Боливия

Күпмилләтле Боливия Дәүләте Estado Plurinacional de Bolivia Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta Байрак Илтамга Башкала Сукре

Боли́вия (исп. Bolivia), рәсми атама Күпмилләтле́ Боли́вия Дәүләте́ (исп. Estado Plurinacional de Bolivia) – Көньяк Американың үзәгендә урнашкан дәүләт.

Гомуми мәгълүмат

Географик урнашуы

Боливия Көньяк Американың үзәк өлешендә урнашкан дәүләт. Төньякта һәм көнчыгышта Бразилия белән, көньяк-көнчыгышта Парагвай белән, көньякта - Аргентина белән, көнбатышта Чили һәм Перу белән чиктәш.

Мәйданы

Боливия территориясе 1 098 581 кв. км били.

Төп шәһәрләр, административ бүленеш

Боливия башкаласы - Сукре (рәсми), Ла-Пас (фактик). Иң эре шәһәрләр: Ла-Пас (1 246 мең кеше), Санта-Крус (695 мең кеше), Кочабамба (404 мең кеше), Оруро (183 мең кеше), Сукре (131 мең кеше), Потоси (112 мең кеше). Илнең административ-территориаль бүленеше: 9 департамент.

Дәүләт төзелеше

Боливия - җөмһүрият. Дәүләт һәм хөкүмәт башы - президент. Канун бирүче орган - Милли конгресс.

Табигате

Рельеф

Илнең көнбатыш өлешендә төньяктан көньякка таба Андлар тау чылбыры сузылган. Боливия территориясендә бу тауларның иң югары түбәләре бар: Анкохума (6550 м), Иллампу (6485 м) һәм Иллимани (6462 м). Таулардан көнчыгыш һәм төньяк-көнчыгышка таба киң Амазон тигезлекләре сузылган; көньяк-көнчыгышта Чако үзәннәре ята.

Геологик төзелеш һәм файдалы казылмалар

Илнең җир эчендә аккургаш, табигый газ, нефть, көмеш, тимер рудасы, цинк, вольфрам, кургаш, алтын запаслары бар.

Климат

Боливиянең климаты төрле регионнарда аерылып тора. Таулы регионнарда салкын һәм коры, үзәннәрдә җылырак. Тауларда уртача еллык температура +8°С, үзәннәрдә - якынча +26°С.

Эчке сулар

Боливиянең төп елгалары арасында - төньяк һәм төньяк-көнчыгышта Бени, Мадре-де-Дьос, көньяк-көнчыгышта Пилкомайо һәм Десагуадеро.

Туфраклар һәм үсемлекләр

Төрле ландшафт булу сәбәпле Боливиядә барлык диярлек климатик зоналар үсемлекләре үсә. Иң күренеклеләрдән - каучык агачлары, 2 меңнән артык каты агач токымы, ваниль, сарсапарила һәм шафран.

Хайваннар дөньясы

Фауна вәкилләре арасында лама аерылып тора, шулай ук броненосец, пума, ягуар, альпака, викунья. Рептилияләр, кошлар һәм бөҗәкләр вәкилләре күп.

Халкы һәм теле

Илнең халкы якынча 7,826 млн кеше, халыкның уртача тыгызлыгы континентта иң түбәннәрдән берсе: 1 кв. км га якынча 7 кеше. Этник төркемнәр: кечуа индеецлары - 30%, аймара индеецлары - 25%, метислар - 25-30%, европалылар (күбесенчә испаннар) - 14%. Телләр: испан теле, кечуа, аймара (барысы да дәүләт телләре, әмма индеец телләре киңрәк таралган).

Дин

Католиклар - 95%.

Кыскача тарихи тасвирлама

XIII гасырда хәзерге Боливия территориясе инклар империясе составына керә. 1538 елда ул испан конкистадоры Эрнесто Писарро тарафыннан яулап алына, соңрак испаннар күп санлы көмеш приисклары ачканнар, ә шуннан соңгы 200 ел дәвамында бу регион испан колонияләре арасында иң чәчәк атканнарның берсе була. XVIII гасырда приискларда запаслар бетә башлый һәм гасыр ахырына алар практик рәвештә ябыла. 1825 елның 6 августында Боливия бәйсезлеккә ия була. Соңрак берничә сугыш дәвамында Боливия яр буен Чилига бирә, нефть белән бай Чако территорияләрен Парагвайга бирә һәм территориянең бер өлешен Бразилияга бирә.

Кыскача икътисади тасвирлама

Хуҗалыкның нигезе - тау файдалы казылмалар чыгару сәнәгате. Боливия дөньяда аккургаш, сөрмә, вольфрам чыгару буенча беренче урыннарда; шулай ук цинк, кургаш һәм башка төсле металлар, нефть, табигый газ чыгаралар. Текстиль, тәм-азык-төлек, металл эшкәртү, нефть эшкәртү сәнәгате; төсле металлургия һәм нефть химиясе предприятиеләре. Төп авыл хуҗалыгы культуралары: мәккәй, дөге, бәрәңге, шикәр камышы, мамык, бананнар, кофе. Көтү хайванчылыгы. Урман кәсепләре: гевея согы җыю, хинна агачының кабыгын җыю, кока яфракларын җыю. Экспорт: тау рудасы чималы (бәянең 95%-ыннан артыгы), нефть, табигый газ. Акча берәмлеге - боливиано.

Кыскача мәдәният тасвирламасы

Сәнгать һәм архитектура. Ла-Пас. Милли музей һәм 12 мең кеше сыйдыра торган җәмигъ (1933 елда төзелгән). Потоси. XVI гасыр җәмигы; 1572 елда төзелгән тәңкә ханәсе.

Чыганаклар

Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003, авторы-составители И.О. Родин, Т.М.Пименова