Калып:Baş bit/Tanılğan şäxes/01

Bu Tanılğan şäxes proyektı asbite.
Ğinwar | Fevral | Mart | Aprel | May | İyün | İyül | Avgust | Sentäber | Oktäber | Noyäber | Dekäber

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31

1

Stepan Bandera Stepan Andrey ulı Bandera (ukrainça Степан Андрійович Бандера, 1909-1959) - Ukraina säyäsi eşleklese, ukrain millätçelegeneñ nigezläwçese häm ideologı, faşist Almaniä belän xezmättäşlek itüçe, suğış cinäyätçese, anıñ citäkçelegendä 5 million Könbatış Ukrainada torğan watandaşlar üterelgän Könbatış Ukrainada (Galitsiä) ukrain milli xäräkäteneñ citäkçeläreneñ berse, Ukrainanın bäysezlege öçen sovet häm bäysez Ukrain däwlätenen bar başqa doşmannarına qarşı köräşkän Ukrain millätçeläre oyışmasınıñ (Організація українських націоналістів (ОУН)) başlığı. Ukrainnarnı vengrlaştıru, poläkläşterü häm ruslaştıruğa, şulay uq kommunist ideologiäsenä qarşı köräşkän, küp qarşılıq tudırğan şäxes. Avstro-Vengriä imperiäsenä kergän Galitsiä häm Lodomeriä patşalığın Kaluş rayonındağı Uxrınıv Strın (Uxrynyv Stryn ) isemle awılda (bügenge könge Ukraina) tua. Ätise Andriy Bandera, cirle ukrain grek-katolik çirkäwenen ber ruxanie, änise Miroslava şul uq awılındağı başqa ruxaninen qızı. Stepan balaçağın Uxrıniv Starıi awılında ätiläre-babaları yortında ütkärä. 1922 yılnın yazında änise ülä. 1927 yılda mäktäpne betergäç Çexoslovakiäneñ Podebradı şähärendäge Ukrain iqtisad häm texnologiä kölliätenä kerä, tik Poläk xökümäte ana ildän çığu öçen kiräkle käğäzlärne birmi. 1928 yılda Ukrain milläte şäxeslärenä açıq bulğan çikle uqu programmalar isemlegennän saylap, Bandera Lviv politexnik institutınıñ agronomiä programmasın buyınça uqırğa kerä. Mäktäp häm yuğarı uqu yortında törle millätçe törkemnärdä aktiv qatnaşa. Polşa xökümätlärenen ukrainnarnı poläklaştıruğa, iqtisadi yaqtan poläk monopolialarğa qarşı köräşe däwamında terroristlıq aktların qullanuları öçen 1934 yılda qulğa alına. 1936-1939 yılda Polşa törmälärendä utıra. Stepan Bandera 1941 yılnın 30 iyün Lviv şähärendä yasalğan Bäysez Ukrain däwlätenen iğlan itelüe öçen cawaplı. Proklamatsiädän çigenergä telämägän Bandera 1941 yılnın 6 iyüldä qulğa alına häm 1944 yılnın sentäber ayına qädär Zaksenhauzen kontslagerendä utıra. 1959 yılda KGB agentı Bogdan Staşinskiy tarafınnan üterelä. Üzgärtü

2

Kuzebay Gerd (02.01.1898, Malmıj öyäze Zur Dokya awılı, Noqrat gubernası, / Rusiä İmperiäse - 1.11.1937, Sandarmox, / Karel ASSR, RSFSR, / SSRB) — udmurt şağire. Seminariäne beterügä, awıl uqıtuçısı bularaq eşli. Malmıj tarix cämğiätendä aktiv qatnaşa, udmurt folklorın häm etnografiäsen, şulay uq mari xalqınıñ riwäyätlären tuplaw belän dä şöğellänä. 1920 yılda ul udmurt telendä «Muş» («Bal qortı») dip ataluçı balalar öçen berençe jurnal çığara başlıy. Üzgärtü

3

Con Ronald Ruel Tolkin (03.01.1892, Bloemfontein, / Azat Oranj Däwläte - 2.09.1973, Dorset graflığı Bournemouth qalası, Angliä, Böyekbritaniä) — ingliz yazuçısı, lingvist, filolog. Kübräk «Xobbit» häm «Baldaqlar xökemdarı» trilogiäse avtorı bularaq mäğlüm. Tolkin Oksford universitetında ingliz tele häm ädäbiäte professorı bula. 1972 yılnıñ 28 martında Yelizaveta II qararı buyınça Britaniä imperiäse Ordenı komandorı isemenä layıq bula. Üzgärtü

4

Alime Abdenanova (04.01.1924, / Qırım ASSR Keriç qalası, RSFSR, / SSRB - 5.04.1944, Aqmäscit, Qırım, / Öçençe reyx) — Qızıl Ğäskär suğışçısı. Böyek Watan suğışı çorı qırımtatar millätle sovet küzätçese. Berençe möselman çığışlı Rusiä Federatsiäse qaharmanı. Üzgärtü

5

Xuan Karlos I (05.01.1938, Rim, İtaliä) — 1975-2014 yıllarda İspaniä patşası. Yuğarı belemen Madrid uqu yortlarında ala, Gretsiä häm Daniä şahzadä bikäse Sofiä belän öylänä. İlne Francisco Franco tudırğan rejimınnan demokratiägä küçeşendä citäkli. 2008 yılda İberoamerikanınıñ iñ populär liderı dip bilgelänä. Täxetne ulı Felipe VI şahzadäsenä tapşıra. Üzgärtü

6

İrina Şäyxelislamova (06.01.1986, Çiläbe ölkäse Yamanyılğa qalası, RSFSR, / SSRB) — Rusiä Federatsiäse fotomodele. İrina üzeneñ ekzotik qiäfäte tatar näselennän çığışı belän bäyli. Kriştianu Ronaldu, soñraq Bredli Kuper belän yaqın romantik mönäsäsäbätlärdä toruı bilgele. 2015 yılnıñ oktäber ayınnan birle xalıqara süzçese. Üzgärtü

7

Djeremi Renner (07.01.1971, Stanislaus okrugı Modesto qalası, Kaliforniä ştatı, AQŞ) — kinoakt'or. Kinofilmnar töşerü sänäğätendäge karyerasın 1995 yılda başlıy, 2008 yılda kiñ tanıla. Kız balasın üsterä, äti-äniläre kebek ük üze dä ayırılğan. Dustı belän yortlarnı tözekländerü şirkätne totalar. Üzgärtü

8

Güzäl Urazova (08.01.1982, Perm ölkäse Barda rayonı administrativ üzäge Barda awılı, RSFSR, / SSRB) — tatar estrada cırçısı. Qazan däwlät mädäniät häm sänğät universitetınıñ vokal bülegen tämanlıy. İcatı arqasında Tatarstan Respublikası atqazanğan artistı däräcäsenä iteşä. Üzgärtü

9

Simona de Bovuar (09.01.1908 - 14.04.1986, Parij, Frantsiä) — frantsuz yazuçısı, feminist xäräkäteneñ ideologı. Ekzistentsializm fälsäfä yünäleşeneñ tarafdarı, kisken inqıylabi qaraşlı bula, xätta sotsialist yäşeren törkemendä qatnaşa. Jan-Pol Sartrnıñ iptäş qızı häm fikerdäşe. Vyetnam suğışında xärbi cinäyätlär turında kürsätülärne tıñlaw öçen Bertran Rassel tarafınnan xalıqara tanılğan zıyalılardan oyıştırılğan "Xärbi cinäyätlärne tikşerenülär buyınça Xalıqara Mäxkämä"dä qatnaşa. Üzgärtü

10

Sergey Eyzenşteyn (10.01.1898, Riga, / Rusiä İmperiäse - 11.02.1948, Mäskäw, / SSRB) — rejissör, rässam, stsenarist, sänğät teoretiğı, uqıtuçı. "Potemkin bronälı köymäse" filmı arqasında tanıla. VGİK professorı, kino teoriäsenä bağışlanğan kitaplar avtorı. RSFSRnıñ atqazanğan sänğät eşleklese, ike tapqır Stalin premiäse iäse. . Üzgärtü

11

Gökdeniz Qaradeniz (11.01.1980, Файл:Giresunbel.JPG Giresun, Törkiä) — törek futbolçısı. Törkiä cıyılma komandasınıñ elekkege uyınçısı, Tatarstan Respublikası başqalası Qazan şähäreneñ «Rubin» futbol klubı yartı saqçısı. Üzgärtü

12

Şarl' Perro (12.01.1628 - 16.05.1703, Parij, / Frantsiä patşalığı) — frantsuz yazuçısı, şağir häm tänqitçe. Bötendönya balalarına «Kölgenä», «Çitekle mäçe», «Qızıl Qalfaq» häm Qaz anası äkiätläre cıyıntığına kerüçe başqa äkiätlär avtorı bularaq tanılğan. Üzgärtü

13

Karina Abdullina (13.01.1976, / Qazaq SSR başqalası Almatı şähäre, / SSRB) — Qazaqstan häm Rusiä Federatsiäse estrada cırçısı. Tanılğan opera cırçıları näsele wäkile. 6 yäştä maxsus muzıka mäktäbenä uqırğa kerä. Şiğerlär häm köylär yaza, kinoda töşkäne bar. Üzgärtü

14

Tolmaçev tuğannar (Mariä häm Anastasiä, 14.01.1997, Kursk ölkäse administrativ üzäge Kursk şähäre, Rusiä Federatsiäse) — rus cırçıları. Balalar öçen 2006 Yevrovidenie cır bäygese ciñüçeläre, 2014 yılğı olılar bäygesendä 7 nçe urın aldılar. 6 yäştän «Sverçok» estrada studiäsendä cırlıylar. Üzgärtü

15

Martin Lüter King (15.01.1929, Corciä ştatı başqalası Atlanta şähäre - 4.04.1968, Tennessi ştatı Memfis şähäre, AQŞ) — afroamerikan wäğäzçese. AQŞ qaratänle xäräkäteneñ berençe aktiv eşleklese häm AQŞta qaratänle keşelär watandaşlar xoquqları öçen berençe kürenekle köräşçese. AQŞ cämğiäten demokratiäläşterügä zur öleş kertkäne öçen 1964 yılda Martin Tınıçlıq öçen Nobel premiäsenä layıq bulğan. Üzgärtü

16

Sulla (16.01.138 yıl (b. e. q.), Rim - 19.08.78 yıl (b. e. q.), Puteoli, Rim Respublikası ) — Borınğı Rim däwlät häm säyäsät eşleklese. Rim mäñge diktatorı, qanlı bastırularnı oyıştıruçı, däwlät tärtiplären yañartuçı. Räximsez izüçe bulıp Sulla üz teläge belän çiksez xäkimlektän baş tartqan, şuşı ğädätsez waqiğa tarixta qalğan. Üzgärtü

17

Mişel Obama (17.01.1964, İllinoys ştatınıñ iñ zur qalası Çikago şähäre, AQŞ) — Amerika xoquqçısı. 46 nçı AQŞ prezidentı Barak Obamanıñ xatını – AQŞnıñ berençe xanımı. Üzgärtü

18

1992, Manila/ Filipin: Ukraina öçen çığışı. Alisä Ğällämova (18.01.1972, TASSR başqalası Qazan, RSFSR, / SSRB) – Rusiä Federatsiäseneñ tatar şahmatçısı, xalıqara grossmeister, 1988 Awrupa häm 2010 dönya çempionı. Qazanda yäşi. Üzgärtü

19

Ogüst Kont (19.01.1798, Monpelye - 5.09.1857, Parij, Frantsiä) — frantsuz fälsäfäçese. Sotsiologiä fänenä häm fälsäfi pozitivizmğa nigez saluçı. Üzgärtü

20

Federiko Fellini (20.01.1920, Файл:Rimini-Stemma.png Rimini - 31.10.1993, Rim, İtaliä) — italian kinorejissörı. Biş "Oskar" büläge, Kann kinofestivaleneñ "Altın palma botağı" premiäseneñ iäse. İkençe bötendönya suğışına barmas öçen Fellini awıruğa salına. Üzgärtü

21

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (21.01.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

22

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (22.01.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

23

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (23.01.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

24

Güzäl Manürova (24.01.1978, Mordva ASSR'nıñ Saransk şähäre, RSFSR, / SSRB) — tatar köräşçese. Klassik köräş belän 2000 yılda Mäskäwdä şöğellänä başlıy. Rusiä Federatsiäse häm Qazaqstan cıyılma taqımnarı öçen çığışlar yasıy. Üzgärtü

25

Bu könneñ saylanğan şäxese älegä bilgelänmägän (25.01.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

26

Anders Fog Rasmussen (26.01.1953, Djurs Nørre rayonı Ginnerup awılı, Randers graflığı, Daniä) — Daniäle säyäsätçe. Elekke Daniä xökümäte başlığı (Liberal firqäse, 2001-09). 2009-2014 yıllarda NATO general särkätibe. Üzgärtü

27

Wolfgang Amadey Motsart (27.01.1756, Zaltsburg arxiyepiskoplığı başqalası Zaltsburg - 5.12.1791, Avstriä ertsgertsoglığı başqalası Vena, / İzge Rim imperiäse) — Avstriäle kompozitor, muzıkant häm dirijör. Zamandaşları fenomenal xäterenä häm improvizatsiägä sälätenä iä bulğanın belderä. Muzıkağa mäxäbbät häm sälät Motsartta 3 yäştä barlıqqa kilä Üzgärtü

28

Dilä Yenikeyeva (28.01.1951, Başqort ASSR başqalası Ufa, RSFSR, / SSRB) — psixiätriä tabibı, yazuçı. Tanılğan Qazan tabibları ğäiläsendä tua, yuğarı belemen Mäskäwdä ala häm şunda uq eşlärgä qala. Psixologiä, psixonevrologiä häm seksologiä belgeçe, meditsina fännäre kandidatlığına dissertatsiäsen Leningradta yaqlıy. Şulay uq detektiv häm fänni-populär romannar avtorı bularaq tanıla. Üzgärtü

29

Anton Çexov (29.01.1860, Yekaterinoslav gubernası qalası Taganrog, / Rusiä İmperiäse - 15.07.1904, /Baden böyek hertsoglığı qalası Badenweiler, / Alman imperiäse) — rus yazuçısı, dramaturg. Hönäre buyınça - tabib. Dönyanıñ iñ mäşhür ädipläreneñ berse. 26 yıllıq icatı däwamında 900 törle äsär yazğan. Üzgärtü

30

Franklin Delano Ruzvelt (30.01.1882, Nyu York ştatı Hayd Park qalası - 12.04.1945, Corciä ştatı Worm-Springs qalası, AQŞ) — amerikan säyäsätçese, 32 nçe prezidentı. "Yaña kurs" reformaların ütkärgäç ilen qatlawlı iqtisadi krizistan çığara. İkedän kübräk (4) çorğa saylanğan berdänber AQŞ prezidentı. Ruzvelt eşçänlege häm sälätläre Hitlerğa qarşı Berdämlegen oyıştıruda, İkençe bötendönya suğışındağı uñışlarında, BMOnı buldıruda, suğıştan soñ dönyä tärtiben urnaştıruda zur röl' uynağan. Üzgärtü

31

Klod Helvetsiy (31.01.1715 - 26.12.1771, Parij, / Frantsiä patşalığı) — mäğrifätçelek çorı frantsuz fälsäfäçese. Monteskye häm Volter, Didro häm Holbax belän aralaşuı arqasında fänni eşlär belän şöğellänä başlıy. «Aqıl turında» digän xezmäte üzenä feodallar häm ruxanilar tarafınnan açı näfrät tudıra, patşa ämere buyınça tıyıla torğan kitaplar rätenä kertelä häm yandırılıp yuq itelä. Üzgärtü