Мариуполь
| Мариуполь | |
|---|---|
  | |
 | |
| Ил | Украина |
| Координатлар | 47°7'50"N, 37°33'50"E |
| Башлык | Вадим Сергеевич Бойченко[d] |
| Нигезләнгән | XVI век |
| Элеккеге исемнәр | 1778 елга кадәр — Домаха (Кальмиусская паланка) 1780 елга кадәр — Павловск 1948 елга кадәр — Мариуполь 1989 елга кадәр — Жданов |
| Мәйдан | 284,0 км² |
| Халык саны |  482 000 кеше |
| Халык тыгызлыгы | 2 900 кеше/км² |
| Сәгать кушагы | UTC+2 |
| Телефон коды | 629 |
| почта индекслары | 87500—87590 |
| Рәсми сайт | marsovet.org.ua |
| Кардәш шәһәрләр | Савона[1], Цицикар[d][2], Сәләник[1], Гданьск[1], Трабзун, Санто-Северина, Львов[1], Кәфә[1], Коломыя[1], Пирей[d][1], Переяслав[1], Бакчасарай[1], Макиивка[1], Славута[1] һәм Херсон[1] |
Мариу́поль (укр. Маріу́поль, рус. Мариуполь, грек. Μαριούπολη) — Украинаның Донецк өлкәсендәге шәһәр, халык саны буенча өлкәдә икенче урында. Мариуполь районының администраив үзәге (район составына керми). 2022 елның февраль ахырыннан МХО нәтиҗәсендә Россия контроле астында. 2022 ел сентябрендә үткәрелгән референдум нигезендә РФ эченә керә, ләкин шуны күпчелек дөнья илләре танымый. Сугыш нәтиҗәсендә күп кеше я һәләк була, я шәһәрдән качып китә, төгәл саны билгесез.
Халык саны буенча Украинада беренче дистәдә (2022 елга кадәр).
География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Мариуполь Азак диңгезенең ярында, Кальмиус елгасының тамагында урнашкан.
Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| Мариуполь (1993-2013 еллар) климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача максимум, °C | −0,5 | 0,1 | 5,2 | 13,4 | 20,1 | 25,1 | 28,1 | 27,6 | 21,3 | 13,9 | 5,9 | 0,9 | 13,4 |
| Уртача температура, °C | −2,4 | −2,2 | 2,5 | 10,0 | 16,3 | 20,8 | 23,7 | 23,1 | 17,3 | 10,8 | 3,7 | −1 | 10,2 |
| Уртача минимум, °C | −4,2 | −4,6 | −0,1 | 6,7 | 12,4 | 16,5 | 19,3 | 18,6 | 13,3 | 7,6 | 1,4 | −2,8 | 7,0 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 45 | 36 | 35 | 28 | 31 | 46 | 31 | 28 | 32 | 31 | 39 | 42 | 424 |
| Чыганак: weatheronline.co.uk. | |||||||||||||
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Элек Мариуполь урынында Домаха исемле казаклар ныгытмасы урнашкан була. 1778 елда биредә шәһәр нигезләнә (Павловск исеме астында).
1780 елда шәһәргә Кырымнан сөрелгән юнаннар килеп урнаша һәм аңа Мариуполь исеме кушыла. XIX гасыр азагында шәһәрдә тимер юл, яңа эре порт һәм металлургия заводлары барлыкка килә. Индустриализация елларында биредә «Азовсталь» заводы һәм башка төрле ширкәтләр төзелә. Шәһәр алман оккупацияне һәм 1990-еллардагы икътисади төшүне кичергән. Әлеге вакытта Мариуполь — Донецк өлкәсенең әһәмиятле икътсади үзәге, шуның белән бергә, ул ял урыны да булып тора. Шәһәр — Украиндагы юнан мәдәниятенең танылган үзәге.
2014 елның июль[3] — октябрендә[4] Донецк өлкәсенең вакытлы башкаласы булып торган.
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| 1897[5] | 1926[5] | 1939[5] | 1959[6] | 1970[7] | 1979[8] | 1989[9] | 2001[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 31 116 | 40 825 | 221 529 | 283 570 | 416 927 | 502 581 | 518 933 | 492 176 |
Милли состав (2001): украиннар — 47,6%, руслар — 43,4%, юнаннар — 6,5%
Туган тел буенча состав (2001): рус теле — 89,5%, украин теле — 9,9%.[11]
Административ бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Диңгез буе районы
- Кальмиус районы
- Үзәк районы
- Сул як яр районы
Кардәш шәһәрләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Магдебург, Алмания
Валенсия, Испания (1993 елдан)
Гөмре, Әрмәнстан
Железногорск, Россия[12]
Савона, Италия- Таганрог, Россия (1993 елдан)
- Нарьян-Мар, Россия (1992 елдан)
Цицикар, КХҖ (2007 елдан)[13]
Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Андрей Жданов — совет дәүләт эшлеклесе.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Мотиенко Я. В., Александрович Э. П., Славянск, фотоальбом, стр. 82, тираж 30000 экз. Издательство: «Мистецтво», Киев, 1976
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%96%D1%83%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%2C_%D0%BC%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B8.pdf
- ↑ http://english.qqhr.gov.cn/youhaochengshi.php
- ↑ http://www.president.gov.ua/news/30513.html
- ↑ Донецкую обладминистрацию разместят в Краматорске, а силовые структуры - в Мариуполе, - Кихтенко, Цензор.нет (13.10.14).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=14&rn=&id=&botton=cens_db
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2014-07-31, retrieved 2014-04-17
- ↑ План совместных мероприятий городов-побратимов: город Железногорск Курской области (Россия) и город Мариуполь Донецкой области (Украина) на 2011 год.
- ↑ Цицикар /КНР/ и Мариуполь /Украина/ — города-побратимы, archived from the original on 2021-06-13, retrieved 2014-04-17
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
|
«Мариуполь» порталы |
|---|
- Городской совет 2018 елның 25 май көнендә архивланган.
- Веб-камера ОАО «Укртелеком», перекресток пр. Ленина и ул. Казанцева 2008 елның 8 гыйнвар көнендә архивланган.
- Web-Камеры Мариуполя 2019 елның 12 июль көнендә архивланган.
- История и культура Мариуполя 2017 елның 14 октябрь көнендә архивланган.
- Фото Мариуполя. Панорамные фотографии его улиц, домов, парков, памятников, пляжей, достопримечательностей…и т.д 3D вращающиеся фотографии, обзор 360 градусов. 2014 елның 19 май көнендә архивланган.
- Старый Мариуполь. История города Мариуполя 2012 елның 20 февраль көнендә архивланган.
- Центральная городская библиотека им. В. Г. Короленко
 | Шәһәрләр: Авдеевка | Бахмут | Горловка | Дебальцево | Доброполье | Докучаевск | Донецк | Дружковка | Енакиево | Ждановка | Кировское | Константиновка | Краматорск | Лиман | Макеевка | Мариуполь | Мирноград | Новогродовка | Покровск | Селидово | Славянск | Снежное | Торез | Торецк | Угледар | Харцызск | Шахтёрск | Ясиноватая |  | |
Районнар: Александровка районы | Амвросиевка районы | Бахмут районы | Великая Новосёлка районы | Волноваха районы | Володарское районы | Доброполье районы | Константиновка районы | Красноармейск районы | Красный Лиман районы | Марьинка районы | Новоазовск районы | Перший Травень районы | Славянск районы | Старобешево районы | Тельманово районы | Шахтёрск районы | Ясиноватая районы | |||
| 1 000 000нан артык кеше |  | |
|---|---|---|
| 500 000 — 1 000 000 кеше | ||
| 100 000 — 500 000 кеше | Мариуполь • Луганск³ • Макеевка² • Винница • Акмәсҗит* • Акъяр* • Херсон • Полтава • Чернигов • Черкассы • Сумы • Горловка² • Житомир • Каменское • Кропивницкий • Хмельницкий • Ровно • Черновцы • Кирмәнчек • Тернополь • Ивано-Франковск • Белая Церковь • Луцк • Краматорск • Мелитополь • Киреч* • Никополь • Славянск • Бердянск • Северодонецк • Алчевск³ • Павлоград • Ужгород • Лисичанск • Евпатория* • Енакиево² | |
| 50 000 — 100 000 кеше | ||
Халык саны 2001 халык исәбе буенча китерелгән. * — Фактик рәвештә Русия Федерациясе контроле астында; ² — ДХҖ контроле астында; ³ — ЛХҖ контроле астында. | ||