Матросовчылар

Википедиядә Матросов фамилияле башка кешеләр турында мәкаләләр дә бар.

Матросовчылар (Дошманның ут ноктасын күкрәге белән томалаучылар) — сугышлар вакытында, үз гомерләрен кызганмыйча, фидакарьлек үрнәге күрсәтеп, һәлак булган каһарманнар. Советлар Берлеге Каһарманы Александр Матросов (Шакирҗан Мөхәммәтҗанов) үрнәгендә «матросовчылар» дип аталып йөртеләләр.

Амбразурага ташланучы А.Матросов. Картина

Тарих

Иң беренче мәртәбә мондый фидакарьлек үрнәген 1919 елның июнендә Пелёвин фамилияле сугышчы күрсәтә. Ул Петроград янындагы Керестенёво авылы янында генерал Юденичка каршы барган сугышта күкрәге белән дошманның ут ноктасын каплый.
Ватандашлар сугышында Быков фамилияле солдат та шундый батырлык үрнәге күрсәткән — әлеге факт Советлар Берлеге Маршалы К.Е. Ворошиловның истәлекләрендә сакланып калган.^[1]

Бөек Ватан сугышында

1943 елның 23 (27 ^[2]) февралендә 11 сәгать 15 минутта Калинин фронты 22- армия 91- укчы бригаданың 2- аерым батальоны рядовое 19 яшьлек Александр Матвеевич Матросов, Калинин өлкәсенең (хәзер Псков өлкәсе) Великие Луки районындагы Чернушки авылы өчен барган сугышта, гранаталары һәм автоматында патроннары беткәч, дошман дзоты амбразурасын күкрәге белән каплый — үз гомере бәрабәренә дистәләрчә сугышчан иптәшләрен үлемнән коткарып кала. ССРБ Югары шурасы Президиумының 1943 елның 19 июне Указы нигезендә А.М. Матросовка Советлар Берлеге Каһарманы исеме бирелә, ул хезмәт иткән укчы бригада 56- гвардияче укчы дивизиянең А. Матросов исемендәге 254- гвардияче укчы полкы итеп үзгәртелә. Александрның исеме чәст сугышчыларының 1- ротасы исемлегенә мәңгелеккә кертелә.
А.М. Матросов үрнәгендә фидакарьлек үрнәге күрсәткән шундый каһарманнардан 470 кеше билгеле (438 кешенең исем-фамилиясе мәгълүм).^[3]
Матросовчылар исемлегенә элеккеге ССРБ территориясендә яшәгән барлык милләт вәкилләре дә диярлек кергән : 233^[4] рус, 50 украин, 20 татар, 13 белорус, кыргызлар, үзбәкләр, әрмәннәр, эстоннар, грузиннар, азәрбайҗаннар, бурятлар, башкортлар, казакълар, яһүдләр һ.б.^[5]
Араларында ике хатын-кыз — Николай Гастелло исемендәге партизан отряды разведчигы Римма Шершнева, медицина хезмәте кече лейтенанты Нина Бобылёва.
Матросовчылар арасында ике яшүсмер — «Октябрь» партизан отряды диверсанты, шартлатучы Миша Белуш, 252- укчы дивизиянең 332- аерым разведка ротасы рядовое Толя Комар бар.
Дошманның ут нокталарын күкрәкләре белән пехотачылар да, диңгезчеләр дә, танкистлар да, чик сакчылары да каплаган.
Ленинград шәһәрен саклап калу өчен барган сугышларда 54 кеше шушы соңгы чарадан файдаланган.
Каһарманнар арасында офицерлар да бар.
Чит илләрне фашизмнан һәм япон илбасарларыннан азат иткәндә 80 сугышчы Матросов батырлыгын кабатлый. Польшада 27, Маҗарстанда 8, Чехословакиядә 6, Югославиядә 3, Румыниядә 6, Алманиядә 25, Кытайда һәм башка илләрдә 14.^[6]
134 матросовчыга Советлар Берлеге Каһарманы исеме бирелгән.^[7]
Матросовчылар икәүләп яисә өчәү берьюлы амбразурага ташланган очраклар бар: 1942 елның 29 гыйнварында Новгород шәһәре янында сержант Иван Герасименко, рядовойлар Леонтий Черемнов һәм Александр Красилов, төнге һөҗүм барышында дошманның берьюлы өч дзотын күкрәкләре белән каплыйлар. 1942 елның 18 августында Сталинград өчен сугышта политрук Пётр Гутченко белән взвод командиры Александр Покальчук дошманның берьюлы ике дзотын күкрәкләре белән каплыйлар. 1944 елның 23 июнендә Витебск өлкәсенең Остров Юрьев (Осинторф) пункты өчен барган сугышта гвардия кече сержанты Барый Шәвәлиев белән гвардия лейтенанты Иван Ильченко икәүләшеп дошманның бер үк ут ноктасын күкрәкләре белән каплыйлар.^[8]

А. Матросовка кадәр

83 кеше А. Матросов батырлыгына кадәр үк төрле сугышларда күкрәге белән дошманның ут ноктасын каплый.^[3]
Бөек Ватан сугышында А. Матросовка кадәр үк инде совет сугышчыларыннан 65 кеше күкрәкләре белән дошманның ут нокталарын томалый:
1941 елда 10 сугышчы
1942 елда 44 сугышчы
1943 елда 107 (шул исәптән, 1 гыйнвардан 27 февральгә — А.Матросов батырлык күрсәткән көнгәчә – 11)
1944 елда 200 гә якын.
1945 елда 74 (шул исәптән, Япониягә каршы сугышта - 13).
100 дән артыгы КПСС (ВКП (б)), 300 гә якыны — ВЛКСМ әгъзасы.
9 кеше генә исән кала (алган каты яралардан терелә): казакъ Сабалак Оразалинов, украин Владимир Майборский, грузин Георгий Майсурадзе, яһүд Товье Райз, рус Леонтий Кондратьев, рус Степан Кочнев, рус Александр Удодов, татар Мансур Вәлиуллин, татар Әхмәтсафа Мостафин
Иң беренче булып рота кече политругы танкист Александр Константинович Панкратов (1917, Вологда-1941, Спасс-Нередица) 1941 елның 24 августында Новгород янындагы Спасс-Нередица торак пунктында хәрби машинасы сафтан чыккач, дошманның ут ноктасын күкрәге белән каплый. Бу батырлыгы өчен аңа Советлар Берлеге Каһарманы исеме бирелә.^[9]

Ни өчен А. Матросовка кадәр батырлык күрсәткәннәргә баштан ук игътибар бирелмәгән соң? Моның буенча берничә фараз китерергә мөмкин. Беренчедән, Александр Матросовның биографиясе ятышлы. Ул ятим калып, балалар йортында коммунистик яңа тәрбия алган комсомол. Икенчедән, әлбәттә, командирларның роле. Өченчедән, 1943 елда сугышта кискен борылыш була, Кызыл Армия һөҗүмгә күчә. Бу вакытта сугышчылар рухына тәэсир итәрлек батырлык үрнәге кирәк була. Александр Матросов батырлыгы моңа килешеп тора. 1941-1942 еллар совет гаскәрләре өчен фаҗигале көннәр итеп исәпләнә. Шуңа күрәдер дә инде, 58 каһарманныңның батырлыгы тиешле дәрәҗәдә билгеләп үтелми.^[10]^[11]

Матросовчылар- якташларыбыз

Матросовчы - якташлардан 25 кешенең исеме билгеле. 4 рус (Алексей Исаев, Николай Липатов, Филипп Мазилин, ?), 1 чуаш (Арсений Карташов), 20 татар (шул исәптән, 3 БАССРдан) Шулардан 5 - офицер.

Туган җирләре

Аксубай (Филипп Мазилин), Арча, Әлмәт, Әлки, Баулы, Буа (Арсений Карташов), Балык Бистәсе (Барый Шәвәлиев), Биектау (Николай Липатов), Бөгелмә, Кукмара (Нух Идрисов, Әхмәтгали Мөхәммәдиев), Лениногорск (Газинур Гафиятуллин), Мамадыш, Менделеевск, Тәтеш (Сәлахетдин Вәлиуллов), Чүпрәле, Югары Ослан (Алексей Исаев) районнары , Казан шәһәре (Хафиз Зарипов, Абдулла Сәлимов (1917-1943), БАССР Дәүләкән, Учалы (Шакирҗан Мөхәммәтҗанов) , Чишмә (Сәйфулла Юсупов) районнары.

Чыганаклар

Шаһинур Мостафин. Әтием әманәте. Казан утлары, 2015, 5 сан.
Бессмертные подвиги. Сост.: А. П. Коваленко, А. А. Сгибнев. - М.: Воениздат, 1980, 81 – 110 бб.
Александр Коваленко. Правда о Матросове и Матросовцах. М., 1994 ISBN 5-7449-0003-0

Сылтамалар

Искәрмәләр

↑ Башкортстанның Нуриман районы Иске Бөреч авылы ветеран-укытучысы Габит Хәммәтнуров истәлеге
↑ А. В. Сульдин. История Великой Отечественной войны. Полная хроника 1418 дней/1418 ночей. М.: «Астрель: Олимп», 2010, 351- биттә
↑ ^3,0 ^3,1 Эд. Поляновский мәкаләсе. «Известия», 1997 ел, 29 гыйнвар
↑ Саннар үзгәреп торырга мөмкин
↑ Яшь Гвардия сайтында
↑ Яшь гвардия сайтында
↑ Правда о подвиге Александра Матросова
↑ Шамил Рәкыйпов. «Чәчәкләр сөйли белә» документаль бәянында
↑ «Правда», 1941 ел, 20 ноябрь
↑ Татарстанцы - побратимы Матросова
↑ Казан кирмәне матросовчылар турында экскурсия уздыра

[1] Башкортстанның Нуриман районы Иске Бөреч авылы ветеран-укытучысы Габит Хәммәтнуров истәлеге

[2] А. В. Сульдин. История Великой Отечественной войны. Полная хроника 1418 дней/1418 ночей. М.: «Астрель: Олимп», 2010, 351- биттә

[ReferenceA-3] 3,0 ^3,1 Эд. Поляновский мәкаләсе. «Известия», 1997 ел, 29 гыйнвар

[4] Саннар үзгәреп торырга мөмкин

[5] Яшь Гвардия сайтында

[6] Яшь гвардия сайтында

[7] Правда о подвиге Александра Матросова

[8] Шамил Рәкыйпов. «Чәчәкләр сөйли белә» документаль бәянында

[9] «Правда», 1941 ел, 20 ноябрь

[10] Татарстанцы - побратимы Матросова

[11] Казан кирмәне матросовчылар турында экскурсия уздыра

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]