Алтын Урда ханнары исемлеге

Алтын Урда чәчәк ату дәверендә, 14 гасыр

Алтын Урда (Җучи Олысы, Олыг Олыс) - иң зур Ауразиянең урта гасыр дәүләте. Халык: Идел буе болгарлары, кыпчаклар, башкортлар, төркиләшкән монголлар, славяннар, угыр-фин кабиләләре һәм бүтән. Көнбатышта бөтен Алтын Урданың халкы татарлар дип йөртелә.

Тел: Алтын Урда шәһәрләрендә - шәһәрдәге (төньяк) татар теле: болгар-кыпчак теле - замана татар теленә якын; Алтын Урда даласында - дала (көньяк) татар теле: кыпчак теле төрләре.

1224-1266 елларда Монгол империясенә буйсынган.

1266 елда Мәнгүтимер ханы идарә итү чорында Алтын Урда тулы бәйсезлеккә ирешә.

1312 елдан Үзбәк хан идарә итү чорында Ислам дине - дәүләт дине буларак кабул ителгән.

1359-1380 елларда чуалыш дәвере башлана.

1391-1396 елларда Аксак Тимер Алтын Урдага каршы һөҗүм

1420-1465 елларда Алтын Урда берничә ханлыгына таркала

1480 елда Алтын Урданың баш варисы - Зур Урда үз йогынтысын Мәскәү кенәзлегендә югалта.

Алтын Урда ханнары һәм хакимнәре

Каракорымга буйсынган

• Җучи (1225–1227)
• Бату (1227–1255)
• Сартак (1255–1256)
• Улакчы (1256–1257)

Бәйсез ханнар һәм хакимнәр

• Бәркә (1257–1266)
• Ногай (бәкләрибәк) (1261–1299) – төмән
• Мәнгүтимер(1269–82)
• Туда-Мәнгү (1282–87)
• Түлә-Буга (1287–91)
• Туктай (1291–1312)
• Үзбәк (1312–1342)
• Тәнибәк (1342)
• Җанибәк (1342–57)
• Бәрдибәк (1357–1359)
• Көлпә (1359–1360)
• Нәүрүзбәк (1360)
• Хызыр (1360–1361)
• Тимер Хуҗа (1361)
• Орду Мәлик (1361)
• Хаҗи Мурат (1360–1363)
• Килдебәк (1361–1362)
• Тимур Абдурахман (1364–1367)
• Урус (1374–1375)
• Мамай (1361–1380) – төмән
• Габдуллаһ хан (1361–1370)
• Мөхәммәт Булак (1370–1375)
• Каһанбәк хан (1375–1377)
• Гарәпшаһ хан (1377–1380)
• Туктамыш (1375–1378)
• Идегәй(1376–1389), (1391–1409) бәкләрибәк
• Тимур Котлык (1395–1399)
• Шәдибәк (1399–1407)
• Булат хан (1407–1410)
• Тимер хан (1410–1412)
• Җәләл әд-Дин (1412–1413)
• Кәримбирде (1413-1414)
• Кәбәк хан (1414)
• Җөгрә (1414–1416)
• Җәббәр Бирде (1416–1417)
• Кадербирде (1418–1421)
• Хаҗи Мөхәммәт (1419)
• Олы Мөхәммәт (1419–1420), (1421–1423), (1426–1437)
• Дәүләт Бирди (1420–1421)
• Барак (1423–1426)
• Көчек Мөхәммәт (1428–1459)
• Мәхмүд (1459–1465)
• Әхмәт (1465–1481)
• Мортаза(1481–1485), (1487–1491)
• Сәид Әхмәт (1485–1487)
• Шәех Әхмәт (1491–1502)