Нефтекама

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Нефтекама latin yazuında])
Нефтекама
Карта
Ил Россия
Җөмһүрият Башкортстан
Координатлар 56°5'0"тн, 54°15'0"кнч
Мэр Эльдар Вәлидов [1]
Нигезләнгән 1957
Беренче телгә алу 1957
Мәйдан 147,25 км²
Климат уртача
Халык саны 133 600 кеше
Телефон коды 34783
почта индекслары 452680
Рәсми сайт neftcity.ru/

Нефтекама (рус. Нефтекамск) — Башкортстанда республика буйсынуындагы шәһәр. СССР чорында Кызыл Кама районы җирләрендә нефть һәм нефтехимия сәнәгате үзәге буларак пәйда булган.

Шәһәр советына Әмҗә, Энергетик, Ташкын, Хмелевка, Чишмә, Кырым-Сарай, Марино авыллары буйсына.

Халык саны һәм сәнәгать продукциясен чыгару буенча Нефтекама — Башкортстандагы 4 нче шәһәр: Уфа, Стәрлетамак һәм Салаваттан кала.

Географик мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Республиканың көньяк-көнчыгыш өлешендә, Кама буенда, Уфадан 220 км ераклыкта урнашкан.

Кызыл Кама районында Нефтекама шәһәр округы һәм Агыйдел шәһәре урнашканнар

Тарихи мәгълүматлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нефтекаманың тарихы 1947 елда, Кызыл Кама районы, мари авылы Әрлән янында урнашкан №3 буровойдан нефть табылудан башлана. 1957 елда Кәчәү авылы янында нефтьчеләр шәһәрчеге төзелә башлый.

Башнефть берләшмәсенең зур һәм куәтле филиалы — “Арланнефть” идарәсе барлыкка килә. Нефтьчеләр өчен йортлар белән беррәттән, дәваханә, мәктәп, балалар бакчасы, алар артыннан мунча, кинотеатр кебек социаль объектлар барлыкка килә. Кама буенда урнашкан эшчеләр бистәсенә Нефтекама исеме бирелә. 1959 елда тиз үсүче торак урынына эшчеләр бистәсе статусы бирелә, 1963 елда – шәһәр статусы. Шул чорда биредә ике зур завод — ясалма күн һәм автомобильләр заводы төзелә башлый.

Нефть чыгару күләме артуга, бистә елдан-ел үсүгә бәйле тармакны энергия белән тәэмин итү мәсьәләсе килеп туа, Воткинск ГЭСыннан килгән энергия генә җитми башлый. Шулай итеп, сусаклагыч һәм яңа электр станциясе төзү турында карар кабул ителә һәм алтмышынчы елларда Карман гидроэлектрстанциясе төзелә башлый. Бүген Карман ГРЭСы — Башкортстанда гына түгел, Россиядә иң зур электр станцияләренең берсе, ул республиканың яртысын һәм тирә-як төбәкләрне энергия белән тәэмин итә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1959[2] 1970[3] 1979[4] 1989[5] 2002[6] 2010[7]
2 946 46 482 69 586 106 801 122 290 121 733

2002 елгы Бөтен россия халык санын алу буенча милли состав: татарлар – 30,5 %, башкортлар — 29,1 %, руслар – 27,8 %, марилар — 9,4%, удмуртлар – 1,1%.

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2006 елга кадәр Кызыл Кама районының «Кама таңнары» гәҗите Нефтекама белән уртак басма булып тора, ләкин шуннан соң шәһәр хакимияте татар басмасы белән хезмәттәшлеген туктаткан.

Нефтекамада мари телендәге «Чолман» (Чулман) республика газетасының редакциясе урнашкан. Аена 1 кат чыга, тиражы – 3900 данә.

Сәнәгать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

NEFAZ 52997 шәһәр автобусы

Нефтекамада елына 40 млрд сумлык сәнәгать продукциясе җитештерелә. Шулардан нефть чыгаручыларга 7 генә % туры килә: «Башнефть-Геострой «НУБР» ҖЧҖ, «Әрлән УЭН» ҖЧҖ, «Башнефть-Добыча» ҖЧҖның НГДУ «Әрләннефть».

Шәһәрнең икътисади торышын КамАЗ ААҖ төркеменә керә торган Нефтекама автомобиль заводы билгели. ААҖ «Нефаз» Россиядәге 30% автобусларын һәм 40% сыеклыч ташый торган машиналар паркын җитештерә. 2010 елда шәһәрдәге җитештерүнең 14%ы «Нефаз»га туры килсә, 2012 елда ел шәһәр оешмаларының 38,5 миллиард сумлык товар җитештерсә, шуның 26 процентының “НефАЗ” өлешенә туры килде. Ул унбер меңнән артык кешене эш урыннары белән тәэмин итә. “НефАЗ” җәмгыяте зур класслы пассажир автобуслары, цистерналар һәм прицеплар, вахта автобуслары, үзбушаткыч машиналар җитештерү буенча Россиядә лидерлар исәбендә.

“Ясалма күн заводы” җәмгыятенең дә базарда үз урыны бар. Шулай ук Нефтекама нефть корылмалары җитештерү, Нефтекама машиналар төзү заводлары, “Әмҗә урман комбинаты” җәмгыяте, Нефтекама күн галантереясы да шәһәр үсешенә зур өлеш кертә.

Карман ГРЭС – республиканыдагы электр энергиясенең яртысын чыгара. Ул шәһәрдәге иң эре җитештерүче, 42% продукция җитештерә.[8].

Нефтекама нефть промыселлары җиһазлары заводында 1400 кеше эшли[9].

Авыл хуҗалыгын эшкәртү тармагы: «Кама беконы берләшмәсе».

Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нефтекаманың эчке юллары озынлыгы – 256 км. Нефтекамск аша Уфа — Яңавыл, Самар — Уфа (Нефтекамск — ДүртөйлеБүздәк) автомобиль юллары уза. Нефтекама-Яңавыл тимер юл тармагы шәһәрне Горький тимер юлы белән тоташтыра.

Шәһәр үзәгеннән 6 км-да урнашкан Нефтекамск һава порты хәзерге вакытта файдаланмый, пассажир рейслары очмый.

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәрдә 22 мәктәп эшли, шул исәптән башкорт гимназиясе һәм физика-математика лицее бар. 2010-11 уку елында мәктәпкә 14950 бала йөргән.

Югары уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2000 елда ачылган Башкорт дәүләт университетының филиалында югары белем алып була. Хәзер биредә 3 мең студент белем ала.[10]

Мөһимлеге буенча икенче уку йорты – Уфа авиация университеты филиалы. Башка вузларның 8 вәкиллеге, 5 филиал.

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1991 елдан татар һәм башкорт башкаручыларының «Дуслык моңы» халыкара җыр бәйгесе уздырыла. Ел саен (2013-2017 елларда 4 елга бер) оештырылучы бәйгегә ел да күп төбәкләрдән талант ияләре катнаша. 16-35 яшьлек һәвәскәр башкаручылар һәм музыка училищеларының беренче сыйныф укучылары катнаша. 2017 елда «Дуслык моңы» халыкара җыр бәйгесенә танылган җырчы Фәридә Кудашева исеме бирелә[11].

Шәһәр филармониясендә татар артистлары төркеме бар.

«Иман нуры» җәмигъ мәчете
Петр һәм Павел соборы

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Православие
Ислам

Шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Ратмир Мәүлиев (1989), Нефтекама (2019―2022), Уфа (2022 елдан) шәһәр округлары хакимиятләре башлыгы.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Эльдар Вәлидов — Нефтекаманың яңы мэры. Башинформ МА, 21.03.2022
  2. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  3. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  4. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  5. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  6. 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  7. Численность населения по населенным пунктам Республики Башкортостан, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-06-04 
  8. http://neftcity.ru/up/files/neftekamsk.rar
  9. Фидакарьнең алачыгы да хан сараена әйләнә(үле сылтама)
  10. Заманны шәхесләр тудыра(үле сылтама)
  11. Азатлык Радиосы, 09.04.2017

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]