Чистай

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чистай latin yazuında])
Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.
Чистай
Карта
Ил Россия
Республика Татарстан
Муниципаль район Чистай районы
Координатлар 55°22'0"тн, 50°38'0"кнч
Нигезләнгән XVIII гасыр
Халык саны 60 703 кеше
Сәгать кушагы UTC+4
Телефон коды +7 84342
Почта индексы 422980
Автомобиль коды 16, 116
Рәсми сайт chistopol.tatarstan.ru/

Чистай (лат. тат. Çistay, рус. Чистополь) — Татарстан Республикасының үзәк өлешендәге шәһәр, Кама елгасының сул ярында урнашкан. Норлат тимер юлы станциясеннән төньякка 125 км ераклыкта урнашкан (Сембер-Уфа юлы).

Казаннан 144 км. Автомобиль юллары үзәге. Аэропортлы шәһәр. Мәйданы 16,8 км². Халык саны 60 703 (2010).

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

XVIII гасыр башында Архангельск бистәсенең Чистое Поле авылы барлыкка килә. 1781 елда Казан өязенең шәһәр статусын һәм хәзерге Чистай исемен ала. 1920-30 елларда – кантон, 1930 елдан башлап Чистай районы үзәге була.

Чистай шәһәренең һәм районының мәдәни мирасы уникаль – биредә 144 мәдәни мирас объекты, 250 археология һәйкәле бар, А.М.Бутлеров, В.М.Мол чанов, Б.Л.Пастернак, А.А.Фадеев, К.А.Фе дин, Л.М.Леонов, В.Ф.Боков, М.В.Исаковский, Е.А.Долматовский, К.А.Тренев исемнәре шәһәр тарихына язылган. Чистайны «Мәдәни Афина» дип атаулары юкка түгел. Бөек Ватан сугышы елларында бирегә 200дән артык язучы һәм мәдәният эшлеклесе эвакуацияләнеп, совет язучылары берлеге ачылган. Чистайдагы Әдәби фонд интернатында 500ләп язучы баласы, шул исәптән Т.Гайдар, А.Баталовлар яшәгән.

19521953 елларда ТАССРның Чистай өлкәсе үзәге булып торган.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1840[1] 1856[2] 1897[3] 1913[2] 1926[2] 1939[2] 1959[4] 1970[5] 1979[6] 1989[7] 2002[8] 2010
6 805 ~9 900 20 104 ~30 800 ~18 000 ~32 000 51 864 60 005 64 285 65 468 63 029 60 703

Милли состав (2002): татарлар — 32,8%, руслар — 62,6%, чуашлар — 2,3%.[9]

Сәнәгать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • "Восток" сәгате заводы
  • суднолар ремонтлау заводы
  • "Автоспецоборудование" заводы
  • автомобильләр ремонтлау заводы
  • "Вектор" конструктор-технология бюросы
  • агач эшкәртү комбинаты
  • җиһаз фабрикасы
  • тегү фабрикасы
  • трикотаж фабрикасы
  • аяк киеме фабрикасы
  • аракы-шәрәб заводы
  • кондитер фабрикасы
  • балык заводы
  • ит комбинаы
  • сөт комбинаты
  • ипи заводы

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Беренче җәмигъ мәчете
Никольский соборы
«Ихлас» мәчете

Христианлык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Православие[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ислам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәгълүмат чаралары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәрдә туган күренекле шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/chistopolj/index.html
  3. Населенныя места Россійской имперіи въ 500 и болѣе жителей, Санкт-Петербург, 1905
  4. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  5. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  6. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  7. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  8. 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  9. 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2013-05-24 
  10. Герой Советского Союза Маринин Виктор Иванович

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]