Мәләвез

Мәләвез
	Мәләвез
	баш. Мәләүез
	Илтамга
Нигезләнү датасы	XVIII гасыр
Рәсми исем	Мәләүез
Рәсми тел	башкорт теле һәм рус теле
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Городское поселение город Мелеуз[d] һәм Мәләвез районы
Административ-территориаль берәмлек	Мәләвез районы, Стәрлетамак өязе һәм Стәрлетамак кантуны
Сәгать поясы	UTC+05:00
Халык саны	58 004 (1 гыйнвар 2018)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	170 метр
Мәйдан	32 км²
Почта индексы	453850
Рәсми веб-сайт	admmeleuz.ru
Беренче язма телгә алу	1753
Җирле телефон коды	34764
	Мәләвез Викиҗыентыкта

Мәләвез (баш. Мәләүез, рус. Мелеуз) — Башкортстан Республикасы буйсынуындагы шәһәр. Мәләвез елгасы суын Агыйделгә койган җирдә урнашкан. Мәләвездән Уфага кадәр 206 км, Ырынбурга – 169 км.

Тарихи белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәләвез Ырынбур юлында урнашкан татар-чуаш авылы өстенә нигезләнгән. Беренче тапкыр 1786 елда Мәләвез ямы буларак искә алына. 1795 елда биредә 30 йорта 244 чуаш, 30 йортта 190 татар яшәде. Дәүләт игенчеләре катлавында торганнар. Соңрак бирегә Бөгелчән авылыннан керәшеннәр һәм чуашлар, Бишкаен авылыннан чуашлар, Казан губернасыннан Байсар һәм Бикшик авылларыннан, Сембер губернасы Ярсеево (Тонагай) авылыннан чуашлар күченеп килә. 1834 елда VIII ревизия вакытында 498 кеше яши. 1920 елда 2564 ир-ат, 3221 хатын-кыз, барлыгы 5785 кеше яшәде, 1031 йортта. Бер авылда чуашлар, татарлар, руслар яшәде. Мәчет һәм чиркәүле авыл. Стәрлетамак өязенең Мәләвез волостенә 95 авыл караган.^[3] 1930 елдан Мәләвез районы үзәге.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897^[4]	1959^[5]	1970^[6]	1979^[7]	1989^[8]	2002^[9]	2010^[10]
~9 100	17 772	24 851	38 409	53 448	62 949	61 390

Географик мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кискен континенталь климат.

Мәләвез климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	6,8	11,1	14	30	38	38,5	39,1	37	35,7	24,6	14	9,6	39,1
Уртача максимум, °C	−9,9	−8,8	−1,6	11	20,3	24,6	26,1	24	18,1	8,2	−2	−7,8	8,7
Уртача температура, °C	−13,6	−13,2	−6,4	5,7	14,1	18,5	20,2	17,8	12,3	4	−5	−11,2	3,7
Уртача минимум, °C	−18,3	−18,3	−11,8	0,1	6,9	11,7	13,9	11,3	6,5	−0,1	−8,7	−15,5	−1,8
Абсолют минимум, °C	−42,8	−43,9	−32,2	−24,4	−5,8	−3	1	−0,7	−7,1	−22	−35,8	−43,4	−43,9
Явым-төшем нормасы, мм	44,8	31	34,8	29,4	45,2	59,4	46	42,1	34,2	40,7	45,9	42,5	496

Социаль-икътисади үсеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1938 елда штб статусын ала, 1958 елдан – шәһәр. 1936 елда Мәләвездә коры сөт заводы, 1938 елда шикәр заводы, 1952 елда агач эшкәртү комбинаты, 1954тә кирпеч заводы., 1957дә тимер-бетон эшләнмәләр заводы. Сугыштан соң Ишембай—Күмертау тимер юлы төзелеп бетә (1947). 1958 елда 17 мең кеше яшәгән Мәләвезгә шәһәр статусы бирелә. 1975 елда химия заводы продукциясен бирә башлый.

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәләвез индустриаль көллияте. Ул 1974 елда ачыла һәм күбесенчә Мәләвез химия заводы өчен белгечлекләр әзерли (фосфор, кремний һ.б. матдәләр белән эшләр өчен).

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ислам

Җәмигъ мәчете. Мәләвезнең үзәк мәчетен татар сәүдәгәре Хәбибулла Усманов 1908 елны төзетә. Совет заманында мәчеттә Х.Ямашев исемендәге татар яшьләре клубы, кинотеатр, дәүләт банкы бүлекчәсе, район китапханәсе урнаша. 1989 елда мәчет мөселманнарга кайтарыла. 1994 елда манарасы торгызыла. 2001 елда мәдрәсә төзелә.

Христианлык

Православие
Инҗил инануы христианнары чиркәве

Урамнары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Габдулла Тукай урамы

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

[_a4bd2b6efb097a47-1] ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_bcb8f10107270967-2] 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680

[3] ttp://ufagen.ru/places/meleuzovskiy/meleuz.html

[mojgorod-4] ttp://www.mojgorod.ru/r_bashkortst/meleuz/

[5] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[6] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[7] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[8] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[9] 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[башстат-10] Численность населения по населенным пунктам Республики Башкортостан, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-11-03

[B1-11] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

к б ү Башкортстан Республикасы
	Башкала: Уфа
	Шәһәрләр: Агыйдел \| Баймак \| Бәләбәй \| Белорет \| Бөре \| Благовещен \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Ишембай \| Күмертау \| Межгорье \| Мәләвез \| Нефтекама \| Октябрьски \| Салават \| Сибай \| Туймазы \| Учалы \| Стәрлетамак \| Яңавыл
	Районнар: Архангель \| Аскын \| Авыргазы \| Әлшәй \| Баймак \| Бакалы \| Балтач \| Бәләбәй \| Балакатай \| Белорет \| Бишбүләк \| Бөре \| Болгавар \| Благовещен \| Борай \| Бөрҗән \| Бүздәк \| Габҗәлил \| Гафури \| Дәүләкән \| Дүртөйле \| Дуван \| Җылаер \| Зиянчура \| Иглин \| Илеш \| Ишембай \| Кызыл Кама \| Күгәрчен \| Кушнарин \| Куергазы \| Калтасы \| Караидел \| Кырмыскалы \| Кыйгы \| Мәләвез \| Мәчетле \| Мишкә \| Миякә \| Нуриман \| Чакмагыш \| Салават \| Тәтешле \| Туймазы \| Өфә \| Учалы \| Фёдоровка \| Хәйбулла \| Чишмә \| Шаран \| Стәрлебаш \| Стәрлетамак \| Яңавыл \| Ярмәкәй
	Башка мәкаләләр:: Административ-территориаль бүленеше \| Байрак \| Герб \| Гимн \| Халык

к б ү Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Норлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Саранск • Мәләкәс • Буа • Сарытау • Бәләбәй^[1] • Кукмара • Нижгар • Нефтеюганск • Чишмә^[1] • Пенза • Җәлил • Менделеевск • Әгерҗе • Зылатаус • Мамадыш
> 5 мең кеше	Йошкар-Ола • Волгоград • Новосибирск • Ишембай^[1] • Красноярск • Мәләвез^[1] • Актаныш • Урта Әләзән • Орски • Сызран • Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл^[1] • Тум • Первоуральск • Күмертау^[1] • Учалы^[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш^[1] • Ноябрьск • Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач • Копейск • Бөре^[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский^[1] • Түбән Тагил • Нократ Аланы • Урыссу • Дзержинск • Толбазы^[1] • Бакалы^[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау • Өркет • Троицк • Иске Кулаткы • Шыгырдан • Когалым • Приютово^[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән • Яңа Уренгой • Ростов-на-Дону • Благовещен^[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

к б ү Башкортлар саны буенча Русия торак пунктлары
>100 мең кеше	Уфа
>50 мең кеше	Стәрлетамак
>25 мең кеше	Сибай • Салават • Нефтекама • Чиләбе
>10 мең кеше	Баймак • Учалы • Ишембай • Мәләвез • Күмертау • Белорет • Яңавыл• Октябрьски • Магнитогорски • Екатеринбург
>5 мең кеше	Аскар • Акъяр • Дәүләкән • Иске Балтач • Борай • Югары Яркәй• Бәләбәй • Бөре • Туймазы • •Ырынбур Түбән Варта • Соргыт • Пермь • Зылатаус • Мәскәү
Эчендә торак пункты урыны башкортлар күләме буенча бирелде. Мәсәлән: Баймакта башкортлар 71,6% (беренче), Учалыда – 53% (икенче), Ишембайда -29,7%.