Түбән Тагил

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Түбән Тагил latin yazuında])
Кыштым
Карта
Ил Россия
Регион Свердловск өлкәсе
Шәһәр округы Түбән Тагил
Координатлар 57°55'0"тн, 59°58'0"кнч
Башлык Носов, Сергей Константинович[d][1] һәм Владислав Юрьевич Пинаев[d]
Нигезләнгән 1722
Мәркәз биеклеге 200 м
Халык саны 361 883 кеше
Сәгать кушагы UTC+6
Телефон коды +7 3435
Почта индексы 622000
Рәсми сайт ntagil.org
Кардәш шәһәрләр Франтишкови-Лазне[d][2], Крывый Риһ[3], Хеб[d][4][5], Новокузнецк[6], Брест[7][8], Чаттануга[9][10], Марианске-Лазне[d][11], Луганск[12][13] һәм Кизләү[14]
Бүләкләр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены

Түбән Тагил (рус. Нижний Тагил) — Россиянең Свердловск өлкәсендә урнашкан шәһәр, Горноуральский шәһәр округының һәм Горнозаводский идарә итү округының үзәге.

2020 елның 2 июленнән«Хезмәт даны шәһәре»[15].

Халык саны — 361 883 кеше.[16]

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил Урта Уралның көнчыгыш битләвендә, Тагил елгасы өстендә, Екатеринбургдан 149 километрга төньяграк урнаша. Свердловск тимер юлының Нижний Тагил станциясе (тимер юл узелы).

Түбән Тагилдан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)[17]
Березники ~ 410 км Серов ~ 214 км
Качканар ~ 111 км
Ханты-Мансийск ~ 1094 км
Соргыт ~ 1205 км
Пермь ~ 385 км
Киров ~ 896 км
Мәскәү ~ 1828 км
Роза ветров
Роза ветров
Алапай ~ 126 км
Төмән ~ 422 км
Тубыл ~ 688 км
Кызылъяр ~ 285 км
Уфа ~ 635 км
Яр Чаллы ~ 949 км
Екатеринбург ~ 146 км
Чиләбе ~ 348 км
Казакстан байрагы Костанай ~ 680 км
Курган ~ 398 км
Казакстан байрагы Петропавел ~ 792 км
Омск ~ 1054 км

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Уртача еллык температура — 1,7 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 2,5 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 75,1%
Түбән Тагил климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Уртача температура, °C −14,5 −12,8 −5,4 2,9 9,8 15,7 17,8 14,3 8,3 1,8 −7,9 −11,2 1,7
Чыганак: NASA. База данных RETScreen

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил тимер рудасы чыганакның чыгару һәм Демидов бертуганнар тарафыннан чугун кою һәм тимер ясау заводларның төзелү башлавы аркасында нигезләнә. Нигезләү датасы буларак Выя бакыр кою заводы эшнең башлавы (1722 елның 8 (19) октябрь көне) исәпләнә.

1814 елда Түбән Тагил тирәсендә бакыр рудасы чыганагы табыла, ә 1835 елда бакырташ чыганагы табыла. 1820-елларда шәһәр тирәсендә алтын һәм платина чыгару башлана.

1835 елда Выя заводында Ефим һәм Мирон Черепановлар беренче паровозны ясыйлар.

1878 елда Урал тау-завод тимер юлы (рус. Уральская Горнозаводская дорога) (ПермьКамасино (Чусовская) — Түбән Тагил — Екатеринбург) буенча хәрәкәт башлана.

1918 елның октябрендә шәһәр акгвардиячеләр һәм кызылармиячеләр арасында сугышлар барганнар.

1919 елда Түбән Тагил шәһәр статусын ала, 19211923 елларда — Екатеринбург губернасы Түбән Тагил өязе үзәге, 19241930 елларда — Урал өлкәсе Түбән Тагил округы үзәге.

1932 елда Урал вагоннар төзү заводы төзелеше башлана; 1937 елда трамвай хәрәкәте ачыла.

1971 елда шәһәр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләнә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897[18] 1926[18] 1931[18] 1939[18] 1959[19] 1970[20] 1979[21] 1989[22] 2002[23] 2010[16]
~30 000 ~38 800 ~54 500 ~160 000 338 501 378 410 398 146 439 521 390 498 361 883

Милли состав (2010): урыслар — 92,9%, татарлар — 2,0%, украиннар — 0,9%.

Эчке бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил өч районына бүленә:

  • Дзержинский районы (122 248 кеше, 2010)
  • Ленин районы (116 975 кеше, 2010)
  • Тагилстрой районы (122 660 кеше, 2010)

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Уралвагонзаводының «проходная» бинасы

Түбән Тагил — Урта Уралның кара металлургия һәм машиналар төзү үзәге.

Төп пердприятиеләр:

  • Металлургия комбинаты
  • Вагоннар төзү заводы («Уралвагонзавод»)
  • «Уралхимпласт» АҖ
  • асбест-цемент әйберләр комбинаты
  • казан-радиаторлар заводы
  • тау-баету комбинаты

Трикотаж фабрикасы, аяк киеме фабрикасы, тегү фабрикасы.

Югары уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Урал федераль университетының филиалы
  • Түбән Тагил дәүләт иҗтимагый-педагогик академиясе
  • Урал хокук, идәарә итү һәм икътисад институтының филиалы
  • Урал дәүләт элемтә юллары университетының филиалы
  • Урал дәүләт икътисад университетының филиалы

Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәрдә туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. https://rg.ru/2012/10/15/reg-urfo/nosov-anons.html
  2. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9576
  3. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9538
  4. https://ura.news/news/1052536837
  5. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9546
  6. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9635
  7. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9608
  8. https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
  9. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9636
  10. https://chattanoogasistercities.org/nizhnytagil-russia
  11. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9577
  12. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=266951
  13. https://gorod-lugansk.com/2022/05/17/glavy-gorodov-lugansk-i-nizhnij-tagil-podpisali-soglashenie-o-sotrudnichestve-video.html
  14. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=231737
  15. Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  16. 16,0 16,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-17 
  17. Расчет расстояний между городами. АвтоТрансИнфо. 2010-02-05 тикшерелгән.
  18. 18,0 18,1 18,2 18,3 http://www.mojgorod.ru/udmurtsk_r/izhevsk/
  19. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  20. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  21. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  22. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  23. 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]