Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы
| Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы рус. Бугульминско-Белебеевская возвышенность, баш. Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы, чуаш. Пелепей-Пӑкӑльма сӑртлӑхӗ | |
| Ил |  Россия |
| Иң биек ноктасы | 418 м |
 [[commons:Category: Bugulma-Belebey Upland Викиҗыентыкта|Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]] Викиҗыентыкта | |
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы — Урал таулары итәгендә урнашкан калкулык. Идел, Кама һәм Агыйдел елгаларының сул як кушылдыкларын бүлеп тора. Биеклеге 418 метрга җитә. Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында нефть чыганаклары бар.
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында башкортларның тарихи боронго җәйләү урыннары урнашкан.
Шәһәрләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында урнашкан шәһәрләр:
Географиясе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Агыйдел, Чулман һәм Идел елгаларының сул кушылдыкларында 480 м биеклегендәге суаергыч барлыкка китерә. Агыйдел елгасының югары агымыннан Ашказарның түбәненә кадәр сузылган. Чулман елгасыннан Урал тауларына (Күмертау шәһәре ягына) карый 400 км арауыкта ята. Битләүләре тигезлекләргә текә килеп теше. Нәк артык бастион кебек. Биеклекләре диңгез биеклеге дәрәҗәсеннән Бөгелмә янында 370 м озынлыктан Бәләбәй каласы янында 420 м га җитеп тора. Дим елгасы Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгын урталай бүлеп үтә. Димнең уң як ярыннан калкулыкның Стәрлебаш-Федоровка өлеше ята. Биредә уртача биеклек 300-400 м арасында тирбәлә. Көнъяк-көнчыгыш юнәлештә, Урал тауларына карый биеклек арта бара. Миякә һәм Стәрлебаш районнары чигендә яткан Смородиновка авылы янында 461 м га пешкән урын бар. Стәрлебаш авылы янында биеклек 480 м га җитә.
Биләмәнең чирек өлешен урманнар алып тора (имән, юкә, каен). Урманнар күбесенчә өч яруслы. Беренче ярусны имән белән юкә били. Икенче яруста чикләвек куагы, яшь имәннәр һәм өченчесе — үләннәр.
Гади урман үләннәре янында дала үләннәреннән җир чикләвеге дә очрый. Урыны белән җәенке яфраклы агачлар белән ылыслы агачлар кушылган урманнар бар. Кылган далалар һәм чия, терн, сары акация, ногыт борчагы куаклары үскән ташлы далалар бар. Калкулыкта ландшафт өчен пәрәвез белән түшәлгән вертикаль бүлемләү (аерылу) хас. Сыртлары сөзәк битләүләрдә ялангачрак.
Бүгенге көндә урман-дала һәм дала өлеше кеше эшмәкәрлегеннән нык үзгәргән. Сөреп авыл хуҗалыгы җирләренә әйләндерелгән. Рельеф елгалар тарафыннан ашалып, эрозиягә дучар ителгән (ерлалар 100 — 150 м га кадәр иңгән).
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы биләмәләрендә: Туймазы, Шкапов, Ромашкин, Усень-Ивановск карамай яткылыклары бар.
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында Башкортстанның Бакалы,Чакмагыш, Шаран, Туймазы, Бүздәк, Благовар, Дәүләкән, Әлшәй, Бәләбәй, Ярмәкәй, Бишбүләк районнары урнашкан.
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгыннан Зәй, Ык, Оло Ык, Кандырлы, Дымка, Сок, Стәрле Стивензә елгалары башлана. Калку биләмәсеннән Дим елгасы үтә.
Галерея
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]-
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы — башкортларның тарихи боронго җәйләү урыннары. -
Көнбатыш Башкортстан күренеше. -
-
-
Башкорт-казакъ мөнәсәбәтләрендә бай, мул, үләнле дала Яшел дала яки Башкорт дала дип аталган. -
-
-
-
