PMID 15583716.
- (7 December 1978) «K−Ar age of the late Pleistocene eruption of Toba, north Sumatra». Nature 276 (276): 574–577. DOI:10.1038/276574a0.
- (6 July 2007) «Middle Paleolithic Assemblages from the Indian Subcontinent Before and After the Toba Super-eruption». Science 317 (5834): 114–116. DOI:10.1126/science.1141564. PMID 17615356.
- (2 September 1992) «Volcanic Winter and Accelerated Glaciation following the Toba Super-eruption». Nature 359 (6390): 50–52. DOI:10.1038/359050a0.
- (1993) «Climate–Volcanism Feedback and the Toba Eruption of ~74,000 Years ago». Quaternary Research 40: 269–280. DOI:10.1006/qres.1993.1081.
- (24 December 1993) «Bottleneck in the Human Evolution and the Toba Eruption». Science 262 (5142). DOI:10.1126/science.8266085. PMID 8266085.
- (2009) «Did the Toba Volcanic Eruption of ~74k BP Produce Widespread Glaciation?». Journal of Geophysical Research 114: D10107. DOI:10.1029/2008JD011652.
- (October 1987) «Dispersal of Ash in the Great Toba Eruption, 75 ka». Geology 15 (10): 913–917. DOI:<913:DOAITG>2.0.CO;2 10.1130/0091-7613(1987)15<913:DOAITG>2.0.CO;2.
- (2006) «Population history, biogeography, and taxonomy of orangutans (Genus: Pongo) based on a population genetic meta-analysis of multiple loci». Journal of Human Evolution (50): 509–522.
- (2007) «The complex history of gorillas: insights from genomic data». Molecular Biology and Evolution (24): 146–158.
- (1996) «Potential Atmospheric impact of the Toba mega-eruption ~71'000 years ago». Geophysical Research Letters 23 (8): 837–840. DOI:10.1029/96GL00706.
- (February 2008) «Consequences of Explosive Supereruptions». Elements 4 (1): 41–46. DOI:10.2113/GSELEMENTS.4.1.41.
- Калып:Cite gvp
- (30 December 2009) «Environmental impact of the 73 ka Toba super-eruption in South Asia». Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 284 (3—4): 295–314. DOI:10.1016/j.palaeo.2009.10.009.
- (1996) «Potential Atmospheric Impact of the Toba Mega‐Eruption ~71,000 years ago». Geophysical Research Letters 23 (8): 837–840. DOI:10.1029/96GL00706.
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
- Калып:Citation
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Population Bottlenecks and Volcanic Winter
- 1998 article based on news release regarding Ambrose's paper
- Homepage of Professor Stanley H. Ambrose
- Toba Volcano, by George Weber
- "The proper study of mankind"—Article in The Economist
- Journey of Mankind by The Bradshaw Foundation—includes discussion on Toba eruption, DNA and human migrations]
- Geography Predicts Human Genetic Diversity ScienceDaily (Mar. 17, 2005)—By analyzing the relationship between the geographic location of current human populations in relation to East Africa and the genetic variability within these populations, researchers have found new evidence for an African origin of modern humans.
- Out Of Africa – Bacteria, As Well: Homo Sapiens And H. Pylori Jointly Spread Across The Globe ScienceDaily (Feb. 16, 2007)—When man made his way out of Africa some 60,000 years ago to populate the world, he was not alone: He was accompanied by the bacterium Helicobacter pylori...; illus. migration map.
