1 гыйнвар
1 гыйнвар — Милади тәкъвимендә беренче айның беренче көне.
| ← гыйнвар → | ||||||
| Дш | Сш | Чш | Пҗ | Җм | Шм | Як |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | ||||
| 2024 ел | ||||||
Дөнья тарихында бу көн:
Урта гасырлар дәвамында, Христиан чиркәвенең тәэсире астында күп илләрдә ел башын теге яки бу Христиан бәйрәмнәренә күчергәннәр иде – 25 декабрь (Гайсә тууы), 1 март, 25 март (Мәрьямга Гайсә белән йөкле булуын шатлыклы хәбәр киләгәне көн), яки Пасха заманына. Күбесе ортодокс чиркәвенә караган Көнчыгыш Европа илләрендә 988 ел тирәсеннән яңа ел 1 сентябрьдан башланган иде.
Британияда, 1 гыйнвар Яңа ел бәйрәме буларак кабул ителсә дә, XII гасырдан башлап 1752 елга кадәр ел 25 Март (Шатлыклы хәбәр) көне билгеләнгән иде. Көнбатыш Европа илләренең күбесе Милади тәкъвименә күчер алдыннан яңа елны 1 гыйнвардан санарга башлаганнар иде. Мәсәлән, Шотландия яңа елны 1 гыйварга 1600 елдан билгеләгән иде. Британия, Ирландия, һәм Британ колонияләр яңа ел башлавын 1 гыйнварга 1752 елда билгеләгәннәр иде. Шул ук елны Милади тәкъвиме Британия һәм анарга караган колонияләрдә кертелгән иде. Бу ике реформа 1750 елның Яңа Стиль Тәкъвим кануны белән кертелгән иде. Шулай да, 1 гыйнвар рәсми яңа ел башлануы буларак кабул ителү шулай барган:
- 1522 Венеция
- 1544 Изге Рим Империясе (Алмания)
- 1556 Испания, Португалия
- 1559 Пруссия, Швеция
- 1564 Франция
- 1576 Көньяк Нидерландлар
- 1579 Лотарингия
- 1583 Нидерландиянең берләшкән провинцияләре (төньяк)
- 1600 Шотландия
- 1700 Россия
- 1721 Тоскания
- 1752 БөекБритания һәм аның колонияләре
Дөньяви бәйрәмнәр һәм истәлекле вакыйгалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бруней – Милли көн, (1984тә бәйсезлек игълан ителүе көне, 
Бөекбританиядән).[1][2][3]
Гаити – бәйсезлек бәйрәме (
Франциядән, 1804).[1][2][4][5][6]
Италия – Конституция көне, (1948).[1][7]
Камерун – бәйсезлек көне, (1960).[5][8]
Куба – инкыйлаб җиңүе көне, (1959).[1][2][4][5][8][9][10][11][12]
Португалия – Яңа ел көне (Гайсә Мәсихнең изге анасы Мәрьямне искә алу), рәсми ял көне.[13][14][15]
Словакия – Словак республикасы оешуы көне, (1993 - 
Чехословакиянең юкка чыгуыннан соң).[1][4][8][16]
Судан – бәйсезлек бәйрәме, ( Бөекбританиядән, 1956).[1][2][4][5][10][17][18]
Тайвань – Кытай Җөмһүрияте оешуы көне, (1912).[1][4][19]- Чехия – Бәйсез чех дәүләтенең яңадан барлыкка килү көне, (1993 - Чехословакиянең юкка чыгуыннан соң).[1][8][20]
- Яңа ел бәйрәме.[1][4][5][8][9][10][13][21]
- Бөтендөнья тынычлык көне (тынычлык турында дога кылу көне) – Рим католик чиркәве папасы Павел VI тарафыннан билгеләнгән, 1 гыйнвар 1968 елдан искә төшерелә.[1][2][4][5][8][13][22]
- Бөтендөнья кардәшлек көне.[13][23]
- Интеллектуаль милекнең патентлар/авторлык хокуклары белән яклану заманы бетү көне.[1][4][13][21][24][25]
АКШ:[1]
Бразилия – милли муниципалитетлар көне.[13]
Танзания – милли агачлар утырту көне.[1][2][27]
Төркия – Агры өлкәсендә (tr) гашыйклар көне.[10][28]
Швейцария һәм Бразилия – Президентларның вәкаләтләрен алу көне.[1][13]
- 630 — Мөхәммәд пәйгамбәр башлыгында мөселманнар Мәккә килеп шәһәрне сугышсыз алалар.
- 922 — 16 мухаррам көне (2010 елның 1 гыйнварына төшә) Идель-буе Булгар дәүләте рәсми рәвештә Исламны кабул итә.
- 1929 — СССР коммунист партиясе тәэсире белән Азәрбайҗанда гәрәп әлифбасы нигезендә язуга нокта куелды.
- 1993 — Чехословакия ике дәүләткә таркала — Чехия һәм Словакиягә.
Шулай ук карагыз: Төркем:1 гыйнвар көнне туганнар
- 1809 — Григорий Филипсон,
- 1832 — Иван Вышнеградский,
- 1849 — Мөхәммәт Габдеһү,
- 1849 — Николай Невзоров,
- 1852 — Соломон Егиазаров,
- 1879 — Петар Живкович,
- 1886 — Фатих Әмирхан, татар әдәбияты классигы.
- 1891 — Николай Мальцев,
- 1891 — Петр Сперанский, архитектор, театр рәссамы.
- 1892 — Галимҗан Таган,
- 1893 — Пётр Галанза,
- 1895 — Исмәгыйль Рәмиев, язучы, журналист һәм библиограф.
- 1898 — Василий Болознев,
- 1899 — Хаҗиәхмәт Галимов,
- 1900 — Гали Ильясов,
- 1900 — Елизавета Зарубина,
- 1900 — Шакир Мөхәммәтҗанов, татар рәссам-график.
- 1901 — Һади Такташ, шагыйрь (1901-1931).
- 1904 — Гордей Филиппов,
- 1905 — Сәгыйдә Рәшитова,
- 1905 — Сөләйман Гафиятуллин, янгын сүндерүчесе, җитәкче.
- 1906 — Габдрахман Дәминов,
- 1908 — Осия Берим,
- 1908 — Павел Семёнов,
- 1908 — Хәйрулла Абдуллин,
- 1909 — Степан Бандера, Украина сәяси эшлеклесе, украин милләтчелегенең нигезләүчесе һәм идеологы.
- 1912 — Василий Петренко,
- 1914 — Гыйльфан Батыршин,
- 1914 — Фәрит Яруллин, композитор, Татарстанның Г.Тукай исемендәге дәүләт бүләге лауреаты.
- 1919 — Василий Белоусов,
- 1919 — Нургали Бариев,
- 1920 — Хәсән Әхмәтшин,
- 1922 — Әхтәм Кинҗәкәев,
- 1922 — Виталий Лисиченко,
- 1923 — Василий Варфоломеев,
- 1923 — Назар Матчанов,
- 1924 — Гатаулла Салихов, Советлар Берлеге Каһарманы (1943), пехота өлкән лейтенанты.
- 1924 — Николай Синдряков,
- 1924 — Рафаил Төхфәтуллин, язучы.
- 1924 — Ягъфәр Әхмәтшин, Советлар Берлеге Каһарманы.
- 1927 — Вөрнон Смит,
- 1927 — Гаврил Шарков,
- 1927 — Шамил Башкиров, совет һәм россияле физика галиме.
- 1928 — Тәлгать Шәрипов,
- 1929 — Биргитта Гедин,
- 1929 — Валентин Иванов,
- 1930 — Фәрит Хатыйпов,
- 1931 — Адлер Тимергалин, язучы.
- 1931 — Нигъмәт Шоңкаров,
- 1933 — Василий Иванов,
- 1933 — Вилләр Давытов,
- 1933 — Ришат Шәрипов,
- 1934 — Әзидолла Ескалиев,
- 1935 — Әбрар Габдерахманов,
- 1935 — Бранка Рауниг,
- 1935 — Геннадий Дмитриев,
- 1935 — Кадыйрҗан Галимов,
- 1935 — Луиза Бәйрәмова,
- 1935 — Рамазан Шәгалиев,
- 1935 — Рәгыйб Гыймаев,
- 1935 — Сабит Җәгьфәров,
- 1936 — Виктор Александров,
- 1937 — Индус Мәрданшин,
- 1937 — Римма Юлдашбаева,
- 1937 — Ягъсуф Шәфыйков, язучы.
- 1938 — Александр Хроленко,
- 1938 — Ринат Таҗетдинов, артист.
- 1938 — Шамил Маннапов, шагыйрь.
- 1939 — Дамир Еникиев,
- 1939 — Мәүзига Габитова,
- 1939 — Рудольф Кирайдт,
- 1940 — Виталий Станьял,
- 1940 — Владимир Федотов,
- 1940 — Нина Зобова,
- 1940 — Равил Галиуллин,
- 1941 — Иштван Камараш,
- 1941 — Нэлла Прусс,
- 1942 — Айдар Хәлим, язучы.
- 1942 — Геннадий Кесельман,
- 1942 — Иршад Гафаров, тарихчы-галим.
- 1942 — Лиза Әгадуллина,
- 1942 — Сергей Шәкүров, театр һәм кино актёры.
- 1943 — Әхмәт Мазһаров, химия галиме.
- 1943 — Морат Әвәзов, сәясәтче (Казакъстан).
- 1944 — Җумабек Ибраимов,
- 1944 — Рушания Низамова,
- 1945 — Геннадий Зимин,
- 1945 — Зөфәр Иманов,
- 1945 — Марат Садыйков,
- 1945 — Рөстәм Абдалимов,
- 1946 — Анатолий Калмыков,
- 1946 — Кадим Җәмитов, сынчы.
- 1946 — Марат Галиев, I - V чакырылш ТР Дәүләт шурасы депутаты.
- 1947 — Галина Окунева-Ластовка,
- 1947 — Идрис Фәхретдинов,
- 1947 — Николай Балакирев,
- 1947 — Рәдиф Тимершин,
- 1947 — Ринат Йосыпов,
- 1948 — Валентина Рыженко,
- 1948 — Ишмөхәммәт Галәветдинов,
- 1948 — Риф Абдуллин,
- 1948 — Фәрит Хатыйпов, композитор.
- 1948 — Эрнст Мулдашев, офтальмолог, язучы.
- 1949 — Габделмәлик Габдуллаҗанов,
- 1950 — Игорь Вәлиәхмәтов,
- 1950 — Нурия Измайлова, шагыйрә.
- 1950 — Факиһә Тугызбаева, язучы.
- 1950 — Фирдәвес Хисамитдинова,
- 1951 — Әхнәф Исрафилов,
- 1951 — Леонард Хәлилов,
- 1952 — Әсхәт Хисмәтов, артист.
- 1953 — Әмир Әминов, язучы.
- 1954 — Шәүрә Гыйльманова,
- 1955 — Виктор Бирюков,
- 1955 — Елена Габец,
- 1955 — Илсөяр Проскурякова,
- 1955 — Сергей Гыймаев,
- 1956 — Фердинанд Сәлахов,
- 1957 — Александр Антонов,
- 1957 — Александр Чистяков,
- 1957 — Геннадий Емельянов,
- 1957 — Зөфәр Галиуллин, мөфти.
- 1957 — Рәфис Корбан, драматург, балалар язучысы.
- 1957 — Рузил Авзалов,
- 1959 — Григорий Куранов,
- 1959 — Дәүфит Хәмәдишин,
- 1959 — Люция Гомәрова,
- 1959 — Салават Гыйләҗетдинов, татар рәссамы.
- 1960 — Айрат Җиһаншин,
- 1960 — Илшат Гыйләҗев,
- 1961 — Марсель Искәндәров,
- 1963 — Виктор Савельев,
- 1963 — Илдус Заһидуллин,
- 1964 — Александр Лапин,
- 1965 — Рамис Сафин,
- 1965 — Хәбиб Һиләлетдинов,
- 1967 — Мәхмүт Фатыйхов,
- 1968 — Айсылу Гарифуллина,
- 1968 — Владимир Артамонов,
- 1969 — Азат Бикмурзин,
- 1970 — Зөлфия Ханнанова,
- 1971 — Гөлназ Мөхәммәдиева,
- 1974 — Гөлназ Котыева,
- 1977 — Александр Шадриков,
- 1977 — Дамир Шәйхетдин,
- 1978 — Сергей Демидов,
- 1983 — Гөлшат Шәрәпова,
- 1985 — Денис Габдуллин,
- 1985 — Лиана Шайдукова,
- 1986 — Марат Бикмаев,
- 1987 — Айрат Мәрдиев,
- 1987 — Жилбер Брүле,
- 1987 — Таңат Нүсәрбаев,
- 1988 — Алия Гәрәева,
- 1990 — Руслан Камболов,
- 1994 — Рәшад Азизли,
- 1995 — Сәрдар Азмун,
Шулай ук карагыз: Төркем:1 гыйнвар көнне вафатлар
- 1877 — Джули Бервальд,
- 1894 — Һенрих Һерц, физика галиме.
- 1915 — Павел Иконников,
- 1944 — Мәсгут Галиуллин,
- 1949 — Михаил Скрементов,
- 1963 — Алексей Башкиров, тарих галиме, археология һәм этнография белгече, профессор.
- 1967 — Елизавета Ласточкина,
- 1973 — Баһадур Эдулҗи Кападиа,
- 1987 — Шамил Шаһгали, драматург.
- 1988 — Зиннәт Фәтхуллин, язучы, драматург, Үзбәк ССР халык язучысы (1983).
- 1988 — Шакир Галиев,
- 1989 — Ревдар Садыйков, балет артисты.
- 1995 — Нур Гайсин, шагыйрь.
- 1995 — Юҗин Вигнер,
- 2003 — Елизавета Белогорская,
- 2008 — Шамил Шәйдуллин, язучы-детектив.
- 2010 — Вера Захарова,
- 2011 — Георгий Балл, балалар өчен әкиятләр иҗат итүче рус язучысы.
- 2012 — Валентина Дмитриева,
- 2013 — Сәимә Кәримова,
- 2015 — Ульрих Бек,
- 2016 — Фазу Әлиева,
- 2017 — Урал Мөхәммәтшин,
- 2018 — Сәгыйть Садри,
- 2021 — Әхәт Гаффар,
Дини бәйрәмнәр һәм истәлекле даталар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Көнбатыш Христианлыкның Раштуаның 12 көненен сигезенчесе.
- Гайсә пәйгамбәрне яһүди кануны буенча сөннәткә утырту көне. Бу көн аның кешеләр дөньясына исемле һәм иҗтимагый статуслы буларак керүен билгели – символик рәвештә яңа чорның беренче көненә туры килә.
Исем бәйрәмнәре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Аглаида Григорий Евтихий Илья Полиевкт Пров Тимофей Трифон Фессалоникия
Беренче гыйнварда көн җылы булса, арыш уңар; җил булса, тары уңар; томан булса, солы уңар.
Шулай ук карагыз
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 (ингл.) Holidays and observances
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 (фр.) Célébrations
- ↑ (ингл.) Memories of first National Day still fresh 2016 елның 7 март көнендә архивланган.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 (италь.) Feste e ricorrenze
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 (укр.) Свята і пам'ятні дні
- ↑ (ингл.) For Haitians, today also Independence Day
- ↑ (италь.) 1 Gennaio 1948: entra in vigore la costituzione Italiana 2014 елның 27 февраль көнендә архивланган.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 (рус.) Праздники
- ↑ 9,0 9,1 (исп.) Celebraciones
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 (төр.) Tatiller ve Özel Günler
- ↑ (ингл.) Cuba’s Triumph of the Revolution Day
- ↑ (ингл.) January 1, 1959: Triumph of the Cuban Revolution 2014 елның 7 гыйнвар көнендә архивланган.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 (порт.) Feriados e eventos cíclicos
- ↑ (порт.) Feriados em Portugal
- ↑ (порт.) Datas dos Feriados Nacional 2014 елның 29 март көнендә архивланган.
- ↑ (ингл.) CELEBRATION OF THE DAY OF ESTABLISHING OF THE SLOVAK REPUBLIC
- ↑ (ингл.) Last united Sudan independence day? 2015 елның 30 март көнендә архивланган.
- ↑ (ингл.) Sudan’s Independence Day 2014 елның 10 июнь көнендә архивланган.
- ↑ (ингл.) Founding Day of the Republic of China
- ↑ (ингл.) Czech Holiday Calendar 2014 елның 13 гыйнвар көнендә архивланган.
- ↑ 21,0 21,1 (пол.) Święta
- ↑ (фр.) www.journee-mondiale.com(үле сылтама)
- ↑ (порт.) 1º de janeiro: Dia da Confraternização Universal e da Paz 2014 елның 25 ноябрь көнендә архивланган.
- ↑ January 1, 2011 is going to be Public Domain Day — Project Gutenberg News. Gutenbergnews.org (2011-09-24). 2011-12-25 тикшерелгән.
- ↑ Public Domain Day. Creative Commons. 2011-12-25 тикшерелгән.
- ↑ Sullivan, Patricia. Linda Grover; worked to note Global Family Day; at 76 (27 February 2010). 26 март 2012 тикшерелде.
- ↑ (ингл.) Tanzania’s National Tree Planting Day, Dar-es-Salaam, Tanzania
- ↑ (төр.) Ağrı Yerel Etkinlikleri