Калып:Baş bit/Tanılğan şäxes/03

Bu Tanılğan şäxes proyektı asbite.
Ğinwar | Fevral | Mart | Aprel | May | İyün | İyül | Avgust | Sentäber | Oktäber | Noyäber | Dekäber

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31

1

Fazıl Abdelcälilov (01.03.1913, Terek ölkäse Qañlı awılı, / Rusiä İmperiäse - 1974, / SSRB) — sovet nuğay yazuçısı. Ğäiläse kulaklar dip xucalıqları qümäkläşterelä, törle repressiälärgä düçar bula. İcatı 1931 yıldan bastırıla başlıy, Böyek Watan suğışınnan orden-medallär belän qayta. Üzgärtü

2

Mixail Gorbaçöv (02.03.1931, Tönyaq Qawqaz krayınıñ Privol'noye awılı, RSFSR, / SSRB) — SSRB häm Rusiä säyäsätçese. Mäskäw däwlät universitetın 1955 yılda tämamlağaç, tuğan yağında Komsomol, soñraq SBKF eşendä; 1985 yıldan SBKF ÜK äğzäse. SSRB citäkçese bulğaç, üzgärtep qoru säyäsäten başlıy. Tınıçlıq öçen Nobel premiäse laureatı. Üzgärtü

3

Alsu Gálina (03.03.1973, Başqort ASSRnıñ Baltaç rayonı İske Baltaç awılı, RSFSR, / SSRB) — Rusiä Federatsiäse drama artistı, cırçı. Başqortstannıñ töp sänğät oyışmalarınıñ berse bulğan Ufadağı Başqort däwlät aqädemiä drama teatrı äydäwçe artistı. 2009 yılda Qazanda uzğan törki xalıqlarnıñ IX Näwrüz teatr festivalendä mäşhür tatar yazuçısı häm dramaturgı Tufan Miñnullinnıñ «Söyü gönahmı?» äsäre buyınça quyılğan spektaklendä Änisä role belän kiñ tanıla. Üzgärtü

4

Antonio Vivaldi (04.03.1678, Venetsiä, / Venetsiä cömhüriäte - 28.06.1741, / Habsburg monarxiäse başqalası Vena, / İzge Rim imperiäse) — italian kompozitorı. XVIII ğasırnıñ iñ mäşhür skripka ostası tormışı däwamında 90 opera, 500 kontsert häm 100 sonata yazğan. Soñğı yılları xäyerçelektä utä, bay mirası Vivaldi yäşägän cämğiätendä säyäsi totrıqlılıq urnaşqaç qına yañadan iskä töşerelä. Üzgärtü

5

Roza Lüksemburg (05.03.1871, Lüblin gubernası Zamosts öyäze administrativ üzäge Zamosts, / Polşa patşalığı, / Rusiä İmperiäse - 15.01.1919, Berlin, / Weymar cömhüriäte) — yähüd fälsäfäçese, iqtisadçı, publitsist häm säyäsätçe. Awrupanıñ sul sotsial-demokratiä xäräkäte eşleklese, marksizm teoretigı, patsifist. Almaniä Berençe bötendönya suğışına kergäç, SPDdan çığa. Üzgärtü

6

Valentina Tereşkova (06.03.1937, Yarıslaw ölkäseneñ Tutayevskiy rayonı Bolşoye Maslennikovo awılı, RSFSR, / SSRB) — kosmik oçış yasağan berençe xatın-qız. Yarıslawda belem ala, cirle zavodlarda eşli, aeroklubta paraşüt sportı belän şöğellänä, Komsomol eşçänlegendä qatnaşa. Kosmosqa oçışınnan soñ kosmonavt-instruktor bularaq eşli, şul uq arada aktiv kileş ictimaği tormışta qatnaşa. SSRB Yuğarı Şurası («SBKF») häm RF Däwlät duması («Berdäm Rossiä») deputatı. Üzgärtü

7

Tomaş Masarik (07.03.1850, / Moraviä markgraflığı'nıñ Hodonin qalası, / Avstriä imperiäse - 14.09.1937, Lanı, / Çexoslovakiä) — berençe Çexoslovakiä prezidentı. Praga'dağı Karl universitetı fälsäfä professorı, / Avstro-Vengriä imperiäse parlamentında — çex firqäse deputatı. Berençe bötendönya suğışı yıllarında möxäcirlektä — London'dağı Patşa kolledjı slavän mädäniäte üzägendä "Keçe millätlär problemaları" buyınça lektsiälär uqıta, / Rusiä İmperiäse yağında köräşüçe çexoslovak korpusınıñ barlıqqa kilüen oyıştıra. Üzgärtü

8

Ebe Kamargo (08.03.1929, Taubaté qalası - 29.09.2012, San-Paulu şähäre, San-Paulu ştatı, Braziliä) — cırçı häm kinematograf aktrisası. Televidenie häm radio karyerası 1950-yıllarda başlana, 1986-2010 yıllarda SBT telekanalında üz iseme belän atalğan programmasın alıp bara. 8 cırlar diskı çığarğan, 6 filmda çığış yasağan. Üzgärtü

9

Taras Şevçenko (09.03.1814, Zvenigorod öyäze'nıñ Morintsy awılı, Kiev gubernası - 10.03.1861, Sankt-Peterburg, Sankt-Peterburg gubernası, / Rusiä İmperiäse) — ukrain ädäbi tele häm ädäbiäte atası. Qol igençelär ğailäsendä tuğan Taras'nıñ räsem ölkäsendäge säläte arqasında, xucası anı Vilna, soñraq Sankt-Peterburg ostalarında uqıta. İrege Sankt-Peterburg sänğätlär akademiäse wäkilläre tarafınnan 2500 sum öçen satıp alına. Ukrain telendä yazılğan "Töş" poemasında impiratır Nikolay I häm anıñ xäläl cefete turındağı satira arqasında 10 yıldan artıqnı Irınbur gubernası'nda soldatlıqta uzdıra. Üzgärtü

10

Flöra Söläymanova (10.03.1939, TASSR'nıñ Kama Tamağı rayonı İske Barış awılı, RSFSR, / SSRB) — tatar cırçısı. Bala çağında yätim qala. 16 yäştä Qazan'ğa kilep kiyez kombinatına, kiçke mäktäptä urta belemen ala. Sara Sadıyqova citäklägän üzeşçän xorda qatnaşa başlıy. 20 yıl däwamında Tatar däwlät filarmoniäse solistı bulıp eşli. Üzgärtü

11

Файл:Harold Wilson Number 10 official.jpg Garold Wilson (11.03.1916, York graflığınıñ Könbatış raydinğı'ndağı Haddersfield qalası - 23.05.1995, London, Angliä, Böyekbritaniä) — britan säyäsätçese. 1963-1976 yıllarda Leyboristlar firqäse citäkçese, 1964-1970 häm 1974-1976 yıllarda Böyekbritaniä premyer-ministrı. Oksford universitetın tämamlağan (1937), parlamentqa berençe tapqır 1945 yılda saylana. Üzgärtü

12

Nurlan Kanetov (12.03.1975, Uralsk ölkäse administrativ üzäge Cayıq qalası, / Qazaq SSR, / SSRB) — balet artistı. 1993 yılda Almatı xoreografiä ukuxanäsen tämamlıy ( Qazaqstan). 1996 yıldan birle Qazan'dağı Tatar akademiä däwlät opera häm balet teatrınıñ äydäp baruçı biyüçese. Üzgärtü

13

Yan Boduen de Kurtene (13.03.1845, Varşava gubernası'nıñ Radzımin qalası, / Polşa patşalığı, / Rusiä İmperiäse - 3.11.1929, Warşaw, / Polşa Cömhüriäte) — poläk tel ğälime. 1874-1883 yıllarında Qazan universitetında eşli, 1876 yıldan — prafisır. Qazan lingvistika mäktäbe nigzez saluçısı. 1922 yılda poläk millätçeläreneñ qısularına qarşı anıñ yaqlawın qürgän azçılıqlar Boduen de Kurtene'nı (üz telägenä qarşı) cömhüriät prezidentı wazifasına nämzät bulıp kürsätä. Üzgärtü

14

Albert Eynştein (14.03.1879, / Würtemberğ patşalığınıñ Ulm qalası, / Alman imperiäse - 18.04.1955, Nyu-Djersi ştatınıñ Prinston qalası, AQŞ) — fizika ğalime. Fizika ölkäsendä Nobel premiäse laureatı – zamança teoretik fizikağa nigez saluçılarnıñ berse, berniçä möhim teoriä eşläp çığara. 300dän artıq fänni eş, fän tarixı häm fälsäfäse buyınça yaqınça 150 kitap häm mäqälä avtorı. Üzgärtü

15

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (15.03.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

16

İgnatiy Kraçkovskiy (16.03.1883, Wilnä öyäze administrativ üzäge Wilnä qalası, Wilnä gubernası, / Rusiä İmperiäse - 24.01.1951, Leningrad ölkäse administrativ üzäge Leningrad şähäre, RSFSR, / SSRB) — şärqıyät ğälime. Sovet ilendä ğäräp telen häm mädäniäten öyränü yünäleşenä nigez saluçısı. Qor'änne rus telenä berençe tärcemäçese. Pitırbur ünivirsitite professorı, SSRB Fännär Akademiäse äğzäse. Üzgärtü

17

Yıvan Qırla (17.03.1909, Urjum öyäze Kupsola awılı, Noqrat gubernası, / Rusiä İmperiäse - 3.07.1943, Sverdlovsk ölkäse Krasnotur'insk qalası, RSFSR, / SSRB) — mari sovet yazuçısı. Qazan universitetı eşçelär fakultetı çirmeş tele bülegendä, Mäskäw'däge kinematografiä texnikumında akterlıqqa uqıy. Uynağan 2 filmı, 4 şiğerlär cıyıntığı bilgele. Sörgendä ülä. Üzgärtü

18

Klara Bulatova (18.03.1936, TASSRnıñ Sarman rayonı Tatar Qaramalısı awılı, RSFSR, / SSRB) — tatar şağiräse. 1954'tä Sarman urta mäktäben tämamlağaç, başlanğıç sıynıflar uqıtuçısı bularaq eşli başlıy. 1969'da – Qazan universitetınıñ tatar filologiäse fakultetın tämamlıy, 1970 yıldan – SSRB yazuçılar berlege äğzası. Tatarstan Respublikası Ğ.Tuqay isemendäge Däwlät büläge iäse, Älmät şähäre häm Älmät munitsipal rayonınıñ şäräfle watandaşı. Üzgärtü

19

Bawırcan Baybäk (19.03.1974, Alma-Ata ölkäse administrativ üzäge Alma-Ata qalası, / Qazaq SSR, / SSRB) — Qazaqstan däwlät häm säyäsät eşleklese. Diplomat, Qazaqstan prezidentı apparatı xezmätkäre, Almatı xäkime. Alman tele, uqıtuçılıq häm xalıqara iqtisadi mönäsäbätlär ölkäsendä belem ala, säyäsät fännäre kandidatı. Üzgärtü

20

Firdäwes Näfıykova (20.03.1938, Başqort ASSR başqalası Ufa şähäre, RSFSR, / SSRB - 28.01.2008, Başqortstan başqalası Ufa şähäre, Rusiä Federatsiäse) — SSRB balet biüçese. Yätim qalğaç (NKVD xezmätkäre bulğan ätise – 1942'da sörgendä, başlanğıç sıynıflar uqıtuçısı änise – tizdän tuğan yaqta wafat), yätimnär yortında üsä. Leningrad xoreografiä uquxanäsendä Näğimä Baltaçieva sıynfın tämamlağaç, Ufa'da Başqort opera häm balet teatrı solistı, soñraq cirle xoreografiä uquxanäsendä möğällimä. Üzgärtü

21

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (21.03.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

22

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (22.03.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

23

Emmi Nöter (23.03.1882, / Bavariä patşalığınıñ Erlangen qalası, / Alman imperiäse - 14.04.1935, Pensilvaniä ştatınıñ Bryn Mawr qalası, AQŞ ) — yähüd çığışlı Almaniä matematika ğälimäse. Teoretik fizika ölkäsendäge Nöter teoreması simmetriä häm saqlanu qanunnarı arasındağı bäyläneşen kürsätä. SSRB matematikları belän xezmättäşlek itä. Xäkimiätkä Hitler citäklägän natsistlar kilgännän soñ, AQŞqa kitärgä mäcbür bula. Üzgärtü

24

Zaxar Dorofeyev (24.03.1890, Spassk öyäze Salazgor' awılı, Tambov gubernası, / Rusiä İmperiäse - 18.06.1952, Mäskäw, RSFSR, / SSRB) — muqşı şağire, uqıtuçı, tärcemäçe, folklor öyränüçese, tarixçı, etnograf, cämäğät eşleklese. Qazan'da uqıtuçılar uquxanäsen tämamlıy. Berençe bötendönya suğışında yaralana. Mordva ASSR häm Penza ölkäsendä milli mäktäplärne açuğa zur öleş kertä. "Yaqtı yul" (Valda yan) isemle muqşı älifba kitabı avtorı. Üzgärtü

25

Vasiliy III (25.03.1479 - 3.12.1533, Mäskäw, / Böyek Mäskäw kenäzlege) — rus gosudare. Soñğı bäysez rus kenäzleklären häm respublikaların Mäskäwgä buysındıruçısı. 1514 yılda / İzge Rim imperiäse yağınnan ruslar imperatorı bularaq atala. Berençe Rusiä patşası İvan IV'nıñ atası. Üzgärtü

26

Maxmud Abbas (26.03.1935, Galilea regionı Safed qalası, / Britan mandarındağı Fälistıyn) — ğäräp säyäsätçese. Fälistıyn milli idäräse citäkçese, ikençe Fälistıyn prezidentı. FATH firqasen tözüçeselärennän berse. Dimäşq häm Mäskäw universitetlarında belem alğan. Üzgärtü

27

Veronika Tuşnova (27.03.1911, Qazan, Qazan gubernası, / Rusiä İmperiäse - 7.07.1965, Mäskäw, RSFSR, / SSRB) — rus sovet şağiräse. Tanılğan veterinariä professorı ğailäsendä tua. Meditsina buyınça yuğarı belem ala, aspiranturanı tämamlıy. Böyek Watan suğışı yıllarında Qazan'da (GİdUV) neyroxirurgiä tabibı bularaq xezmät kürsätä. SSRB yazuçılar berlege äğzası (1946). Üzgärtü

28

Rafael Santi (28.03.1483, Urbino - 6.04.1520, Rim, / Rim papaları ölkäse, / İzge Rim imperiäse) — italian rässamı. Berençe täcribäsen rässam häm şağir bulğan ätiseneñ ostaxanäsendä ala. İñ mäşhür suräte - "Sikstin Madonnası". Rim papaları Rafael icatın bik ixtiram itälär. Üzgärtü

29

Röstäm Abäzov (29.03.1959, TASSRnıñ başqalası Qazan şähäre, RSFSR, / SSRB) — SSRB häm Rusiä Federatsiäse muzıkantı. La Primavera däwlät kamera muzıkası orkestrı sänğät citäkçese, baş dirijör. Tuqay büläge iäse. Skripka buyınça – Mäskäw, kompozitorlıq buyınça – Qazan däwlät konservatoriälären tämamlağan. Elekke Tatar däwlät filarmoniäse solistı, muzıka mäktäbe direktorı. Üzgärtü

30

İgnatiy Gavrilov (30.03.1912, Alabuğa öyäzeneñ Nışa-Kaksi awılı, Noqrat gubernası, / Rusiä İmperiäse - 4.12.1973, Udmurt ASSR'nıñ İjaw qalası, RSFSR, / SSRB) — udmurt şağire, publitsist. Mojga'da – pedagogika kölliätendä, İjawda – teatr kurslarında uqıy; Mäskäw däwlät teatr sänğäte institutın tämamlıy. Xezmät yulı Udmurt drama teatrı belän bäyle. SSRB yazuçılar berlege äğzäse. Üzgärtü

31

Rene Dekart (31.03.1596, Turen provintsiäseneñ Lae qalası, / Frantsiä patşalığı - 11.02.1650, Stokholm, Şvetsiä) — frantsuz fälsäfäçese. Matematika ölkäsenda – analitik geometriä fäne, fälsäfädä – «Min fikerlim, dimäk, min yäşim» digän fänni ğibarä atası dip bilgele. Galileo Galiley kebek ük üz irekle fikerläwe öçen katolik çirkäwe tarafınnan cäberlänelä, möhäcirlektä yäşärgä duçar bula. Üzgärtü