Һинд динендә Тулси

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Һинд динендә Тулси latin yazuında])
Тулси чагылышы. Изге Туласи. Лакшми аватары. Символы: изге рәйхан. Тулси үсемлеге һәм Вайкунтха. Фестивальләр: Тулси Виваһ. Мантра:Ом Субһдрай Намһа.
Изге рәйхан Тулсины чагылдыра.

Тулси яки Туласи (Ocimum tenuiflorum) яки Вринда ул Һинд дине ышануында изге үсемлек булып тора. Һинд дине тарафдарлары аңа Тулси/Вринда Алиһәсенең җир манифестациясенә кебек карыйлар; аңа Лакшми аватарына кебек карыйлар, һәм ул Вишну Ходаеның хатыны булып тора. Аның яфракларын тәкъдим итү Вишну һәм аның Кришна һәм Витхоба кебек аватарларының ритуаль табынуында мәҗбүри булып тора. Күп Һинд дине тарафдарларының тулси үсемлекләре йорт алдында үсә, еш махсус чүлмәкләрдә яки “Тулси Вриндаван” буларак мәгълүм кирпеч корылмаларда һәм ул мәдәният булып тора. Традицион рәвештә, Тулси Һинд дине йортларының үзәк өй яны үзәгендә үстерелә. Үсемлек дини максатлар өчен һәм асыл мае өчен үстерелә.

Исемнәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һинд дине Ведаларында , Тулси ("тәңгәл килүе булмаган") Вайшнави ("Вишнуныкы"), Вишну Валлабһа ("Вишнуның сөйгәне"), Һариприйя ("Вишнуның яратканы"), Вишну Тулси буларак мәгълүм. Яшел яфраклар белән Тулси Шри-Тулси ("бәхетле Тулси") буларак мәгълүм; Шри шулай Лакшми исеменең синонимы, бу Вишнуның баш хатыны. Бу чагылышында ул шулай ук Рама-Тулси ("якты Тулси") буларак мәгълүм; Рама шулай ук Вишнуның төп аватарларның берсе. Яшел яки шәмәхә яфраклар һәм шәмәхә сабагы белән Тулси Шьяма-Тулси ("караңгы Тулси") яки Кришна-Тулси ("караңгы Тулси"); Кришна шулай ук Вишнуның әһәмиятле аватары. Бу юрама Кришна өчен аеруча изге дип санала һәм аның шәмәхә төсе Кришнаның караңгы тән төсенә охшаш.[1][2] Бер аргумент булып Лакшминың Тулсига тәңгәл килү тора һәм шулай итеп ул Лакшми Прийя буларак мәгълүм; Тулси шулай ук Вишнуның башка инкарнацияләре, мәсьәлән, Рама һәм Кришнаның хатыннары белән тәңгәл китерелә.

Аның артында кыйсса[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һиндстанда бина янында көн саен табыну өчен тулси белән үсемлек.

Бхагавата Пуранада Тулси байлык һәм Алиһәсе һәм Вишнуның төп хатыны Лакшми белән ассоциацияләнә. Ходай Шиваның тугърысы Патша Вришадһваджайя үзенең яклаучы Илаһыннан башка теләсә-нинди Илаһларга табынуны тыйган. Ярсулы Сурья Ходае аны Лакшми калдырсын дип каргыш салган. Ярсуланып Шива Сурья артыннан куган һәм соңыннан Вишнуда сыенган. Вишну Илаһларга җирдә еллар узган дип әйткән. Вришадхваджа һәм шулай ук аның варис улы үлгән булган һәм аның оныклары—Дхармадхваджа һәм Кушадхваджа—хәзер Лакшмига алкышына ирешер өчен табынган. Лакшми аларның тырышлыгы өчен бүләк итеп аларның кызлары Дхармадваджада Тулси (турыдан-туры "тәңгәл килүсез") һәм Кушадваджада Ведавати булып туып бүләк иткән. Вакытында Тулси бөтен үз патшабикә рәхәтен биреп Бадринатхка барып Вишнуны ире итеп булсын өчен аскеза башкарырга барган. Брахма аның аскезасы белән канәгать булган, әмма аңа Вишнуга кияүгә чыкканчы, аңа Шанкачуда шәйтанына кияүгә чыгарга туры киләчәк дип әйткән. Кришнаның өлешчә инкарнациясе Судама, (Вишнуның аватары) каргышка күрә җирдә (Шанкхачуда) шәйтаны буларак туган булган. Брахманы аскезасы белән шулай ук канәгатьләндергән Шанкхачуда Вишну-Кавача (Вишну коралы) һәм аның хатыны аңа тугъры булып калган кадәр һәм аның тәнендә Вишну-Кавача калган кадәр аны берәү дә үтерә алмас дигән алкыш алган. Шуннан соң Шанкхачуда Тулсига өйләнгән. Шанкһачуда горурлык белән тулган булган һәм Галәм яшәүчеләрен куркыткан. Шива Шанкхачудага сугышка чакыру ясаган, шул вакытта Вишну Тулсига кызлыгыннан чыгару өчен барган. Вишну Шанкхачуда формасын алган һәм Тулсины коитуска мәҗбур иткән. Ул кызлыгыннан чыккач, Шанкхачуда үтерелгән булган һәм Судама каргышыннан азат ителгән булган. Мәхәббәтләренең уртасында Тулси аның башка икәнлеген таныган. Вишну чын формасында пәйда булган һәм Тулсины аның җир тәнен калдырырга һәм аның хатыны Лакшми буларак күк сыену урынына барырга өндәгән. Тулсиның җирдәге калдыклары таркалган һәм Кали-Гандаки елгасы булган, шул ук вакытта аның чәче изге Тулси үсемлегенә әверделгән.[3][4] Риваять юрамасы Шанкһачуданы Джаландһара дип һәм Тулсины Вринда белән алыштыра (Тулси үсемлеге синонимы). Ул Вишнуның Вринданың кызлыгын бетерүенең Җаландһараның Шивадан үлеме игътибар үзәгендә тора. Риваять Вринданың Вишнуны таш булырга каргышы белән бетә, ул аны Шалиграм ташына әверделгән (андый ташлар бары тик Непалда Кали-Гандаки елгасында бар) һәм Вишну Вринданы Тулси үсемлегенә әвердерә. Вринда үзен иренең иренең соңгы юлга озату юлы утына ташланган (Сати практикасын кара), әмма Вишну ул җирдә тулси үсемлеге формасында инкарнация алачак дип ышандырачак. Ике юрамада да, ул Тулси дигән Алиһә статусын алган, шул ук вакытта аның җирдәге формасы Тулси үсемлеге.[5][6] Вишнуизм риваяте Тулсины Самудра Мантһанага караган дип әйтә, бу Галәм Океаныннан Илаһлар һәм Асуралар (шәйтаннар) тарафыннан май язу. Май язуы ахырында, Дханвантари океаннан Амрита (үлемсезлек эликсиры) белән чыккан. Вишну аны шәйтаннар аны урларга теләгәндә Илаһларга биргән. Вишнуның Шатлыктан күз яшьләре аккан, беренчесе амритага төшкән һәм Тулсига формалашкан.

Табыну[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һинд динендә агачларда табыну киң таралган булса, Тулси үсемлеге барлык үсемлекләрнең иң изгесе булып санала. Тулси үсемлеге күк һәм җир арасында бусага дип санала. Традицион догада әйтелгәнчә Барлыкка китерүче Ходай Брахма аның ботакларында яши), барлык Һинд дине дини сәфәр кылу урыннары аның тамырларында яши, Ганга аның тамырлары аша ага, барлык Илаһлар аның сабагында һәм аның яфраклары Һинд дине изге язмалары – Ведалар аның ботакларының өске өлеше.[7][5] Ул "Хатын-кызлар Илаһы" дип аталган йорт Илаһы дип санала. Ул "Һинд диненең үзәк секта символы" дип атала һәм Вайшнавлар аны "үсемлекләр патшалыгында илаһи манифестация" дип таныйлар.[8][4] Тулси үсемлеге һәр диярлек Һинд дине йортында яки янында үстерелә, бигрәк тә Браминнар һәм Вайшнавалар тарафыннан. Тулси үсемлеге белән йорт кайвакыт дини сәфәр кылу урыны дип таныла. Алар үстерелә торган изге урыннар Вриндаван (Тулси урманчыгы) буларак мәгълүм. Вриндаван – ул күтәрелгән куб формасындагы таш яки кирпеч корлмасы, ул еш йорт янында яки йорт алдында була. Көн саен Тулсига су сипкән һәм аны караган шәхес мокшага (коткарылуга) һәм Вишнуның илаһи алкышына ия була, хәтта ул аңа табынмаса да. Традицион рәвештә үсемлеккә көн саен табыну һәмм карау йортның хатын-кызлары җаваплылыгы булып тора. Үсемлек “хатын-кызлар Илаһы” буларак һәм “хатын булу һәм ана булу идеалының символы” булып карала. Ритуалларга үсемлеккә су сибү, үсемлек янында урынны су һәм сыер тирес (ул изге булып санала) чистарту һәм ризык, чәчәкләр, хушбуй, Ганга суы һ.б. тәкъдим итәләр. Аның табаннары янында Ранголи (бизәү дизайны) ясала. Тугърылар Тулсига дога кылалар, аны әйләндереп, тирәли мантралар җырлап йөриләр прадакшина. Тулси үсемлегенә көненә ике мәртәбә табыналар: иртә белән һәм кич белән, шул вакытта үсемлек янында лампа яки шәм яндыртыла.[9] 19-ынчы гасырда Бенгалиядә үсемлекне аларның сакчысы яки гаилә Илаһы (Куладэвата) буларак танылган. Британия Һиндстан халык санын алу буенча, Төньяк-Көнбатыш Провинцияләре үзләрен Тулсига табынучылар ә Һинд дине тарафдарлары, Мөселманнар яки Сикхлар түгел итеп яздырганнар.[10][5] Ориссада Һинд дине Вайсакха (апрель-май) аенда төбендә тишек белән кечкенә савыт су белән тутырыла һәм ай буена тулы агым су белән ай буена Тулси үсемлеге өстеннән беркетелеп куела. Бу вакытта җылы җәй булганда, Тулсига салкынча су яки интенсив җылылыктан саклау өчен зонтик тәкъдим иткән кеше бөтен гөнаһтан чистартыла дип әйтелә. Су агымы шулай ук яхшы муссон өчен теләкләр тапышар.[11] Фестивальләр:

Тулси Виваһ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тулси Виваһ Һинд дине тарафдарлары тарафыннан Прабодһини Экадаши (Картиканың үсүче айның унберенче ай көне) Картик Пурнима (Картиканың тулы аена) кадәр, гадәттә ай календаре аеның унберенче яки уникенче көнендә була. Бу Тулси үсемлегенең сурәте формасында Вишнуга, Шалиграмга яки Кришна яки Рама сурәтенә символик кияүгә чыгуы. Кияүгә дә, кәләшкә дә ритуаль рәвештә табыналар һәм шуннан соң алар традицион Һинд дине өйләнүе ритуаллары буенча гаилә коралар. Бу дүрт ай Чатурмас чорының ахырын билгели, ул муссонга карый һәм өйләнүләр һәм башка ритуаллар өчен алкышлы булмаган вакыт дип санала, шулай итеп көн Һиндстанда ел саен өйләнү фасылын билгели.[12][13]

Тулси Пуджан Дивалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

25 декабрьдә Тулси Пуджан Дивас бәйрәм ителә.[14] Бу фестиваль Асарам Бапу тарафыннан башлана.[15] Тулси яфраклары тарафдарлар арасынд прасад буларак өләшелә һәм Тулси Үсемлегенә бәйрәм итү өлеше буларак су тәкъдим ителә.[16]

Башка Илаһларга табынуда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алдында баш бусинкасы белән Туласи агачыннан джапа-мала.

Тулси аеруча Вишнуга һәм аның формалары Кришна һәм Витхобага һәм башка бәйле Вайшнава Илаһларына табынуда әһәмиятле булып тора.[8][4] Вишнуны яки Кришнаны ихтирам итүдә 10000 тулси яфракларыннан ясалган бәйләмнәр, тулси белән кушылган су, Тулси бөркетелгән ризык тәкъдим ителә. Вайшнавлар традицион рәвештә инициацияның әһәмиятле символы булган “Тулси малас” дип аталган Тулси сабакларыннан яки тамырларыннан Джапа малалар (Һинд дине дога бусалары, тәсбих) кулланалар, бу аларны Вишну яки Кришна белән тоташтыра һәм Илаһның яклавын бирә дип ышаныла. Алар муенса яки гирлянда итеп киелә һәм кулда тәсбих итеп кулланылганда тотыла. (Шулай ук махсус чиста капчыкларда тотыла һәм яшерелгән була һәм күрсәтү бармагы тышка чыккан итеп санала. Моның турында Ачарья Шрила Прабхупаданың “Шри Ишопанишада” китабында язылган). Тулсиның Вайшнавалар белән бөек бәйләнеше Вайшнавларны “тулсины муен тирәли кия торганнар” буларак мәгълүм булган факттан белеп була. Кайбер пилигримнар тулси агачын Дваркага дини сәфәр вакытында кулларында тоталар, бу Кришнаның риваять башкаласы һәм Һинд диненең җиде иң изге Һинд дине шәһәрләренең берсе. Шива Ходаена табынуда Тулси яфраклары куллану турында бәхәсләр бара, Шайвитлар Вайшнава Вишну табынучылар белән беррәттән көндәш секта булып тора. Aegle marmelos яфраклары Шивага еш тәкъдим ителгән булса. Кайбер авторлар аңа шулай ук аңа Тулси тәкъдим ителергә мөмкин икәнен билгелиләр. Тулси табынуы еш Шивага табынуда бар, бу Илаһның бөтен җирдә булуының символы булып тора. Шиваның иконик булмаган символы – линганы – кайчак Тулси үсемлегенең кара туфрагыннан ясарга кушыла. Шулай да, Тулси Дэвига – Һинд дине Илаһи Анасына табынуда тыелган (табу) булып тора, чөнки Тулси үсемлегенең зәһәр исе аны ярсыта.[17] Ул шулай ук Хануманга табынуда әһәмиятле булып тора.[2] Ориссада Тулси үсемлеге барлык биредәге Илаһларны чагылдыра һәм аңа хөрмәт күрсәтү өчен ритуаллар үсемлек алдында башкарыла. Малабар яры Наиры Тулси үсемлеген явыз рухларны тынычландырыр өчен тәкъдим итә.

Һинд динендә әһәмияте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тулси үсемлегенең һәр өлеше изге дип санала. Хәттә үсемлек янында туфрак та изге дип санала. Падма Пурана соңгы юлга озату утында Тулси таяклары белән яндырылган шәхес мокшага ия була һәм Вишну сыену урынында Вайкунтхага ирешә дип игълан итә. Әгәр дә Тулси таягы Вишну өчен лампа яндыру өчен кулланыла икән, ул Илаһларга лакх (100 000) лампалар тәкъдим иткән кебек була. Әгәр дә берәү коры Тулси агачыннан (табигый рәвештә үлгән үсемлектән) паста ясаса һәм тәненә сыласа һәм Вишнуга табынса бу берничә гадәти пуджага һәм лакх Годаннар (сыер бүләк итүгә) тиң.[18] Үлгән кешегә Тулси яфраклар белән катыштырылган итеп бирелгән су җанны күккә илтә.[4] Тулсига хөрмәт алкышлы булган кебек, аны кимсетү Вишну ярсуына китерә. Моннан арыныр өчен саклык чаралары күрелә. Үсемлек янында сидек, урындык чыгару яки ташландык сулар агызу табу булып тора. Үсемлек бөлгән чакта, коры үсемлек табынырга ярамаган ватылган Илаһи сурәтләр белән кебек очракта тиешле дини ритуаллар белән сулыкка салына. Гәрчә Тулси яфраклары Һинд дине табынуы өчен кирәк булса да, моның өчен кырыс кагыйдәләр бар. Гамәл алдыннан Тулсига гафу кичерелү догасы укыла.[19] Тулси сүзе күп урын атамаларында һәм фамилияләрдә кулланыла.[10]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ Simoons, 1998, 14 бит.
  2. ↑ 2,0 2,1 Chatterjee, Gautam (2001). Sacred Hindu Symbols. Abhinav Publications. p. 93. ISBN 978-81-7017-397-7. https://books.google.com/books?id=NQ0XQHEkuIcC&pg=RA1-PA93. 
  3. ↑ Mani pp. 797–8
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Deshpande, 2005, 203 бит.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Littleton, Corporation, 1125–6 битләр.
  6. ↑ Simoons, 1998, 11 бит.
  7. ↑ Simoons, 1998, 7, 9 битләр.
  8. ↑ 8,0 8,1 Simoons, 1998, 11–18 битләр.
  9. ↑ Simoons, 1998, 20 бит.
  10. ↑ 10,0 10,1 Simoons, 1998, 8 бит.
  11. ↑ Simoons, 1998, 20–2 битләр.
  12. ↑ Flood, Gavin D. (2001). The Blackwell companion to Hinduism. Wiley-Blackwell. p. 331. ISBN 978-0-631-21535-6. https://books.google.com/books?id=qSfneQ0YYY8C&pg=PA331. 
  13. ↑ Simoons, 1998, 22 бит.
  14. ↑ On Tulsi Pujan Diwas, here is why the plant is significant (ингл.), Zee News (2015-12-25).
  15. ↑ क्रिसमस पर क्यों मना रहे हैं तुलसी पूजन दिवस (en-GB) (2017-12-25).
  16. ↑ Desk, India com Buzz (2017-12-25). Tulsi Pujan Diwas: Know Importance And Puja Rituals of The Festival (en).
  17. ↑ Simoons, 1998, 17 бит.
  18. ↑ Mani p. 798
  19. ↑ Simoons, 1998, 22–3 битләр.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Һинд_динендә_Тулси&oldid=3238213