Пума

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Пума latin yazuında])
Пума
Сурәт
Кыскача исем P. concolor
Халыкара фәнни исем Puma concolor L., 1771[1][2]
Таксономик ранг төр[1][2]
Югарырак таксон пумы[d][1][2]
Таксонның халык атамасы León Americano[3], León Bayo[3], León Colorado[3], León De Montaña[3], Mitzli[3], Onza Bermeja[3], cougar[3][4], deer tiger[3], mountain lion[3][4], puma[3][4], red tiger[3], Puma[4], Silberlöwe[4], Berglöwe[4], puma, onça-parda, suçuarana, leão-baio, puma[5] һәм puuma
Таксон синонимы F. concolor[d][6]
Тәүге атамасы F. concolor[d][6]
Макималь гомер озынлыгы 23,8 ел[7]
Йөклелек чоры 94 ± 2 тәүлек[8]
Төшләү көче коэффициенты 108
ХТСБ саклану статусы югалу куркынычы иң аз булган[d][9]
Башлану вакыты 300 тысячелетие до н. э.
Төрләр ареалы харитасы
CITES Appendix Appendix I of CITES[d]
Ареал таксона Америка, Канада, Америка Кушма Штатлары, Мексика, Никарагуа, Гватемала, Белиз, Һондурас, Сальвадор, Коста-Рика, Панама, Колумбия, Венесуэла, Гайана, Суринам, Франса Гвиянәсе, Бразилия, Перу, Боливия, Парагвай, Чили, Аргентина, Уругвай һәм Эквадор
Геном төзелеше URL-ы dnazoo.org/assemblies/Puma_concolor[10]
Digital Atlas of Idaho URL digitalatlas.cose.isu.edu/bio/mammal/Carn/cats/moli/lionfrm.htm
 Пума Викиҗыентыкта
Пума йөзе
Пума балалары
Пума

Пума яки тау арысланы, кугуар (латинча Puma concolor) — имезүчеләр сыйныфына, мәчелеләр гаиләсенә караган пумалар ыругыннан ерткыч җәнлек.

Тау арысланнары һөҗүмнәре турында кисәтү күрсәткече, Калифорния, АКШ

Көньяк һәм Төньяк Америкада яши. Пумалар ыругының иң зур вәкиле.

Тәне озынлыгы 100-180 см, койрыгы озынлыгы 60-75 см, биеклеге 61-76 см, авырлыгы 105 кг җитә (ата пума).

Күбесенчә боланнарны аулый.

Пума атамасы кечуа дигән индеец кабиләсенең теленнән чыккан.

Тасвир[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Зурлыгы буенча мәчелеләр гаиләсенең иң зур вәкилләре:

  1. юлбарыс
  2. арыслан
  3. ягуар
  4. пума

Гадәттә ата пума авырлыгы 60-80 кг тәшкил итә, ана пума 20-30% җиңелрәк.

Пума тәне бик сыгылмалы, озынча, аяклары биек түгел, башы чагыштырмача зур түгел. Арткы аяклары алгылардан шактый авыррак. Койрыгы озын, көчле.

Аяклары киң, үткен тырнаклары белән, арткы аякта 4, алгы аякта 5 бармак.

Йоны бик куе, ләкин кыска, тупас, бер төстә (шуңа күрә латинча concolor атала). Җиткән пума йоны соры-көрән яки көрән-сары төстә.

Пума балалары йоны куерак, кара таплар белән капланган. Баштарак күзләре зәңгәр төстә, соңрак көрән яки гәрәбә төстә була. 9 айга йонда таплар юкка чыга.

Кайчандыр пума бөтен Америкада яшәгән, ләкин соңрак АКШта үтерелгән диярлек, тик Флоридада һәм тауларда сакланган. Хәзер пума Канаданың Юкон иленнән Патагониягә кадәр тора.

Пума тигезлектән 4700 м биеклектәге тауларга кадәр очрый, тау, ылыс урманнарында, тропик урманнарда, пампаста (Америка даласы) да тора.

Пума 6 м озынлыкта, 2,5 м биеклектә сикерә ала, кыска арада 50 км/сәг тизлек белән йөгерә ала.

Тормыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Көчле аякларына күрә пума тау битләрендә һәм агачларга җиңел менеп йөри.

Пума - ялгыз аучы. Күбесенчә төнлә боланнарны аулый, ләкин тычкан, тиен, куян, күсе, маймыл, кошлар, балык, кондызларны ашый ала. Хәттә койот, селәүсен, бүре, бүтән пума, аллигаторга һөҗүм итә ала.

Юлбарыс һәм леопардтан аермалы буларак пума йорт хайваннарына да һөҗүм итә - терлек, этләр, мәчеләр, кошлар.

Күзәтүчеләр буенча пумалар гризли һәм җиткән барибалны үтерә алган. Альфред Брем буенча пума бик кыю җәнлек, хәттә ягуарны куа ала.

Тәбигатьтә пуманың дошманы юк, ләкин АКШ тауларында пумалар һәм бүреләр арасында чын сугыш бара.

Пума бик сирәк кешегә һөҗүм итә, гадәттә читләтеп үтәргә тырыша, ләкин төнлә, тиз хәрәкәтләнүче, тәбәнәк буйлы ялгыз кешегә һөҗүм итә ала.

Табигатьтә пума 18-20 ел яши.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1984. — С. 107. — 10 000 экз.
  • Пума — статья из энциклопедии «Кругосвет»
  • Сьеса де Леон, Педро. Хроника Перу. Часть Первая. — Киев, 2008 (пер. А. Скромницкий). Архивировано 9 июля 2012 года.
  • Online Etymology Dictionary
  • Florida Panther Facts (23 марта 2012). Проверено 9 марта 2016.
  • «K.A. Logan, L.L. Sweanor» — Desert Puma: Evolutionary Ecology and Conservation of an Enduring Carnivore, 2001 — С. 21 — ISBN 1-55963-867-2
  1. 1,0 1,1 1,2 Integrated Taxonomic Information System — 1998.
  2. 2,0 2,1 2,2 Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference / D. E. Wilson, D. M. Reeder — 3 — Baltimore: JHU Press, 2005. — 35, 2142 p. — ISBN 978-0-8018-8221-0
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Кызыл китап — 1964.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Cole T. C. H. Wörterbuch der Säugetiernamen - Dictionary of Mammal Names — 2015. — ISBN 978-3-662-46270-6doi:10.1007/978-3-662-46270-6
  5. http://www.sabencia.net/nomenclator.php
  6. 6,0 6,1 Integrated Taxonomic Information System — 1996.
  7. Longevity of Mammals in Captivity; from the Living Collections of the World — 1 — 2005.
  8. Grzimeks Enzyklopädie — 1 — M: Kindler Verlag, 1988.
  9. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.2 — 2022.
  10. DNA Zoo