Котраг хан һәйкәле (Ширяево)
| Һәйкәл | |
Котраг хан һәйкәле
| |
| |
| Урын | Самар өлкәсе, Жигулевск шәһәр округы, Ширяево[d] |
| Төзелеш датасы | 2023 ел |
| Материал | бронза |
Котраг хан һәйкәле (болг. Паметник на кан Котраг) ― 2023 елның 12 гыйнварында Россия Федерациясе Самар өлкәсенең Ширяево авылында Идел буе Болгарына нигез салучы Котраг хан хөрмәтенә куелган һәйкәл[1][2][3]. Һәйкәл проектын эшләү һәм аны Россиягә транспортлау «Въздигане» (Возвышение, Болгария) фонды тарафыннан башкарылган. Скульптор ― Дишко Дишков.
Композиция[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Һәйкәл ат өстендә утырган Котраг ханның бронза фигурасыннан гыйбарәт.
Һәйкәлнең авторы ― скульптор Дишко Дишков, ул шулай ук Котраг ханның бертуганнары Аспарух ханга (Варна, Болгария) һәм Алчек ханга (Челле-ди-Булгерия, Италия) куелган һәйкәлләр авторы.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Алтарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2018 елның августында Болгариянең Россия Федерациясендәге илчесе Бойко Коцев Казанга сәфәре вакытында Котраг ханга һәйкәл кую нияте турында игълан итә[4]. Һәйкәл проектын эшләү һәм аны Россиягә транспортлау «Въздигане» (Возвышение, Болгария) фонды тарафыннан башкарылган[5]. Челле-ди-Булгерияда (Италия) Алчек ханга һәйкәл куелуга 4 ел үткән булган. Котраг ханга беренче һәйкәл 2022 елның 12 июнендә Россия Федерациясе Чуаш Республикасы район үзәге Шомырша авылында куелган. Һәйкәлне академик Николай Кондрашкин (cv), рәссам, скульптор, язучы [6] ясаган. Һәйкәлләр, тарихи үткән турында мәгълүмат бирүче буларак, Бөек Болгарның Европа цивилизациясенә керткән өлешен тану булып тора.
Ат өстендә утырган фигурадан торган монументны Болгария меценаты Ивелин Михайлов[7] акчасына коеп ясаганнар. Аның компаниясе Европадагы иң зур 50 млн евролык тарихи парк төзи. Калган барлык эшләрне — ике метрлы постаментны китерү, урнаштыру, ясауны — болгарлар шулай ук үзләре финансларга планлаштырганнар[8].
Проектны тормышка ашыру[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
«Болгар мирасы» фонды рәисе Гомәр Батыршин һәйкәлне урнаштыру өчен берничә киртә булуын күрсәтә[9]. Һәйкәл ачылу берничә тапкыр кичектерелә, аны урнаштыру өчен башта Болгар, аннары Тәтеш шәһәрләре сайлана. Тарихи объектны төзү өчен участок бүлеп бирү турында килешүне хуплау өчен 13 ел һәм һәйкәл ясау өчен тагын 8 ай кирәк була. Һәйкәлне урнаштыру өчен Самар өлкәсендә, Ширяево авылының Поп тавында Идел елгасы ярын сайлаганнар. Һәйкәл авылның тарихи-музей комплексының бер өлеше булган махсус мәйданчыкта урнаштырылган. -28°C түбән температура булуга карамастан, «Болгар мирасы» мәдәни-тарихи фонды тарафыннан һәйкәлне урнаштыру эшләре үткәрелгән. Рәсми ачылыш яз айларына планлаштырыла. «Болгар мирасы» фонды планында шулай ук һәйкәлнең гранит плитәсен урнаштыру, гомуми юлдан тарихи җирлеккә кадәр 250 м озынлыктагы тротуарларны төзекләндерү һәм аллеяны өстәмә яшелләндерү бар.
Һәйкәлне китерү белән бәйле тәнкыйть[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Һәйкәлне Болгариядән Россиягә күчерү кыенлык белән бара, чөнки бу юнәлештә товарлар экспорты 2022 елдан бирле Украинага Россия һөҗүме белән бәйле рәвештә Европа Берлеге керткән санкцияләргә ярашлы тыела. Һәйкәлнең дәүләт чикләре аша законлы үтүе өчен ул төрле дәүләтләр һәм хуҗалар аша уза. Ул Төркия партнерларына сатылган һәм, соңгы пунктка барып ирешү өчен, һәйкәл Истанбулдан Иран һәм Азәрбайҗан аша 2000 километрдан артык юл үткән[10].
Милли үзбилгеләнү чыганагы буларак һәйкәл[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
«Въздигане» (Возвышение, Болгария) фонды фикеренчә, Татарстанда һәм Чуашстанда республикаларның исемен Идел буе Болгары итеп үзгәртергә тырышалар. Әлеге һәйкәл бу җирләрдә үз-үзләрен саклаган барлык болгарларга өмет һәм көч бирәчәк[11]. Чуаш милли активистлары тарихи һәйкәлләрне төзүне бөтен Чуашстан тарихы өчен мөһим вакыйга дип бәялиләр. «Котраг ― Идел буе Болгарына нигез салучы (VIII гасырның икенче яртысында нигезләнгән), аның ярдәмендә безнең ата-бабаларыбыз Идел буе җирләренә килгәннәр. Бу бөтен чуаш халкы өчен бик мөһим фигура. Шуңа күрә һәйкәл кую безнең өчен бик мөһим. Бу безнең ата-бабаларыбызга беренче шундый һәйкәл», ― дип исәпли чуаш милли активисты Галина-Айпике Григорьева[12].
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| Дишко Дишков | |||||||||
| |||||||||
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Обща информация
- ↑ В Татарстане установили памятник хану Контрагу – основателю Волжской Булгарии (2023-01-17).
- ↑ История
- ↑ Идея за паметника
- ↑ Фондация „Въздигане“
- ↑ Деятели культуры и искусства : Художники и архитекторы : Кондрашкин Николай Григорьевич
- ↑ Ивелин Михайлов
- ↑ В Татарстане два года не могут установить статую хана Котрага. Реальное время, 16.03.2020(рус.)
- ↑ Перипетии за издигане на паметника
- ↑ Критики, свързани с транспортирането на паметника
- ↑ „Чувашия иска да стане пак Волжка България“
- ↑ Сегодня, 12 июня, в селе Шемурша (Чувашия, в 143 км от Чебоксар) установлен памятник основателю Волжской Булгарии. Idel.Реалии(рус.)
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- К вопросу установки памятника хану Котрагу в Ширяево. alexpsw.livejournal.com, 14.01.2023(рус.)
- Ивелин Михайлов. Статуята на хан Котраг е поставена в град Самара. Красиво Ветрино. 12.01.2023(блг.)
- В Татарстане два года не могут установить статую хана Котрага. Реальное время, 16.03.2020(рус.)