Эчтәлеккә күчү

Ишембай районы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Ишембай районы latin yazuında])
Ишембай районы
баш. Ишембай районы
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 20 август 1930
Сурәт
Рәсми исем Ишимбайский район
Дәүләт  Россия
Башкала Ишембай
Административ-территориаль берәмлек Башкортстан
Сәгать поясы UTC+05:00 һәм YEKT[d]
Халык саны 88 092 (2017)[1]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 845 метр
Нәрсә белән чиктәш Белорет районы
Мәйдан 4106,06 км²[2]
Почта индексы 4532ХХ
Рәсми веб-сайт ishimbaimr.ru
Харита сурәте
Җирле телефон коды 34794
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
 Ишембай районы Викиҗыентыкта

, һәм

Ишембай районы (рус. Ишимбайский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Ишембай шәһәре.

Ишембай районы Агыйдел елгасының урта агымында уң яклап урнашкан. Мәйданы – 4006 км², халкы – 26 мең кеше. Төньякта – Гафури районы, көнчыгышта – Белорет һәм Бөрҗән районнары, көньякта – Мәләвез, көнбатышта – Стәрлетамак районнары белән чикләшә.

Ишембай районы 1930 елның 20 августында барлыкка килгән. Ул заманда район үзәге Петровское авылында була, ул Макар районы дигән исем йөртә. 1937 елны Ишембай районы итеп үзгәртелә. Административ үзәге Ишембай эшчеләр бистәсенә күчерелә. Хәзерге Ишембай шәһәре Уфадан 160 км еракта көньяк тарафка таба урнашкан. Мәйданы – 103,4 км², халкы – 68 меңнән артык.

Географик белешмә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район территориясенең көнчыгыш өлеше Көньяк Уралның алгы көнбатыш сыртларында урнашкан. Районның көнбатыш өлешен Агыйдел елгасы чикли һәм ул Агыйдел буе убалы тигезлегендә ята. Биредә 500-600 метр биеклегендәге Шәкетау, Торатау таулары тезелеп киткән.

Районның иң биек ноктасы Алатау сыртында – абсолют биеклеге 845 метр.

Районның көнбатыш чигеннән Агыйдел, көнчыгыш өлөшөнән Җигән елгалары ага. Аларга Сикәзе, Рәүзәк, Сәләүек, Тор, Үрек елгалары кушыла.

Ишембай районы тау-тайга зонасына карый. Территориянең 67% агачлы үсемлекләр белән капланган. Алар арасында каен, юкә, имән, усак ешрак очрый. Районның территориясе Кызыл китапка кертелгән шифалы үләннәргә бай, аларның монда 200-дән артык төре билгеле.

Хайваннар дөньясы күп төрле. Урманнарда поши, бүре, соры аю, селәүсен, кабан, төлке, ак куян, тиен, бурсык, урман сусары һәм башкалар яши. Район өчен таш гасыр заманыннан бирле калган кошлар да, йөзүче кошлар да сирәк күренеш түгел. Русиянең Кызыл Китабына кертелгән кара торна кебек сирәк төр торып калган һәм дәүләт тарафыннан саклана. Кама, кондыз, америка чәшкесе һәм башка йомшак тиреле җәнлекләр дә еш очрый.

Районның ихтиофаунасы да бик кызыклы һәм күп төрле. Чишмәләрдә елга багрысы яши, ә бәрде соңгы елларда Агыйдел елгасында да күренә. Тау елгаларының күбесендә кызылбалык йөри. Барлыгы район территориясендә 60 төр имезүчеләр һәм 190-нан артык кошлар төре (шуларның 55 төре - сунар кошлары) яшәй.

Халык саны
1939[3][4]1959[5][4]1970[6][4]1979[7][4]1989[8][4]2000[9]2001[9]2002[10][4]2003[9]2004[9]
37 66239 38544 19233 63425 76625 72695 69695 80595 66895 650
2005[9]2006[9]2007[9]2008[11]2009[12]2010[13]2011[12]2012[14]2013[15]2014[16]
95 31195 06494 57994 35194 33391 30191 16490 84090 68690 184
2015[17]2016[18]2017[1]1 гый 2018[19][20]1 гый 2019[20]2021[21]
89 67388 96888 09287 28286 24585 483

2010 елгы халык санын исәпкә алу нәтиҗәләре буенча районда (Ишембай белән бергә санаганда), руслар – 42,2%, башкортлар – 41,5%, татарлар – 12,3%, чуашлар – 1,8%, украиннар – 0,9% тәшкил итә, районда шулай ук 50-дән артын башка милләт вәкилләре яши.

Районда татар авыллары шактый: Түбән авыл яки Әрмет , Үрге Әрмет (Верхне-Арметево), Әрметрәхим, Янурыс, Кыявык, Көзән һ.б. Татар авылларында татар теленең тепекәй сөйләше урын алган.

Танылган шәхесләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. 1,0 1,1 https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  2. http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst80/DBInet.cgi?pl=8006001
  3. СССР җанисәбе (1939)
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
  5. СССР җанисәбе (1959)
  6. СССР җанисәбе (1970)
  7. ССҖБ җанисәбе (1979)
  8. СССР җанисәбе (1989)
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Комплексная программа социально-экономического развития муниципального района Ишимбайский район Республики Башкортостан на 2013-2015 годы
  10. Бөтенрусия җанисәбе (2002)
  11. 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  12. 12,0 12,1 Оценка численности Республики Башкортостан постоянного населения на 1 января 2009-2016 годов
  13. Бөтенрусия халык санын алу, 2010
  14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
  15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктовРосстат, 2013. — 528 бит
  16. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
  17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
  19. Численность населения по муниципальным районам и городским округам Республики Башкортостан на 1 января 2018гФедераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  20. 20,0 20,1 Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
  21. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)