Бөре (шәһәр)

Бөре
	Бөре
	баш. Бөрө
	Байрак[d]
Нигезләнү датасы	1663
Рәсми исем	Бөрө
Рәсми тел	башкорт теле һәм рус теле
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Бөре районы, Городское поселение город Бирск[d], Бөре кантоны һәм Бөре өязе
Административ-территориаль берәмлек	Городское поселение город Бирск[d], Бөре районы, Бөре кантоны һәм Бөре өязе
Сәгать поясы	UTC+05:00
Халык саны	43 572 (2010)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	160 метр
Мәйдан	97,31 км²
Почта индексы	452450–452455
Рәсми веб-сайт	admbirsk.ru
Беренче язма телгә алу	1455
Җирле телефон коды	34784
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
	Бөре Викиҗыентыкта

Бөре (рус. Бирск, баш. Бөрө) – Башкортстан республикасындагы шәһәр. Бөре районы үзәге.

Тарихи белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бөре шәһәре 1663 елны кенәз Алексей Михайлович боерыгы белән кала (ныгытма) буларак төзелә. 1774 елны пугачевчылар шәһәрне утка тота, ул тоташтан янып чыга. Ике ел узуга шәһәр яңадан торгызыла, ләкин кала урыны торгызылмый, чөнки аның әһәмияте бетә. 1781 елдан Бөре өязе үзәге. 1842 елны өязгә 640 авыл кергән. XIX гасырның икенче яртысында Бөре сәүдә үзәге булып китә. Бу шәһәрнең тышкы кыяфәтендә дә чагылыш таба. Кызлар гимназиясе, реальный училище, сәүдә мәктәбенең таш биналары пәйда була. Урамнар чуерташ белән түшәлә, тротуарларга таш плитәләр җәелә.

1912 елны Уфа губернасыннан икмәк чыгаручы иң зур пристань Чаллы була. Чаллы аша шул елны 7 млн т икмәк үзәк губерналарны һәм чит илне ашатырга киткән. Икенче урында Топорнино, өченче урында Дәүләкән станциясе, аннары Дүртөйле, Уфа пристане һәм станциясе. Бөре ике миллион тонна чыгарып, тугызынчы урында барган.^[3]

Уфа губернасы гамәлдән чыгарылгач, Бөре кантоны оештырыла. 1930 елдан Бөре районы үзәге идарәсе урнаша. Училище нигезендә Бөре педагогик училище, 1939 елдан – Бөре педагогия институты ачыла. 1934 елны медицина училище һәм авыл хуҗалыгы уч. (ПУ-102), 1936 елда фармацевтлар әзерләүче урта һөнәри уку йорты ачыла. илленче елларда нефть табылгач, Бөредә «Башвостокнефтеразведка» тресты килеп урнаша.^[4]

Демографик белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1897^[5]	1939^[6]^[7]	1959^[8]^[7]	1970^[9]^[7]	1979^[10]^[7]	1989^[11]^[7]	2002^[12]^[7]	2010^[2]	1 гый 2018^[13]
8589	↗21 162	↗24 736	↗29 915	↗30 283	↗34 735	↗39 992	↗43 572	↗46 379

Милли тәшкиләт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

милләт	2002 ел
руслар	22802
татарлар	7683
чирмешләр	4268
башкортлар	4335

Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Әнвәр Ахунҗанов (1914—1986), тел белгече.
Алексей Бакулин (1949—2019), КПСС Бөре шәһәр комитетының беренче секретаре (1987―1992). БАССР XII чакырылыш Югары Советы депутаты.
Мәсгут Бәширов (1908—1978), композитор, педагог. БАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1967).
Фәйзи Гаскәров, танылган балетмейстер.
Һәдия Дәүләтшина – язучы, С. Юлаев бүләге иясе (1967). Бөредә 1942—1954 елларда яшәгән.
Елена Зайцева (1921—2005), терапевт, профессор. РФ атказанган фән эшлеклесе, Смоленск шәһәренең мактаулы гражданы.
Байрак Солтанов, галим.
Рөстәм Туйкин, ВЭГУ академиясе профессоры (1999).

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бөре социаль-педагогия академиясе

Урамнар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Габдулла Тукай урамы

Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бөре татар педагогия училищесы

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ ^1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203
↑ ^2,0 ^2,1 Бөтенрусия халык санын алу, 2010
https://wikidata.org/wiki/Track:Q787182
↑ М.И. Роднов Хлебная торговля в Бирске на рубеже XIX – XX веков(үле сылтама) У
↑ История города Бирск, archived from the original on 2012-07-04, retrieved 2012-06-09
↑ Рәсәй империясе җанисәбе (1897)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2163579
↑ СССР җанисәбе (1939)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4127589
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q69499838
↑ СССР җанисәбе (1959)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350764
↑ СССР җанисәбе (1970)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350767
↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q11185939
↑ СССР җанисәбе (1989)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621042
↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2348116
↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

[_a4e4f5de2722163c-1] 1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_8f49daa13556a028-2] 2,0 ^2,1 Бөтенрусия халык санын алу, 2010
https://wikidata.org/wiki/Track:Q787182

[3] М.И. Роднов Хлебная торговля в Бирске на рубеже XIX – XX веков(үле сылтама) У

[4] История города Бирск, archived from the original on 2012-07-04, retrieved 2012-06-09

[_fe6631eb4b88eaf7-5] Рәсәй империясе җанисәбе (1897)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2163579

[_8b1bcbcfd90695b5-6] СССР җанисәбе (1939)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4127589

[_6f9e508ac824b5ac-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q69499838

[_afe1100525aa1965-8] СССР җанисәбе (1959)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350764

[_f7f43781f0773e38-9] СССР җанисәбе (1970)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350767

[_028fef4d686c87cf-10] ССҖБ җанисәбе (1979)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q11185939

[_a1c6873c726ef4ee-11] СССР җанисәбе (1989)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621042

[_701022ca67dbb0da-12] Бөтенрусия җанисәбе (2002)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2348116

[_bcb8f10107270967-13] 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680

[B1-14] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[1]

к б ү Башкортстан Республикасы
	Башкала: Уфа
	Шәһәрләр: Агыйдел \| Баймак \| Бәләбәй \| Белорет \| Бөре \| Благовещен \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Ишембай \| Күмертау \| Межгорье \| Мәләвез \| Нефтекама \| Октябрьски \| Салават \| Сибай \| Туймазы \| Учалы \| Стәрлетамак \| Яңавыл
	Районнар: Архангель \| Аскын \| Авыргазы \| Әлшәй \| Баймак \| Бакалы \| Балтач \| Бәләбәй \| Балакатай \| Белорет \| Бишбүләк \| Бөре \| Болгавар \| Благовещен \| Борай \| Бөрҗән \| Бүздәк \| Габҗәлил \| Гафури \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Дуван \| Җылаер \| Зиянчура \| Иглин \| Илеш \| Ишембай \| Кызыл Кама \| Күгәрчен \| Кушнарин \| Куергазы \| Калтасы \| Караидел \| Кырмыскалы \| Кыйгы \| Мәләвез \| Мәчетле \| Мишкә \| Миякә \| Нуриман \| Чакмагыш \| Салават \| Тәтешле \| Туймазы \| Өфә \| Учалы \| Фёдоровка \| Хәйбулла \| Чишмә \| Шаран \| Стәрлебаш \| Стәрлетамак \| Яңавыл \| Ярмәкәй
	Башка мәкаләләр:: Административ-территориаль бүленеше \| Байрак \| Герб \| Гимн \| Халык

к б ү Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Норлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Саранск • Мәләкәс • Буа • Сарытау • Бәләбәй^[1] • Кукмара • Нижгар • Нефтеюганск • Чишмә^[1] • Пенза • Җәлил • Менделеевск • Әгерҗе • Зылатаус • Мамадыш
> 5 мең кеше	Йошкар-Ола • Волгоград • Новосибирск • Ишембай^[1] • Красноярск • Мәләвез^[1] • Актаныш • Урта Әләзән • Орски • Сызран • Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл^[1] • Тум • Первоуральск • Күмертау^[1] • Учалы^[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш^[1] • Ноябрьск • Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач • Копейск • Бөре^[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский^[1] • Түбән Тагил • Нократ Аланы • Урыссу • Дзержинск • Толбазы^[1] • Бакалы^[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау • Өркет • Троицк • Иске Кулаткы • Шыгырдан • Когалым • Приютово^[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән • Яңа Уренгой • Ростов-на-Дону • Благовещен^[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

к б ү Башкортлар саны буенча Русия торак пунктлары
>100 мең кеше	Уфа
>50 мең кеше	Стәрлетамак
>25 мең кеше	Сибай • Салават • Нефтекама • Чиләбе
>10 мең кеше	Баймак • Учалы • Ишембай • Мәләвез • Күмертау • Белорет • Яңавыл• Октябрьски • Магнитогорски • Екатеринбург
>5 мең кеше	Аскар • Акъяр • Дәүләкән • Иске Балтач • Борай • Югары Яркәй• Бәләбәй • Бөре • Туймазы • •Ырынбур Түбән Варта • Соргыт • Пермь • Зылатаус • Мәскәү
Эчендә торак пункты урыны башкортлар күләме буенча бирелде. Мәсәлән: Баймакта башкортлар 71,6% (беренче), Учалыда – 53% (икенче), Ишембайда -29,7%.