Тонга

Тонга
	Байрак Илтамга
Шигарь	God and Tonga are my Inheritance
Башкала	Нукуалофа
Халык саны	108 020 (2017)
Нигезләнгән	1970
Сәгать кушагы	UTC+13:00
Кардәш шәһәрләр	Окленд һәм Овариасахи
Рәсми тел	Тонга теле, инглиз теле
География
Мәйдан	748.506563 км²
Координатлар	20.58778°S 174.81028°W
Сәясәт
Дәүләт башлыгы	Тупоу VI
Хөкүмәт башлыгы	Pohiva Tuʻiʻonetoa
Икътисад
Акча берәмлеге	Тонга пааңгасы
Туу күрсәткече	3.722 (2014)
КПҮИ	0.745 (2021)
Яшәү озынлыгы	73.029 ел (2016)
Джини коэффициенты	37.6 (2015)
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары	9-1-1 ; 922 (пүлисә) ; 933 (ашыгыч тыйб ярдәме) ; 9-9-9 (янгын сакчылары) ; 927 (янгын сакчылары) ; 928 (янгын сакчылары) ;
Электр аергычы төре	AS/NZS 3112
Автомобил хәрәкәте ягы	сул
Челтәр көчәнеше	240 вольт
Телефон коды	+676
ISO 3166-1 коды	TO
ХОК коды	TGA
Интернет домены	.to

Тонга патшалыгы, дөрес әйтелеше Тоңа патшалыгы (тонг. Tonga, [ˈtoŋa]) — Тын океанда урнашкан Полинезиядәге дәүләт, 169 утрауны тәшкил итә, шуларның 36ы - халык.^[10] Гомуми өслек мәйданы якынча 750 квадрат километр (290 кв.м), Тыныч океанның көньягында 700 000 квадрат километрдан артык таралган. 2016 елга дәүләтнең 100651 кеше яшәгән,^[11]^[12]^[13] шуларның 70% төп Тонгатапу утравында яши.

Гомуми мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Географик урнашуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тонга - Тын океанында урнашкан дәүләт, Фиҗидан көньяк-көнчыгышка таба урнашкан. Өч төп төркем: Тонгатапу, Хаапай һәм Вавау формалаштыручы 150 дән артык утраулардан тора. Ил чылбыр булып төньяктан көньякка таба сузылган.

Тонга төньяк-көньяк сызыкта якынча 800 километр (500 миль) уза. Ул төньяк-көнбатышка Фиджи һәм Валлис һәм Футуна (Франция), төньяк-көнчыгышка Самоа, көнчыгышка Ниу (бу чит ил территориясе), Кермадек (Яңа Зеландия өлеше) көньяк-көнбатышка, һәм Яңа Каледония (Франция) белән әйләндереп алынган. ) һәм Вануату ерак көнбатышка. Бу Яңа Зеландиянең Төньяк утравыннан якынча 1800 километр ераклыкта.

Мәйданы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тонга мәйданы 748 кв. км алып тора.

Төп шәһәрләр, административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең башкаласы - Нукуалофа шәһәре (34 мең кеше). Илнең административ-территориаль бүленеше: 5 бүᴫге.

Дәүләт төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

ТаƟфə Окинааһау, Тонга короле, King of Tonga (1845–1893).

Дус утрауларының короле җорҗ (1852)^[14]

Тонга - конституцион монархия. Дәүләтнең башы - кәрүл ТаƟфə'ахау Тупоу IV (1965 елның 16 декабреннан бирле хөкем итә). Хөкүмәтнең башы - премьер-министр. Ил Милләтләр Дуслыгына керә.

Табигать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рельеф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Көнбатыш түтәлнең күпчелек утраулары диңгез дәрәҗәсеннән шактый өстәрәк урнашкан.

Геологик төзелеш һәм файдалы казылмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең җир эчендә нинди булса да әһәмияткә ия ресурслар юк.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Климат йомшак, уртача температура +24°С һәм уртача явым-төшемнәр нормасы 1905 мм.

Туфраклар һәм үсемлекләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Иң эре утраулар күп санлы пальмалар белән капланган.

Хайваннар дөньясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Күп кош төрләре, утрауларда шулай ук ярканатның (летучая мышь) сирәк төре очрый, ул очучы төлке дип атала.

Халкы һәм теле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халкы 108 мең кеше, халыкның уртача тыгызлыгы 1 кв. км - га 144 кеше. Этник төркемнәр: тонгалылар - 98%, башка полинезиялеләр, Яypyпaлылар. Телләр: тонга теле, инглиз теле (икесе дә дәүләт теле).

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тонгада өстенлекле дин булып торучы христианлыкның төрле формаларын тотучы диндарлар ил халкының 96 % ын тәшкил итә, шул исәптән, методистлар - 47 %, католиклар - 14 %, Ирекле Тонга Чиркәве тарафдарлары - 14 %, мормоннар (яки Соңгы Көннәр изгеләре) - 9 %, Тонга Чиркәве тарафдарлары - 9%.

Тонгада ислам

Кыскача тарихи тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Утрауларда беренче Яypyпaлылар булып XVII гасыр башында Голландиялеләр булган. Шуннан соң ике гасыр дәвамында утрауларга күп диңгезчеләр төшкән, шул исәптән Абель Янсоон Тасман һәм җеймс Кук. 1845 елда Тонгада күп санлы граждан сугышлары беткән һәм ил конституцион монархия булып киткән. Яypyпa илләре дәүләтнең нейтралитетын таныганнар. Әмма, 1899 елның 14 ноябре Германия-Британия килешүе буенча Тонга Бөекбритания протектораты булган, бу 1900 елның 18 маенда булган. 1970 елның 4 июненда ил бәйсезлек яулаган.

Кыскача икътисади тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Икътисадның нигезе - авыл хуҗалыгы. Төп экспорт авыл хуҗалыгы культуралары: һинд чикләвеге пальмасы, бананнар; төп азык-төлек культуралары - батат, маниок, ямс, таро. Урман кисүе. Балыкчылык. Авыл хуҗалыгы чималы эшкәртүе. Чит ил туризмы. Копра, бананнар, һинд чикләвеге мае, ваниль экспорты. Акча берәмлеге - паанга.

Кыскача мәдәният тасвирламасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тонгалыларның тау'олунга биюе.

Мәдәният һәм мигъмарият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нукуалофа Патша (кәрүл) сарае (1865-1867).

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ https://www.aucklandcouncil.govt.nz/about-auckland-council/our-partnerships/Pages/international-relations.aspx
↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.
↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI.
↑ ^6,0 ^6,1 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 10 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
↑ ^8,0 ^8,1 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
↑ http://chartsbin.com/view/edr.
↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2018-12-31, retrieved 2020-12-04
↑ https://tongastats.gov.to/statistics/population-statistics/
↑ https://population.un.org/wpp/
↑ https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx
↑ (1852) «King George, of the Friendly Islands». The Wesleyan Juvenile Offering: A Miscellany of Missionary Information for Young Persons IX. Проверено 24 February 2016.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Энциклопедичесᴋи справочник, "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003.

[_ad95083f0898d8aa-1] ttps://www.aucklandcouncil.govt.nz/about-auckland-council/our-partnerships/Pages/international-relations.aspx

[wikidata-cbbfd8aea8c18a0932779aa32248bfea86b21d15-v3-2] ttp://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-e548aea921984ef4ec84b65d4220d0a277f8a938-v3-3] ttps://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.

[wikidata-47aa5194a39be105360cff2e65c96c5da75f1a6f-v3-4] ttp://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-fbecc91df309c6a24e7220dcc7f05105bebe7b68-v3-5] ttps://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI.

[wikidata-6bc66ae882aecaa2d23d15a7021b93de899176e0-v3-6] 6,0 ^6,1 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.

[wikidata-4fa49b34e397d8c1035826d42c25d07e7c36930d-v3-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 10 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.

[wikidata-d72016721474f4db19140262c795464c1a7227ad-v3-8] 8,0 ^8,1 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.

[wikidata-b7450da492648eb7c723ac8bdf33491074d2ba64-v3-9] ttp://chartsbin.com/view/edr.

[10] архив күчермәсе, archived from the original on 2018-12-31, retrieved 2020-12-04

[11] ttps://tongastats.gov.to/statistics/population-statistics/

[12] ttps://population.un.org/wpp/

[13] ttps://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx

[Juvenile1852-14] (1852) «King George, of the Friendly Islands». The Wesleyan Juvenile Offering: A Miscellany of Missionary Information for Young Persons IX. Проверено 24 February 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]