Вольтер

	фр. Voltaire
Җенес	ир-ат
Ватандашлык	Франция
Тугандагы исем	фр. François-Marie Arouet
Тәхәллүс	Voltaire һәм Bénédictin
Туу датасы	21 ноябрь 1694
Туу урыны	Париж, Франция патшалыгы
Үлем датасы	30 май 1778[…] (83 яшь)
Үлем урыны	Париж, Франция патшалыгы
Җирләнгән урыны	Пантеон[d] һәм Abbaye de Sellières[d]
Ата	François d'Arouet[d]
Ана	Marguerite d'Aumard[d]
Никахтан тыш партнёр	Эмили дю Шатле[d]
Туган тел	француз теле
Язма әсәрләр теле	француз теле
Һөнәр төре	фәлсәфәче, шагыйрь, тарихчы, эссече, драматург, автобиограф, көндәлек авторы, шагыйрь-адвокат, писатель научной фантастики, инсиклапидис, корреспондент, сәясәт белгече, язучы
Эшчәнлек өлкәсе	фәлсәфә
Башкарган вазыйфа	historiographer of France[d] һәм кресло 33 Французской академии[d]
Әлма-матер	Бөек Лүдовик литсие[d]
Яшәү рәвеше	вегетарианлык[d]
Сәнгать юнәлеше	свободомыслие[d], Мәгърифәтчелек һәм деизм
Әгъзалык	Лундын кыйрал җәмгыяте[d], Французская академия[d], Пруссия фәннәр академиясе[d], Рәсәй фәннәр әкәдимиясе, Королевская академия словесности, истории и антиквариата[d], масонство[d] һәм Академия делла Круска[d]
Моның хуҗасы	Ferney-Voltaire Castle[d]
Жанр	роман
Йогынтысын кичергән	Блез Паскаль, Марк Туллий Цицерон, Лукиан[d], Пьер Бейль[d], Ибн Туфайль[d], Николя Мальбранш[d], Сент-Джон, Генри, 1-й виконт Болингброк[d], Zärdöşt, Конфуций, Мигель де Сервантес, Уильям Шекспир, Жан Расин[d], Әфләтүн, Джон Локк һәм Исаак Ньютон
Бүләкләр	Лундын кыйрал җәмгыяте әгъзасы[d] (3 ноябрь 1743)
Нинди вики-проектка керә	Проект:Математика[d]
Әсәрләр җыентыгы	Миннеаполис сәнгать музее[d], АКШ Милли сәнгать галереясе[d] һәм Виктория һәм Альберт Музее
Автор буларак авторлык хокуклары халәте	автор хокукларына иялек вакыты тәмам[d]
Досье в	Швейцарский архив исполнительских искусств[d]
URL профиля на сайте Academia.edu	academia.edu/People/Voltaire
Commons Creator бите	Voltaire
	Вольтер Викиҗыентыкта

Вольте́р (фр. Voltaire), тугач бирелгән исеме Франсуа-Мари Аруэ(фр. François Marie Arouet) — француз язучысы, шагыйрь, публицист, XVIII гасырның иң күренекле фәлсәфәче-мәгърифәтчеләрнең берсе, хокук яклаучы.

Тормыш юлы

Франсуа-Мари Аруэ Париж шәһәрендә дәүләт эшлеклесе гаиләсендә туа. Иезуит көллиятендә белем ала, аристократлар сарайларында шагыйрь булып акча эшли башлый. Яшьли иҗтимагый проблемалар белән кызыксына, сәяси хәрәкәттә катнаша.

Филипп II һәм аның кызына багышланган сатирик шигырьләре өчен Бастилиягә эләгә. Бер дворян белән чыккан низаг аркасында янә төрмәгә эләгә, аннан соң Англиягә китә. Биредә ул өч ел дәвамында илнең дәүләт төзелешен, фәнен, фәлсәфәсен һәм әдәбиятын өйрәнә.

Гомеренең күп өлешен Вольтер Аурупаның төрле илләрендә үткәрә. Англиядәдән тыш ул Швейцариядә, Пруссиядә яши, тормышының соңгы елында гына Франциягә кайта.

Вольтер актив җәмәгать эшлеклесе булып таныла. Аның бөтен эшчәнлеге буржуаз демократиянең идеологиясен тормышка ашыруга багышланган була. Ул гади халыкка теләктәшлеген, ә изүчеләргә үзенең нәфрәтен белдереп яши.

Әдәби эшчәнлек

Фәлсәфи карашлар

Вольтерның фәлсәфә өлкәсендәге каршылыклы карашлары аның дингә карата булган карашлары белән сугарылган: берьяктан, ул динне, бигрәк тә католиклар тәгълиматын, нык тәнкыйтьли, икенче яктан исә, ул — деизм тарафдары. Аллаһны Вольтер дөньяның барлыкка килүенә беренче сәбәп буларак таный, ләкин аның яшәешкә нинди булса да йогынты ясап тору көчен инкяр итә.

Вольтер материалистик позициядә торган. Ул кешенең җанын аның тәненнән аермый, кешенең фикерләү сәләтен материянең сыйфаты дип саный. Вольтер үзенең материалистик карашларын Дени Дидро тарафыннан чыгарылган «Энциклопедия»дә дә чагылдыра. Шушы хезмәттә тупланган аерым мәкаләләрдә ул табигатьтә хөкем сөргән закончалыкларны таныганын күрсәтә, сәбәплелек белән максатчанлык категорияләренә фәнни аңлатма бирә.

Танып белү теориясендә дә Вольтер материалистлар карашында тора. Ул Локкның сенсуалистик юнәлештәге фикерләрен кабул итә, ә Декартның «тумыштан килгән идеяләр» теориясен кире кага. Ләкин аның өчен «мәңге яши торган хакыйкатьләр» табигый, Вольтер аларның субъектив моментларга дучар икәнлеген һәм тарихи үзгәрештә булу мөмкинлеген кабул итми.

Искәрмәләр

Чыганаклар

Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек.

Сылтамалар

Моны да карагыз

[_01f93bdd06a55090-1] Deutsche Nationalbibliothek Record #118627813 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578

[_88268f0b636f1cc4-2] SELIBR — Национальная библиотека Швеции, 2017.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125https://wikidata.org/wiki/Track:P5587https://wikidata.org/wiki/Track:P1182https://wikidata.org/wiki/Track:Q953058https://wikidata.org/wiki/Track:P906

[_cbd30fff695cbc3f-3] Чешская национальная авторитетная база данных
https://wikidata.org/wiki/Track:P691https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863

[_a679c4eab60c877d-4] Voltaire
https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517https://wikidata.org/wiki/Track:P650

[_826e56713d54877f-5] Тасвирый сәнгать әрхибе — 2003.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q10855166

[_bb7d5ea1371ab608-6] François Marie dit VOLTAIRE Arouet / мөхәррир B. Delmas — 2009.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2926731https://wikidata.org/wiki/Track:P2383https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543

[_657e0ce8bb58f171-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Краткая литературная энциклопедия — Москва: Советская энциклопедия, 1962.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850https://wikidata.org/wiki/Track:Q649https://wikidata.org/wiki/Track:P8896https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737

[_2ad03f11b77ba1b3-8] 8,0 ^8,1 Вольтер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135https://wikidata.org/wiki/Track:Q649https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737

[_5c193131415c29cb-9] Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
https://wikidata.org/wiki/Track:Q174https://wikidata.org/wiki/Track:P4399https://wikidata.org/wiki/Track:Q10304263https://wikidata.org/wiki/Track:Q41599984

[_8846ef065dd8bd08-10] Брокгауз энциклопедиясе
https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227https://wikidata.org/wiki/Track:P5019

[_f9f6db12ba48b904-11] ttps://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris

[_f0a023e116ce7b58-12] ttp://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html

[_6799a83f5ef8a1ba-13] 13,0 ^13,1 Past Fellows database
https://wikidata.org/wiki/Track:Q99485561https://wikidata.org/wiki/Track:P8612

[_61f6f7b1d6b17d98-14] ttps://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892

[_86d3b518f465e51b-15] Персей — 2005.
https://wikidata.org/wiki/Track:P8758https://wikidata.org/wiki/Track:P2732https://wikidata.org/wiki/Track:P2733https://wikidata.org/wiki/Track:Q252430

[_35fee79d81b11328-16] ttps://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html

[_f929bd224d909638-17] ttp://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html

[_04c78a75c62b9d89-18] rforming-arts.ch / мөхәррир Швейцарский архив исполнительских искусств
https://wikidata.org/wiki/Track:Q104173640https://wikidata.org/wiki/Track:P8974https://wikidata.org/wiki/Track:Q50920401

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Тематик сайтлар	Notable Names Database · zbMATH Open · Discogs · Internet Broadway Database · Internet Movie Database · Халыкара музыка китапханәсе проекты · MusicBrainz · Проект «Гутенберг» · Internet Speculative Fiction Database · RKDartists · Rodovid · Find A Grave
Сүзлекләр һәм энциклопедияләр	Зур каталон · Зур совет (1-нче изд.) · Южаковның зур · Брокгаузның һәм Ефронның · Брокгаузның һәм Ефронның · Яһүди Брокгаузның һәм Ефронның · Кыска яһүди · Кечкенә Брокгаузның һәм Ефронның · American Cycl. (1879) · Британника (11-th) · Британника (онлайн) · Оксфордның биографик · Швейцария тарихи
Норматив контроль	BAV: ADV12212227, ADV11811868, ADV11811872, ADV11811860, ADV11811871 · BIBSYS: 90672881 · BNC: a10468018 · BNE: XX960938 · BNF: 11928669t · CALIS: n2004478090 · CiNii: DA00244832 · CONOR: 6677859 · EGAXA: vtls000078355 · GND: 118627813 · ICCU: CFIV000105 · ISNI: 0000000121280652 · LCCN: n80126267 · LNB: 000028547 · NDL: 00459873 · NLC: 000139932 · NKC: jn19981002352 · NLA: 35153427 · NLG: 63438 · NLR: 000239505 · NSK: 000002412 · NTA: 068806124, 068383428 · NUKAT: n94002338 · PTBNP: 26677 · РДК: 000017191, 000018490 · LIBRIS: 100209 · SUDOC: 027190099 · VIAF: 36925746 · ULAN: 500354532

к б ү Иҗтимагый(рус.)татар. һәм сәяси фәлсәфә(ингл.)татар.
Борынгы	Аристотель Августин Чанакья Цицерон Конфуций Хань Фэй(рус.)татар. Лактанций(рус.)татар. Лао Цзы Мэн-цзы(рус.)татар. Мо-цзы(рус.)татар. Ориген(рус.)татар. Филон(рус.)татар. Әфләтүн Плутарх(рус.)татар. Полибий(рус.)татар. Шан Ян(рус.)татар. Сунь-цзы(рус.)татар. Тертуллиан(рус.)татар. Фукидид(рус.)татар. Тируваллувар(рус.)татар. Ксенофонт(рус.)татар. Сюнь-цзы(рус.)татар.
Урта гасырлар	әл-Фараби Аквиналы Ибн Баджа(рус.)татар. Ибн Рөшд Бальд(рус.)татар. Бартоло да Сассоферрато(рус.)татар. Леонардо Бруни(рус.)татар. Данте Геласий I(рус.)татар. әл-Газали Римлы Эгидий(рус.)татар. Грациан(рус.)татар. Григорий VII(рус.)татар. Ибн Халдун Солсберилы Иоанн(рус.)татар. Брунетто Латини(рус.)татар. Маймонид(рус.)татар. Марсилий(рус.)татар. Мөхәммәт пәйгамбәр Низам аль-Мульк(рус.)татар. Оккам(рус.)татар. Фотий(рус.)татар. Ибн Туфайль(рус.)татар. Ван Аньши(рус.)татар.
Яңа вакыт	Беза(рус.)татар. Боэси(рус.)татар. Боден(рус.)татар. Боссюэ(рус.)татар. Бьюкенен(рус.)татар. Кальвин(рус.)татар. Дюплесси-Морне(рус.)татар. Эразм(рус.)татар. Филмер(рус.)татар. Гослицкий(рус.)татар. Гроций(рус.)татар. Гвиччардини(рус.)татар. Һаррингтон(рус.)татар. Хаяси(рус.)татар. Томас Һоббс Һотман(рус.)татар. Яков(рус.)татар. Лейбниц Локк Лютер Макиавелли Мальбранш(рус.)татар. Мильтон(рус.)татар. Монтень(рус.)татар. Мор Мюнцер(рус.)татар. Пуфендорф(рус.)татар. Сидней(ингл.)татар. Спиноза Суарес(рус.)татар.
XVIII–XIX гасыр	Бакунин Бастиа(рус.)татар. Беккариа(рус.)татар. Бентам(рус.)татар. Болингброк(рус.)татар. Бональд(рус.)татар. Бёрк(рус.)татар. Карлейль(рус.)татар. Конт Кондорсе(рус.)татар. Констан(рус.)татар. Кортес(рус.)татар. Эмерсон(рус.)татар. Энгельс Фихте Фурье(рус.)татар. Франклин Годвин(рус.)татар. Һаллер(рус.)татар. Һаман(рус.)татар. Һегел Һельвеций Һердер(рус.)татар. Юм Джефферсон Кант сәяси фәлсәфә(ингл.)татар. Кьеркегор Лебон(рус.)татар. Ле Пле(рус.)татар. Мәдисон Местр(рус.)татар. Маркс Маззини Милль(рус.)татар. Монтескьё Ницше Новалис(рус.)татар. Оуэн(рус.)татар. Пейн(рус.)татар. Ренан(рус.)татар. Руссо Ройс(рус.)татар. Сад(рус.)татар. Сен-Симон(рус.)татар. Шиллер(рус.)татар. Смит Спенсер Спунер(рус.)татар. де Сталь(рус.)татар. Штирнер(рус.)татар. Тэн(рус.)татар. Торо(рус.)татар. Токвиль(рус.)татар. Такер(рус.)татар. Вико(рус.)татар. Вивекананда Вольтер Уоррен(рус.)татар.
XX–XXI гасыр	Адорно(рус.)татар. Агамбен(рус.)татар. Амбедкар Арендт(рус.)татар. Ауробиндо Арон(рус.)татар. Бадью(рус.)татар. Бодрийяр(рус.)татар. Бауман(рус.)татар. Бенуа(рус.)татар. Берлин(рус.)татар. Бернштейн(рус.)татар. Бернхем(рус.)татар. Батлер Камю Чомский де Бовуар Дебор(рус.)татар. Делёз(рус.)татар. Дьюи(рус.)татар. Дмовский(рус.)татар. Дюбуа(рус.)татар. Дугин(рус.)татар. Дюркгейм(рус.)татар. Дворкин(рус.)татар. Эвола(рус.)татар. Фуко(рус.)татар. Фромм(рус.)татар. Фукуяма(рус.)татар. Ганди Гелен(рус.)татар. Джентиле(рус.)татар. Грамши(рус.)татар. Генон Хабермас(рус.)татар. Хайек(рус.)татар. Һайдеггер Hoppe Huntington Irigaray Jouvenel Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Ленин Люксембург MacIntyre Mansfield Мао Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Поппер Qutb Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Рассел Santayana Sarkar Сартр Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Сунь Taylor Voegelin Walzer Вебер Weil Yarvin Žižek
Иҗтимагый теорияләр	Анархизм Authoritarianism Collectivism Christian theories Коммунизм Communitarianism Conflict theories Конфуцийчылык Consensus theory Консерватизм Contractualism Космополитизм Culturalism Elite theory Фашизм Feminist theories Gandhism Hindu nationalism (Hindutva) Индивидуализм Islamic theories Islamism Legalism Либерализм Libertarianism Mohism National liberalism Populism Republicanism Social constructionism Social constructivism Social Darwinism Social determinism Социализм Utilitarianism
Бәйле мәкәләләр	Сәяси икътисад тәнкыйте(ингл.)татар. Хезмәт тәнкыйте(ингл.)татар. Юриспуденция(ингл.)татар. Фәлсәфә һәм икътисад(ингл.)татар. Мәгариф фәлсәфәсе(ингл.)татар. Тарих фәлсәфәсе(ингл.)татар. Хокук фәлсәфәсе(ингл.)татар. Сөю фәлсәфәсе(ингл.)татар. Иҗтимагый фән фәлсәфәсе(ингл.)татар. Сәяси этика(ингл.)татар. Иҗтимагый эпистемология(ингл.)татар. Исемлек(ингл.)татар.
Төркем