Боливия

Боливия
	Байрак Илтамга
Шигарь	Unity is Strength
Башкала	Сукре, Ла-Пас
Халык саны	11 051 600 (2017)
Нигезләнгән	1825
Сәгать кушагы	UTC−04:00
Рәсми тел	испан теле, гуарани
География
Мәйдан	1,098,581.0 квадрат километр
Координатлар	17.05687°S 64.991229°W
Сәясәт
Дәүләт башлыгы	Аньес, Жанин
Хөкүмәт башлыгы	Эво Моралес
Икътисад
ТЭП	37 509 миллион АКШ доллары (2017)
Акча берәмлеге	боливиано
Инфеләсә	4.0% (2016)
Эшсезлек дәрәҗәсе	3% (2014)
Туу күрсәткече	2.968 (2014)
КПҮИ	0.693 (2017)
Яшәү озынлыгы	69.125 ел (2016)
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары	9-1-1 ; 110 (пүлисә) ; 119 (янгын сакчылары) ; 160 (ашыгыч тыйб ярдәме) ;
Электр аергычы төре	NEMA 1-15, Europlug
Автомобил хәрәкәте ягы	уң
Челтәр көчәнеше	115 вольт, 230 вольт
Телефон коды	+591
ISO 3166-1 коды	BO
ХОК коды	BOL
Интернет домены	.bo

Боли́вия (исп. Bolivia), рәсми атама Күпмилләтле́ Боли́вия Дәүләте́ (исп. Estado Plurinacional de Bolivia) – Көньяк Американың үзәгендә урнашкан дәүләт.

Гомуми мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Географик урнашуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Боливия Көньяк Американың үзәк өлешендә урнашкан дәүләт. Төньякта һәм көнчыгышта Бразилия белән, көньяк-көнчыгышта Парагвай белән, көньякта - Аргентина белән, көнбатышта Чили һәм Перу белән чиктәш.

Мәйданы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Боливия территориясе 1 098 581 кв. км били.

Төп шәһәрләр, административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төп мәкалә: Административ бүленеш

Боливия провинциялары.

Боливия башкаласы - Сукре (рәсми), Ла-Пас (фактик). Иң эре шәһәрләр: Ла-Пас (1 246 мең кеше), Санта-Крус (695 мең кеше), Кочабамба (404 мең кеше), Оруро (183 мең кеше), Сукре (131 мең кеше), Потоси (112 мең кеше). Илнең административ-территориаль бүленеше: 9 департамент.

Дәүләт төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Боливия - җөмһүрият. Дәүләт һәм хөкүмәт башы - президент. Канун бирүче орган - Милли кәнгрис.

Табигате[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Рельеф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең көнбатыш өлешендә төньяктан көньякка таба Андлар тау чылбыры сузылган. Боливия территориясендә бу тауларның иң югары түбәләре бар: Анкохума (6550 м), Иллампу (6485 м) һәм Иллимани (6462 м). Таулардан көнчыгыш һәм төньяк-көнчыгышка таба киң Амазон тигезлекләре сузылган; көньяк-көнчыгышта Чако үзәннәре ята.

Геологик төзелеш һәм файдалы казылмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең җир эчендә аккургаш, табигый газ, нефть, көмеш, тимер рудасы, цинк, вольфрам, кургаш, алтын запаслары бар.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Боливиянең климаты төрле регионнарда аерылып тора. Таулы регионнарда салкын һәм коры, үзәннәрдә җылырак. Тауларда уртача еллык температура +8°С, үзәннәрдә - якынча +26°С.

Эчке сулар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Боливиянең төп елгалары арасында - төньяк һәм төньяк-көнчыгышта Бени, Мадре-де-Дьос, көньяк-көнчыгышта Пилкомайо һәм Десагуадеро.

Туфраклар һәм үсемлекләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төрле ландшафт булу сәбәпле Боливиядә барлык диярлек климатик зоналар үсемлекләре үсә. Иң күренеклеләрдән - каучык агачлары, 2 меңнән артык каты агач токымы, ваниль, сарсапарила һәм шафран.

Хайваннар дөньясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Фауна вәкилләре арасында лама аерылып тора, шулай ук броненосец, пума, ягуар, альпака, викунья. Рептилияләр, кошлар һәм бөҗәкләр вәкилләре күп.

Халкы һәм теле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең халкы якынча 7,826 млн кеше, халыкның уртача тыгызлыгы континентта иң түбәннәрдән берсе: 1 кв. км га якынча 7 кеше. Этник төркемнәр: кечуа индеецлары - 30%, аймара индеецлары - 25%, метислар - 25-30%, европалылар (күбесенчә испаннар) - 14%. Телләр: испан теле, кечуа, аймара (барысы да дәүләт телләре, әмма индеец телләре киңрәк таралган).

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Католиклар - 95%.

Кыскача тарихи тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Илнең территориясендә Тиванаку, Ломас Гидравлик мәдәнияте, моксена мәдәнияте, Аймара дәүләте кебек мәдәниятләр үсеш алган булганнар. XIII гасырда хәзерге Боливия территориясе инклар империясе составына керә. 1538 елда ул испан конкистадоры Эрнесто Писарро тарафыннан яулап алына, соңрак испаннар күп санлы көмеш приисклары ачканнар, ә шуннан соңгы 200 ел дәвамында бу регион испан колонияләре арасында иң чәчәк атканнарның берсе була. XVIII гасырда приискларда запаслар бетә башлый һәм гасыр ахырына алар практик рәвештә ябыла. 1825 елның 6 августында Боливия бәйсезлеккә ия була. Соңрак берничә сугыш дәвамында Боливия яр буен Чилига бирә, нефть белән бай Чако территорияләрен Парагвайга бирә һәм территориянең бер өлешен Бразилияга бирә.

Кыскача икътисади тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хуҗалыкның нигезе - тау файдалы казылмалар чыгару сәнәгате. Боливия дөньяда аккургаш, сөрмә, вольфрам чыгару буенча беренче урыннарда; шулай ук цинк, кургаш һәм башка төсле металлар, нефть, табигый газ чыгаралар. Текстиль, тәм-азык-төлек, металл эшкәртү, нефть эшкәртү сәнәгате; төсле металлургия һәм нефть химиясе предприятиеләре. Төп авыл хуҗалыгы культуралары: мәккәй, дөге, бәрәңге, шикәр камышы, мамык, бананнар, кофе. Көтү хайванчылыгы. Урман кәсепләре: гевея согы җыю, хинна агачының кабыгын җыю, кока яфракларын җыю. Экспорт: тау рудасы чималы (бәянең 95%-ыннан артыгы), нефть, табигый газ. Акча берәмлеге - боливиано.

Кыскача мәдәният тасвирламасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сәнгать һәм архитектура. Ла-Пас. Милли музей һәм 12 мең кеше сыйдыра торган җәмигъ (1933 елда төзелгән). Потоси. XVI гасыр җәмигы; 1572 елда төзелгән тәңкә ханәсе.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003, авторы-составители И.О. Родин, Т.М.Пименова

↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ http://hdr.undp.org/en/data; Отчёт о развитии человечества.
↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер элемтәсе береге.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
↑ http://chartsbin.com/view/edr.

[wikidata-da8b01072f4a5eb69892a71023670b9a528a0b97-v3-1] ttp://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.

[wikidata-cbbfd8aea8c18a0932779aa32248bfea86b21d15-v3-2] ttp://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-f8bd5a2dc99b1b77fa36f065ae4c79b3eb476ef0-v3-3] ttp://hdr.undp.org/en/data; Отчёт о развитии человечества.

[wikidata-47aa5194a39be105360cff2e65c96c5da75f1a6f-v3-4] ttp://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.

[wikidata-6bc66ae882aecaa2d23d15a7021b93de899176e0-v3-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер элемтәсе береге.

[wikidata-d72016721474f4db19140262c795464c1a7227ad-v3-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.

[wikidata-b7450da492648eb7c723ac8bdf33491074d2ba64-v3-7] ttp://chartsbin.com/view/edr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]