Яшел Үзән

Яшел Үзән
Яшел Үзән
Ил	Россия
Республика	Татарстан
Муниципаль район	Яшел Үзән районы
Координатлар	55°51'N, 48°31'E
Мэр	Михаил Афанасьев
Нигезләнгән	1865
Элеккеге исемнәр	Кабачище
Халык саны	97 651 кеше
Сәгать кушагы	UTC+3
Телефон коды	+7 84371
почта индекслары	422540-422551
Рәсми сайт	zelendol.ru/
Кардәш шәһәрләр	Кронштадт, Дзержинск һәм Северодвинск
Кардәш шәһәрләр	Кронштадт, Дзержинск һәм Северодвинск
	Аудио, фото һәм видео Викиҗыентыкта

Яшел Үзән (рус. Зеленодольск) — Россия Федерациясенең шәһәре (1932), 1958 елдан алып, Татарстан Республикасы Яшел Үзән районы административ үзәге, (1990 елга кадәр Татар АССР). "Яшел Үзән муниципаль районы" муниципаль берәмлегенең үзәге.

2014 елның 29 июленнән РФ Хөкүмәте «Об утверждении перечня моногородов» №1398-р карары (13.05.2016 төз.) буенча Россия Федерациясе аеруча катлаулы социаль-икътисади хәлдәге моношәһәрләр исемлегенә кертелгән.^[4]

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Уртача еллык температура — +3,4 °C
Уртача еллык җил тизлеге — 3,2 м/с
Уртача еллык һава дымлылыгы — 69,9%

Яшел Үзән климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Уртача температура, °C	−10,5	−10,6	−5,5	4,9	13,5	18,5	20,4	17,9	12,2	4,5	−4,4	−9,7	4,4

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

XIX гасырда ул Кабачище авылы дип беленгән, аннары аның исеме Паратск затоны булып торган
1928 елдан бирле – Яшел Үзән елга порты
1932 елда шәһәр статусы бирелде
1938 елдан башлап Яшел Үзән районы үзәге

Шәһәрдә туган танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Фәрит Газизуллин (1946), РФ элекке министры, «Газпром» ААҖ директорлар шурасы әгъзасы.
Рәшит Гыйләҗев (1951), Татарстанның халык рәссамы (2022).
Рәшит Кәлимуллин (1957), РФ композиторлар берлеге рәисе (2015 елның декабреннән).
Алсу Фәйзуллина, Габдулла Кариев исемендәге Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры артисты (2008 елдан), Татарстан Республикасы Театр әһелләре берлеге әгъзасы.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897^[5]	1939^[6]	1959^[7]	1970^[8]	1979^[9]	1989^[10]	2002^[11]	2010^[12]
1 090	~30 200	60 472	76 961	84 504	94 079	100 139	97 651

Милли состав[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Милләт	1939^[13]	1970^[14]	1979^[14]	1989^[14]	2002^[15]	2010^[16]
руслар	74,9%	69,7%	69,2%	67,0%	64,5%	61,6%
татарлар	21,5%	26,5%	27,1%	29,1%	32,6%	35,4%
чуашлар	0,9%	?%	?%	1,3%	0,9%	0,9%

Сәнәгать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

А.М. Горький исемендәге кораб төзү заводы
Серго исемендәге завод («ПОЗиС» ААҖ)
Фанер-җиһаз комбинаты
Фанир заводы
Шпаллар сеңдерү заводы
Җиһаз фабрикасы
Трикотаж фабрикасы
Тегү фабрикаласы
Сөт комбинаты
Икмәк комбинаты

Тарихи-мәдәни мирас музее

Сәнгать галереясы

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ Азатлык радиосы
↑ ^2,0 ^2,1 http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html
↑ ^3,0 ^3,1 https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
↑ Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
↑ http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html
↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26
↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381
↑ ^14,0 ^14,1 ^14,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06
↑ 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

[1] Азатлык радиосы

[_081ee27abc86ccb0-2] 2,0 ^2,1 http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html

[_68676d9942ec7d20-3] 3,0 ^3,1 https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237

[4] Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»

[5] Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.

[6] ttp://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html

[7] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[8] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[9] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[10] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[11] 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[гкс-12] архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26

[13] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381

[ВОТ-14] 14,0 ^14,1 ^14,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994

[15] 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06

[16] 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06

[B1-17] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[1]

к б ү Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Норлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Саранск • Мәләкәс • Буа • Сарытау • Бәләбәй^[1] • Кукмара • Нижгар • Нефтеюганск • Чишмә^[1] • Пенза • Җәлил • Менделеевск • Әгерҗе • Зылатаус • Мамадыш
> 5 мең кеше	Йошкар-Ола • Волгоград • Новосибирск • Ишембай^[1] • Красноярск • Мәләвез^[1] • Актаныш • Урта Әләзән • Орски • Сызран • Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл^[1] • Тум • Первоуральск • Күмертау^[1] • Учалы^[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш^[1] • Ноябрьск • Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач • Копейск • Бөре^[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский^[1] • Түбән Тагил • Нократ Аланы • Урыссу • Дзержинск • Толбазы^[1] • Бакалы^[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау • Өркет • Троицк • Иске Кулаткы • Шыгырдан • Когалым • Приютово^[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән • Яңа Уренгой • Ростов-на-Дону • Благовещен^[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин