Муса Җәлил һәйкәле (Якутск)

Муса Җәлилгә һәйкәл
	Һәйкәл
	Муса Җәлилгә һәйкәл
	; Муса Җәлил һәйкәле
Урын	Саха Республикасы, Якутск, Киров урамы, «Казан» скверы
Төзелеш датасы	2023 ел
Материал	бронза, гранит

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Муса Җәлил һәйкәле битенә күчегез.

Якутскида Муса Җәлилгә һәйкәл (рус. Памятник Мусе Джалилю в Якутске) ― Саха Республикасы башкаласы Якутск шәһәренең «Казан» скверында 2023 елда ачылган. «Казан» скверы һәм бюст ― Татарстанның Якутск шәһәренә бүләге.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Саха Республикасы башкаласы Якутск шәһәре үзәгендә «Казан» скверын ачу инициативасы белән Якутиянең «Туган Як» татар мәдәни үзәге иҗтимагый оешмасы (рәисе Игорь Хәлилов) чыга һәм Татарстан һәм Якутия җитәкчелеге тарафыннан хуплау таба.

Сквер төзү турында карар 2022 ел башында кабул ителгән. «Казан» скверына нигез салу (символик таш кую) тантанасы 2022 елның июнендә «Якутиядә Татарстан көннәре» кысаларында республика Президенты (2023 елның 5 февраленнән Рәисе) Рөстәм Миңнеханов катнашында узган булган ^[1].

Муса Җәлилгә һәйкәл Якутск шәһәр Думасының 2022 елның 23 ноябрендәге РЯГД–43–8 санлы карары белән урнаштырыла.

2023 елның 31 октябрендә «Казан» скверы файдалануга тапшырыла һәм бөек татар шагыйре, сугышчы, Советлар Союзы Герое Муса Җәлилгә һәйкәл куела. Сквер П. П. Романов исемендәге Якутск сәнгать училищесы (көллият) янында (Киров урамы буенча) урнашкан ^[2].

Скверны һәм һәйкәлне ачу тантанасы саха халкының традицияләре буенча алгыс (sah) фатихасы белән башланган. Тантанада Саха Республикасы Дәүләт Җыелышы (Ил Тумэн) Рәисенең беренче урынбасары Александр Жирков, Якутия хөкүмәте рәисе урынбасары Сергей Местников, Татарстан Республикасы премьер-министры урынбасары, Бөтендөнья татар конгрессы Милли Советы рәисе Васил Шәйхразиев җитәкчелегендәге Татарстан Республикасы делегациясе, Якутск шәһәре башлыгы Евгений Григорьев, Якутия Язучылар берлеге рәисе Гаврил Андросов^[d], Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты җитәкчесенең беренче урынбасары – Россия Федерациясе төбәкләрендә татар иҗтимагый оешмалары белән эшләү комитеты җитәкчесе Марс Тукаев һ.б. вазыйфаи затлар катнашкан ^[3].

Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бакча (сквер) уртасындагы аслыкка Җәлилнең бронзадан ясалган бюсты куелган.
Кара граниттан ясалган аслыкның алгы ягына ак төстәге хәрефләр белән русча язылган:

Муса Джалиль
(1906 ― 1944)
Татарский поэт
Герой Советского Союза
Лауреат Ленинской премии СССР

Постаментның алгы ягында аскарак саха телендә (татарчасы постаментның уң як, русчасы сул як кырларында) Муса Җәлилнең «Җырларым» шигыреннән «Гомерем минем моңлы бер җыр иде, Үлемем дә яңгырар җыр булып» сүзләре кергән дүрт юллык бер куплеты урнаштырылган:

Миигин ырыа үөриппитэ көнүлгэ,
Буойунну өлөргө этте ырыа...
Олоһум ырыа буолта Ийэ сиргэ,
Өлүүм да ырыа буолан сатарыз.

Сквердагы корылмалар һәм кечкенә архитектура формалары татар орнаменты белән бизәлгән. Биредә мәдәни, мәгърифәтчелек һәм массакүләм чаралар үткәрү күздә тотыла^[4].

Кызыклы факт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Танылган шагыйрь Архип Абагинский^?! (1907―1960) Муса Җәлилнең «Моабит дәфтәре»н якут теленә тәрҗемә итә. Бу җыентык 1963 елда чыга.
2015 елдан башлап, саха һәм татар шигъриятләре антологияләре, ике телдә проза җыентыклары чыккан. Татар язучыларының балалар әдәбияты антологиясе басып чыгаруга әзерләнә.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ Казанский сквер и памятник татарскому поэту Мусе Джалилю откроют в Якутске. Представительство МИД России в Якутске, 30.10.2023(рус.)
↑ Вилена Созонова. У Якутского художественного училища откроют Казанский сквер. Улус Медиа, 30.10.2023(рус.)
↑ Диана Александрова. Дружба братских народов: в центре Якутска открыли Казанский сквер и памятник татарскому поэту Мусе Джалилю. Улус Медиа, 31.10.2023(рус.)
↑ В Якутске открылись Казанский сквер и памятник поэту Мусе Джалилю. EXO-YKT, 31.10.2023(рус.)

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

[1] Казанский сквер и памятник татарскому поэту Мусе Джалилю откроют в Якутске. Представительство МИД России в Якутске, 30.10.2023(рус.)

[2] Вилена Созонова. У Якутского художественного училища откроют Казанский сквер. Улус Медиа, 30.10.2023(рус.)

[3] Диана Александрова. Дружба братских народов: в центре Якутска открыли Казанский сквер и памятник татарскому поэту Мусе Джалилю. Улус Медиа, 31.10.2023(рус.)

[4] В Якутске открылись Казанский сквер и памятник поэту Мусе Джалилю. EXO-YKT, 31.10.2023(рус.)

[1]

[2]

[3]

[4]

к·б·ү Муса Җәлил
Урыннар	• Мостафа • «Хөсәения» • Ксения гимназиясе • Горький урамы, 17 • Ершов урамы, 2/1 • «Татарстан» гәҗите мөхәрририяте бинасы • Матбугат йорты • Татар опера студиясе • Мәскәү хәрби-сәяси училищесы • Моабит төрмәсе • Плетцензее төрмәсе
Басмалар	• Кызыл йолдыз • Кечкенә иптәшләр • Октябрь баласы • «Кызыл Татарстан» • Коммунист • Отвага
Әсәрләр	• Хат ташучы • Илдар • Алтынчәч • Моабит дәфтәре
Даирәсе	Төхфәт Ченәкәй (остазы, дусты) • Хәдичә Җәлил (сеңлесе) • Рауза Хисмәтуллина (язылышмаган хатыны) • Альберт Җәлилов (улы) • Зәкия Садыйкова (язылышмаган хатыны) • Люция Җәлилова (кызы) • Әминә Җәлилова (хатыны) • Чулпан Җәлилова (кызы) • Маһинур Фәйзуллина (биограф) • Лилиан Наврозашвили (оныгы) • Җәлилчеләр
Хәтер	Урамнар (Казан • Чаллы • Минзәлә • Бөгелмә • Белорет • Ишембай • Алабуга • Күмертау • Стәрлетамак • Учалы) • Һәйкәлләр (Казан (1960) • Казан (1966) • Чаллы • Түбән Кама • Мәскәү (2008) • Мәскәү (2012) • Санкт-Петербург • Тосно • Үләнкүл • Чиләбе • Ырынбур • Мостафа • Әсәкәй • Екатеринбург • Серов • Күкчәтау • Үскәмән • Якутск • Симәй • Музейлар ( Казан • Минзәлә • Мостафа • Карадуган) • Башкалар ( бистә • театр • опера • көллият • премия)