Зәй шәһәре

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Зәй шәһәре latin yazuında])
Навигациягә күчү Эзләүгә күчү
Зәй шәһәре
Coat of Arms of Zainsk (Tatarstan).png
Республика Татарстан
Координатлар 55°18'0"N, 52°1'0"E
Беренче телгә алу 1656 ел
Климат уртача
Рәсми тел [[татарча, урысча]]
Халык саны ↘41 046[1] кеше
Телефон коды 85558
Commons-logo.svg Аудио, фото һәм видео Викиҗыентыкта

Зәй (лат. тат. Zǝy, рус. Заинск) — Татарстан шәһәре, Зәй районының үзәге.

Халык саны – 42 065 кеше (2008).

Шәһәр Зәй елгасында Казаннан 287 км ераклыкта урнашкан.

Туган як тарихы музее

Тарихи белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шулай ук карагыз: Зәй шәһәре тарихы.

Зәй шәһәре - Кама аръягы калаларының иң яшьләреннән берсе. Аның биографиясе әлеге төбәктәге шәһәрләрнекеннән берни белән дә аерылмый. Республика картасында ул шәһәр булып күптән түгел генә барлыкка килде. РСФСР Югары Советының 1978 елның апрель боерыгы белән Зәй районының үзәге булган Яңа Зәй эшчеләр поселогы республика буйсынуындагы Зәй шәһәренә үзгәртелде. Яңа туган шәһәр үз эченә Зәй һәм Мирный, Кармалка поселокларын, Воздвиженка, Бөгелде авылларын алды.

Күп кенә борынгы язмаларга караганда 1652 -1656 елларда Урыс дәүләте, Казан ханлыгын яулап алганнан соң, Кама аръягы җирләрендә чик буе ныгытмалары төзүгә керешә, шуларның берсе - Зәй крепосте. Бер үк вакытта бу якларга Урыс дәүләтеннән игенчеләрне күчереп утырту башлана, шулай ук чик буен саклау өчен патшага тугрылыклы булган кораллы сугышчылар да җибәрелә. Мондагы уңдырышлы җирләрне патша үзенең морзаларына һәм тугрылыклы хезмәткәрләренә бүлеп бирә һәм Русиянең үзәгеннән, башка төбәкләреннән крепостной крестьяннарны күчереп утыртуга рөхсәт бирелә. Зәйгә күчеп килүчеләрнең күбесе казаклар булып исәпләнә, шунлыктан алар күп кенә чикләүләрдән азат ителә.

Патша хөкүмәте 1655 елда әсирлеккә төшкән Полоцк һәм Смоленск полякларын Зәй ягына күчерә. 1676 елдан башлап шактый гына халык урнашкан бу урын Зәй шәһәрчеге исемен ала.

1773 елдагы Емельян Пугачев җитәкчелегендәге крестьяннар сугышын шәһәрчектәге казаклар һәм крестьяннар зур өметләр белән көтеп алалар һәм, Нагайбәк Әсәнов отрядына кушылып, үзләре изүчеләргә каршы күтәреләләр. Аларга Аксар, Никольское, Мәлем, Сәвәләй, Кабан - Бастырык авылларыннан да крестьяннар кушыла.[2]

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Зәй шәһәре мәгариф челтәре 8 мәктәп, татар һимназиясе, политехника көллияте, 4 балалар - яшүсмерләр спорт мәктәбе, балалар иҗат йорты, сәнгать, музыка мәктәпләреннән гыйбарәт[3].

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1939[4]1959[5]1970[6]1979[7]1989[8]1992[4]1996[4]1998[4]2000[4]2001[4]
3200↗8816↘5084↗30 251↗36 621↗38 500↗42 100↗42 500↗42 800↗42 900
2002[9]2003[4]2005[10]2006[11]2007[12]2008[4]2010[13]2011[14]2012[15]2013[16]
↘41 088↗41 100↗42 201↘42 085↗42 325↘42 100↘41 803↘41 793↘41 590↘41 303
2014[17]2015[1]
↘41 242↘41 046

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. 2015 елның 17 апрель көнендә тикшерелгән. 2015 елның 17 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  2. ↑ http://lib3.podelise.ru/docs/2/index-870.html?page=11#1753
  3. ↑ Зәй районының «Татарстан Республикасы электрон мәгарифе» порталындагы сәхифәсе
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Народная энциклопедия «Мой город». Заинск
  5. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу(рус.). Демоскоп Weekly. 2013 елның 25 сентябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 28 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  6. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.(рус.). Демоскоп Weekly. 2013 елның 25 сентябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 28 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  7. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.(рус.). Демоскоп Weekly. 2013 елның 25 сентябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 28 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  8. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. 2011 елның 22 август көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  9. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. 2012 елның 3 февраль көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  10. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. 2015 елның 29 март көнендә тикшерелгән. 2015 елның 29 март көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  11. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. 2015 елның 29 март көнендә тикшерелгән. 2015 елның 29 март көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  12. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. 2015 елның 29 март көнендә тикшерелгән. 2015 елның 29 март көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  13. ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
  14. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. 2015 елның 4 апрель көнендә тикшерелгән. 2015 елның 4 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  15. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014 елның 31 май көнендә тикшерелгән. 2014 елның 31 май көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  16. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013 елның 16 ноябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 16 ноябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
  17. ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. 2014 елның 12 апрель көнендә тикшерелгән. 2014 елның 12 апрель көнендә төп чыганагыннан архивланган.

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганагы — "https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Зәй_шәһәре&oldid=2384159"