Азнакай

Азнакай
Ил	РоссияРоссия
Республика	Татарстан
Муниципаль район	Азнакай районы
Координатлар	54°51'N, 53°4'E
Эчке бүленеш	7 административ район
Мэр	Рәфис Галиев
Нигезләнгән	1005
Беренче телгә алу	1391
Мәйдан	15 км²
Мәркәз биеклеге	180 м
Рәсми тел	татар теле, рус теле
Халык саны	34 859 кеше
Халык тыгызлыгы	2301 кеше/км²
Милли состав	татарлар, руслар, чуашлар һ. б.
Дини состав	мөселманнар, христианнар һ. б.
Телефон коды	85592
почта индекслары	423330, 423333, 423303
Рәсми сайт	aznakayevo.tatar.ru/

Азнакай (лат. тат. Aznaqay, рус. Азнакаево) — Татарстанның көньяк-көнчыгышында Эстәрле елгасы буенда урнашкан шәһәр (1987), Азнакай районының үзәге.

Ютазы тимер юл станциясенән 34 км төньяк-көнбатышта урнашкан (Сембер — Уфа юнәлеше). Казанга чаклы — 376 км. Мәйданы — 15,3 км². Халык саны — 34 700 кеше (2016 ел). Татарлар — 85,4 %, руслар — 11,9 % (1989).

Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында урнашкан. Азнакай янында Чатыр тау (324 метр) урнашкан. Анда "Кызыл китап"ка кертелгән үсемлекләр һәм хайваннар күп.

Азнакай — нефть сәнәгате шәһәре («Азнакаевскнефть» НГДУы, "Нефтемаш", "Перекрыватель"). Моннан тыш УАЗ автомобильләрен ремонтлау, май заводлары, икмәк комбинаты, типография; энергетика, авыл хуҗалыгы техникасы, тегү сәнәгате һәм көнкүреш хезмәте күрсәтү предприятиеләре бар. Төбәк тарихын өйрәнү музее, район мәдәният йорты, 6 китапханә, үзәк һәм балалар хастаханәләре эшли .

Тарих

• XVIII гасырның беренче яртысында нигез салына. ХVIII-XIХ гасырларда халкы типтәрләр һәм "башкорт" сословиесе катлауларына бүленә, игенчелек, терлек үрчетү, балта эшләре белән шөгыльләнә. 1761-1764 елларда үткәрелгән Өченче җанисәп (ревизия) материалларында старшина Мәсәй Хәсәнов командасындагы Мәнәвез елгасы ярында урнашкан Азнакай авылы искә алына, анда 16 ясаклы татар (ир-ат) яшәгәнлеге күрсәтелә. Шул ук Өченче җанисәп мәгълүматларында старшина Сөендек Тукбаев командасына караган Азнакай авылында 58 ир-ат яшәве әйтелә. Әлеге документта халыкның сословиесе һәм милләте күрсәтелмәгән. Дүртенче җанисәп мәгълүматларында старшина Әетмәмбит Ишмәтев командасындагы Азнакайда 76 ир-ат типтәр һәм ялгызак (бобыль) искә алына.

1859 елгы мәгълүматларга караганда, Азнакайда бер мәчет, 1889 елда ике мәчет була. ХХ гасыр башында волость идарәсе, земство станы урнаша. 4 су тегермәне эшли. 1920 елга кадәр Азнакай Самара губернасы Бөгелмә өязенең Азнакай волосте үзәге була. 1920 елдан ТАССРның Бөгелмә кантонында, 1930 елның 1 августыннан Тымытык районында. 1931 елның 30 октябреннән - Азнакай районы үзәге.

• 1956 елдан башлап шәһәр тибындагы бистә. 1963 елның 1 февраленнән Әлмәт районы составында, 1963 елның 27 августыннан - яңа оешкан Азнакай сәнәгать районы үзәге, 1965 елның 12 гыйнварыннан - яңадан район үзәге.
• 1987 елда шәһәр статусын ала.

Шәһәр белән бәйле күренекле кешеләр

• Лениза Вәлиева (1986), шагыйрә. Татарстан язучылар берлеге әгъзасы (2014 елдан), Саҗидә Сөләйманова премиясе лауреаты (2016).
• Рафис Галиев (1961), 2008-2011 елларда Азнакай муниципаль районы башлыгы.
• Александр Казаков (1917-1950), Советлар Союзы Герое (1944), 1945-1950 елларда Кәкре Елга МТСы директоры.

Сәнәгать

• «Азнакаевскнефть» нефть һәм газ чыгару идарәсе («Татнефть» ААҖ) - нефть чыгару.
• "Азнакаеский горизонт" АҖ - нефть скважиналарын бораулау, төзәтү.
• "Татнефть-РемСервис" ҖЧҖ - нефть скважиналарын капиталь төзәтү.
• «Нефтемаш» заводы - махсус техника җитештерү.
• "Азнакай киемнәре" тегү фабрикасы - махсус киемнәр тегү.
• Май һәм икмәк заводлары.

Азнакай музее

Мәгариф

• 9 урта, 1 музыка мәктәбе, һөнәри лицей Һөнәри лицей (2012 елдан Лениногорск политехник көллияте филиалы) бар.

Мәдәният

• Азнакай туган якны өйрәнү музее

Сылтамалар

• Шәһәр турында сайт
• ААЖ "Азнакай Нефтемаш заводы"
• Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениесе, 2018. - 1 т. - 720 б. ISBN 978-5-902375-04-5
• Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — 192 с. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5.