Эрбет ярминкәсе: юрамалар арасында аерма

Эрбет ярминкәсе
	Эрбет ярминкәсе
	Ирбитская ярмарка
	; Эрбет ярминкәсенең төп бинасы (пассаж)(хәзерге күренеш)
Рәсми теле:	урыс
Нигезләү
Себер халкының сәнәгать тауарларын сатып алу урыны	1643
Ликвидация
сугышлар, НЭПны туктату	1920-еллар

Тарихны интерактив карап чыгу

← Алдагы төзәтмә Киләсе төзәтмә →

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

КүрсәтмәлеВики-текст

Кертелгән

28 мар 2020, 18:56 юрамасы

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Эрбет (мәгънәләр) битенә күчегез.

Эрбет ярминкәсе (рус. Ирбитская ярмарка) – XIX гасырда һәм Инкыйлабка кадәрге Русиядәге 10 иң эре ярминкәнең берсе.^[1] XVII гасырның 30 елларында оеша башлый. Елга 1 мәртәбә Пермь губернасының Эрбет (рус. Ирбит) (хәзерге Свердлау өлкәсе) шәһәрендә узган. Инкыйлабтан соң ябыла, ләкин 1922-1930 елларда һәр елны уздырыла. 2002 елдан ярминкә сәяхәтчеләрне тартучы үзәк буларак, эшен җанландыра.

Commons

Викиҗыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

Тарих

1630 елларда Русиянең Аурупа өлешеннән Азия өлешенә илтүче Югары Тура трактындагы Эрбет бистәсендә оештырыла. Рәсми рәвештә патша фәрманы белән ярминкә 1643 елда ачыла. Себер тимер юлы корылганчы, Русиянең эчке тауар әйләнешендә әһәмияте зур. Мәкәрҗә ярминкәсеннән кала, Русиядә икенче урында санала. Кагыйдә буларак, Минзәлә ярминкәсендә сәүдә ябылгач, эшли башлаган. Минзәләдә сату иткән сәүдәгәрләрнең күбесе Эрбеткә килеп, сәүдәсен дәвам итә.^[2] Эрбет ярминкәсенә коры җирдән, елгадан су юлы белән, кыш көне чаналарда тауар илтү 30-40 көнлек вакытны алган.

Эрбет ярминкәсенең әһәмияте XIX гасырдагы хезмәт бүленеше белән аңлатыла. Себер авыл хуҗалыгы һәм һөнәрчелек алга киткән бүлге булса, Үзәк Русиядә сәнәгый тауарлар җитештерелә. Ара ераклыгы, тимер юллар булмау, юлларның төзек булмавы шартларында Эрбет ярминкәсе Себер халкы өчен авыл хуҗалыгы һәм кәсепчелек тауарларын сатып, сәнәгать тауарларын сатып алу урыны була.^[3]

Ярминкә вакыты

Элгәре ярминкәләр 6 гыйнварда, Раштуа бәйрәменә атап ачылган. 1740 елдан 27 гыйнварда ачылып, Май чабу (рус. Масленица) бәйрәменә - 10 февральгә ябыла башлый. XIX гасыр башында 10 февраль - 10 март, гасыр ахырында 25 гыйнвар - 1 март аралыгы алына. Хәзер август аенда ике атна дәвамында үтә.

Тауарлар

Эрбет ярминкәсендә Себердән (тире), Кытайдан (чәй, ефәк, тукымалар), Урта Азиядән (каракүл), Мәскәү(алтын-көмеш эшләнмәләр, мануфактура), Уралдан (тимер эшләнмәләре), Архангилдән (балык) килгән сәүдәгәрләр сату итә.

Тауарлар 3 төргә бүленә: Русия, Аурупа, Азия тауарлары. «Русия» тауарларына: мамык, киҗе-мамык, җитен, ефәк һәм ярымефәк тукымалар, тиреләр, күннән эшләнмәләр, тимер эшләнмәләр, фәгъфур һәм чынаяк бәллүр (башта Кытайдан, соңрак Русиядән килгән), пыяла, көзгеләр, икмәк, балык, шикәр, балавыз, шәм, бал, яшелчә, май, тәмәке, галантерея кергән. «Аурупа» тауарлары рәтенә Алмания, Польша, Һолландия, Англия поставы, көмеш бизәнү әйберләре , кәгазь керсә, «Азия» рәтенә каракүл, дөя мамыгы, халатлар, атлар кергән. Русиядән килгән тукымалар үтемле тауар рәтендә саналган. Тимер эшләнмәләрдән «уклад» – эшкәртелеп бетмәгән тимер кисәкләренә, белен табаларына да сорау зур булган. Шикәр, борыч та күпләп сатылган. Мәсәлән, 1834 елда 18 866 мең сумлык тауар китерелеп, 18 460 меңлеге сатылып беткән. 1864 елда 39 млн 520 мең, 1875 елда 48 млн 145 мең, 1880 елда 69 млн 490 мең сумлык тауар килгән. Эрбет ярминкәсендәге тауарларның бәясе белән Лондон, Париж, Берлинның тауар биржаларында кызыксынып торганнар.^[4]

1885 елда Екатиринбур-Төмән тимер юлы корылгач, ярминкәнең кыйммәте төшә башлый. Керем сизелерлек кими. Мәсәлән, 1914 елда 22 млн 790 мең сумлык кына тауар килә, 18 млн 918 мең сумлыгы сатыла. Шулай булса да, Эрбет ярминкәсе тауар әйләнеше буенча Мәкәрҗә ярминкәсеннән генә калыша, үсеш темпы буенча узып та китә.

Сәүдәгәрләрдән тыш, ярминкә эшендә транспорт идарәләре, төрле банклар катнаша: Русия дәүләт банкы, Идел-Чулман банкы, Себер сәүдә банкы, Русия-Азия банкы һ.б.

Беренче бөтендөнья сугышы, Октябрь инкыйлабы, ватандашлар сугышы ярминкәгә зур зыян сала. Яңа икътисадый сәясәт (рус. НЭП) вакытында җанланып ала да, эшен бер гасырга туктата.^[5]

Эчке тәртип

Ярминкәгә килгән сәүдәгәрләр үз арасыннан вәкилләр сайлый, вәкилләр ярминкә комитетын, аның рәисен сайлый. Ярминкә комитеты уңайлылыкны, тәртипне кайгырта, хисап төзи, хөкүмәткә тәкъдимнәр әзерли, бәхәсләрне чишә, салым җыя. 1862 елдан ярминкә вакытында реклама төрендәге «Ирбитский ярмарочный листок» гәҗите, еллык хисап буенча «Эрбет ярминкәсенең белешмәлеге» чыгып килә.

Кызыклы факт

Эрбет ярминкәсендә катнашучы сәүдәгәрләрнең кыланышы Д.Н. Мамин-Сибирякның (1852-1912) «Приваловның миллионнары» әсәрендә (1883) төгәл сурәтләнгән.^[6]

Моны да карагыз

Әдәбият

Хитров А. К истории г. Ирбита и Ирбитской ярмарки. Эрбет, 1872;
Канделаки И. Роль ярмарок в русской торговле. Санкт-Петербург, 1914;
Старцев А. В. Торговля сибирской пушниной на ярмарках во второй половине XIX — начале XX в. //Проблемы генезиса и развития капиталистических отношений в Сибири. Барнаул, 1990;
Краткая энциклопедия по истории купечества и коммерции Сибири. Новосибирск, 1995;
Щеглова Т. К. Ярмарки юга Западной Сибири в XIX — начале XX века. Из истории формиро¬вания и развития всероссийского рынка. Барнаул, 2001.

Сылтамалар

Хәмит Зияев. Эрбет ярминкәсе аша сәүдә итү.
Эрбет ярминкәсе. Фотолар. Кирилл Потапов сайтында
Эрбет ярминкәсе. Фотосурәтләр

Искәрмәләр

[1] БСЭ

[2] Күчмәннәр командасы сайтында

[3] Кирилл Потапов бите

[4] Себер энциклопедиясе

[5] Тур-Урал сайтында

[6] ttp://az.lib.ru/m/maminsibirjak_d/text_0010.shtml

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Юл номеры - 24: / Юл номеры - 24: @@
 |җитәкче вазыйфасы6 =
 |җитәкче исеме6       =
-|нигезләүче1        = [[Пирем губернасы]] идарәсе
+|нигезләүче1        = [[Пермь губернасы]] идарәсе
 |нигезләү сәбәпләре1 = [[Себер]] халкының сәнәгать тауарларын сатып алу урыны
 |нигезләү көне1    = [[1643 ел|1643]]
@@ Юл номеры - 43: / Юл номеры - 43: @@
 }}
 <small>{{мәгънәләр|Эрбет (мәгънәләр)}}</small>
-'''Эрбет ярминкәсе''' ({{Lang-ru|Ирбитская ярмарка}}) – XIX гасырда һәм [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]ка кадәрге [[Русия]]дәге 10 иң эре ярминкәнең берсе.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91164   БСЭ]</ref> XVII гасырның 30 елларында оеша башлый. Елга 1 мәртәбә [[Пирем губернасы]]ның Эрбет ({{Lang-ru|Ирбит}}) (хәзерге [[Свердлау өлкәсе]]) [[шәһәр]]ендә узган. [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]тан соң ябыла, ләкин  [[1922]]-[[1930 ел]]ларда һәр елны уздырыла. [[2002 ел]]дан ярминкә сәяхәтчеләрне тартучы үзәк буларак, эшен җанландыра.
+'''Эрбет ярминкәсе''' ({{Lang-ru|Ирбитская ярмарка}}) – XIX гасырда һәм [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]ка кадәрге [[Русия]]дәге 10 иң эре ярминкәнең берсе.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91164   БСЭ]</ref> XVII гасырның 30 елларында оеша башлый. Елга 1 мәртәбә [[Пермь губернасы]]ның Эрбет ({{Lang-ru|Ирбит}}) (хәзерге [[Свердлау өлкәсе]]) [[шәһәр]]ендә узган. [[Октябрь инкыйлабы|Инкыйлаб]]тан соң ябыла, ләкин  [[1922]]-[[1930 ел]]ларда һәр елны уздырыла. [[2002 ел]]дан ярминкә сәяхәтчеләрне тартучы үзәк буларак, эшен җанландыра.
 [[File:Irbit - Fur market.jpg|thumb|right|285px||Эрбет ярминкәсендә (1900)]]
 {{Commonscat|Fairs}}
@@ Юл номеры - 61: / Юл номеры - 61: @@
 Эрбет ярминкәсендә [[Себер]]дән (тире), [[Кытай]]дан ([[чәй]], ефәк, тукымалар), [[Урта Азия]]дән (каракүл), [[Мәскәү]]([[алтын]]-[[көмеш]] эшләнмәләр, мануфактура), [[Урал]]дан ([[тимер]] эшләнмәләре), [[Архангил]]дән ([[балык]]) килгән сәүдәгәрләр сату итә.
-[[Тауар]]лар 3 төргә бүленә: [[Русия]], [[Аурупа]], [[Азия]] [[тауар]]лары. «[[Русия]]» [[тауар]]ларына: [[мамык]], киҗе-[[мамык]], [[җитен]], ефәк һәм ярымефәк тукымалар, тиреләр, күннән эшләнмәләр, [[тимер]] эшләнмәләр, {{коммент|фәгъфур|фарфор}} һәм чынаяк бәллүр (башта [[Кытай]]дан, соңрак [[Русия]]дән килгән), [[пыяла]], көзгеләр, [[икмәк]], [[балык]], [[шикәр]], [[балавыз]], шәм, [[бал]], [[яшелчә]], [[май]], [[тәмәке]], галантерея кергән. «[[Аурупа]]» [[тауар]]лары рәтенә [[Алмания]], [[Пүлшә|Польша]], [[Һолландия]], [[Англия]] поставы, [[көмеш]] бизәнү әйберләре , [[кәгазь]] керсә, «[[Азия]]» рәтенә  каракүл, дөя [[мамык|мамыгы]], халатлар, атлар кергән. [[Русия]]дән килгән тукымалар үтемле [[тауар]] рәтендә саналган. [[Тимер]] эшләнмәләрдән «''уклад''» – эшкәртелеп бетмәгән тимер кисәкләренә, белен табаларына да сорау зур булган. [[Шикәр]], борыч та күпләп сатылган. Мәсәлән, [[1834 ел]]да ''18 866'' мең сумлык [[тауар]] китерелеп, ''18 460'' меңлеге сатылып беткән. [[1864 ел]]да ''39 млн 520 мең'', [[1875 ел]]да ''48 млн 145 мең'', [[1880 ел]]да ''69 млн 490 мең'' сумлык [[тауар]] килгән. Эрбет ярминкәсендәге [[тауар]]ларның  бәясе белән [[Лондон]], [[Париж]], [[Берлин]]ның [[тауар]] биржаларында кызыксынып торганнар.<ref>[http://russiasib.ru/irbitskaya-yarmarka/   Себер энциклопедиясе]</ref>
+[[Тауар]]лар 3 төргә бүленә: [[Русия]], [[Аурупа]], [[Азия]] [[тауар]]лары. «[[Русия]]» [[тауар]]ларына: [[мамык]], киҗе-[[мамык]], [[җитен]], ефәк һәм ярымефәк тукымалар, тиреләр, күннән эшләнмәләр, [[тимер]] эшләнмәләр, {{коммент|фәгъфур|фарфор}} һәм чынаяк бәллүр (башта [[Кытай]]дан, соңрак [[Русия]]дән килгән), [[пыяла]], көзгеләр, [[икмәк]], [[балык]], [[шикәр]], [[балавыз]], шәм, [[бал]], [[яшелчә]], [[май]], [[тәмәке]], галантерея кергән. «[[Аурупа]]» [[тауар]]лары рәтенә [[Алмания]], [[Польша]], [[Һолландия]], [[Англия]] поставы, [[көмеш]] бизәнү әйберләре , [[кәгазь]] керсә, «[[Азия]]» рәтенә  каракүл, дөя [[мамык|мамыгы]], халатлар, атлар кергән. [[Русия]]дән килгән тукымалар үтемле [[тауар]] рәтендә саналган. [[Тимер]] эшләнмәләрдән «''уклад''» – эшкәртелеп бетмәгән тимер кисәкләренә, белен табаларына да сорау зур булган. [[Шикәр]], борыч та күпләп сатылган. Мәсәлән, [[1834 ел]]да ''18 866'' мең сумлык [[тауар]] китерелеп, ''18 460'' меңлеге сатылып беткән. [[1864 ел]]да ''39 млн 520 мең'', [[1875 ел]]да ''48 млн 145 мең'', [[1880 ел]]да ''69 млн 490 мең'' сумлык [[тауар]] килгән. Эрбет ярминкәсендәге [[тауар]]ларның  бәясе белән [[Лондон]], [[Париж]], [[Берлин]]ның [[тауар]] биржаларында кызыксынып торганнар.<ref>[http://russiasib.ru/irbitskaya-yarmarka/   Себер энциклопедиясе]</ref>
 [[1885 ел]]да [[Екатиринбур]]-[[Төмән]] [[тимер юл]]ы корылгач, ярминкәнең кыйммәте төшә башлый. [[Керем]] сизелерлек кими. Мәсәлән, [[1914 ел]]да ''22 млн 790 мең'' сумлык кына [[тауар]] килә, ''18 млн 918 мең'' сумлыгы сатыла. Шулай булса да, Эрбет ярминкәсе [[тауар]] әйләнеше буенча [[Мәкәрҗә ярминкәсе]]ннән генә калыша, үсеш темпы буенча узып та китә.
@@ Юл номеры - 99: / Юл номеры - 99: @@
 [[Төркем:Ярминкәләр]]
 [[Төркем:Сәүдә]]
-[[Төркем:Пирем губернасы]]
+[[Төркем:Пермь губернасы]]
 [[Төркем:Свердлау өлкәсе]]