Эчтәлеккә күчү

Эвенк теле

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Эвенк теле latin yazuında])
Эвенк теле
Үзисем:

Эвэды̄ турэ̄н

Илләр:

Россия, Кытай, Монголия

Төбәкләр:

Россиядә: Көнчыгыш Себер, Ерак Көнчыгыш; Кытайда: Эчке Монголия

Рәсми халәт:

Россия байрагы Россия Федерациясе субъекты:

Сөйләшүчеләр саны:

44 500

 Классификация
Төркем:

???

Язу:

кирилл язуы[2], иске маңгул язуы[d][2], эвенкийский алфавит[d] һәм латин язуы[2]

Тел кодлары
ГОСТ 7.75–97:

эвк 825

ISO 639-1:

ISO 639-2:

ISO 639-3:

evn[3]

Эвенк теле (эвенк. эвэды̄ турэ̄н) — эвенкларның теле, тунгус-манчжур телләргә керә. Россиядә 1929 елдан латин әлифбасы, 1937 елдан кирил әлифбасы кертелә. Кытайда, Монголияда — латин һәм иске монгол әлифбалары.

Эвенк теле балалар бакчаларының әзерлек төркемнәрендә, башлангыч сыйныфларында, факультатив буларак 8 нче сыйныфка кадәр укытыла. Фән буларак Санкт-Петербург, Якутск, Хабарау, Улан-Удэ, Игарка, Амурдагы Николаевск югары уку йортларында укытыла.

Аралашу теле буларак эвенк теле урта һәм олы яшьтәге эвенклар арасында кулланыла. «Эвэды ин» (Эвенк тормышы) рус-эвенк телле газета нәшер ителә.

Хәзерге вәзгыять

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1989 елгы җанисәп буенча, Россиядә 29 957 эвенк яши иде. Алар арасында эвенк телен туган тел дип 26,1 % кеше санады. Эвенк телендә 45,1 % кеше иркен сөйләшә алды. Хәзерге вакытта эвенк теле фәкать эвенклар күпләп яшәгән районнарда кулланыла.

Эвенк телендә өч сөйләш аерыла: төньяк, көньяк һәм көнчыгыш.

Әдәби тел 1930 елларда латин әлифбасы нигезендә язуны кертү белән бергә формалаша башлый. Ләкин хәзер дә әдәби тел нормалары тулысынча формалашмаган, диалекталь аерымлыклар күп.

Кирил әлифбасы нигезендә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Россиядә хәзерге эвенк әлифбасында (1958 елдан) 34 хәреф бар:

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н Ӈ ӈ
О о П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х
Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э
Ю ю Я я

Латин әлифбасы нигезендә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кытайда эвенк латин әлифбасында 30 хәреф бар:

A a
/a/
B b
/b/
C c
/ts/
D d
/d/
E e
/ə/
Ē ē


/e/

F F
/f/
G g
/ɡ/

/ɣ/
H h
/x. h/
I I
/i/
J j
/dʒ/
K k
/k/
L l
/l/
M m
/m/
N n
/n/
Ng ng
/ŋ/, /ˠ/
Ɵ ō


/ɔ/

O o
/ʊ/
P p
/p/
Q q
/tʃ/
R r
/r/
S s
/s/
T t
/t/
U u
/u/
V v
/ɵ/
W w
/w/
X x
/ʃ/
Y y
/j/
Z z
/dz/

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. Закон Республики Саха (Якутия) от 16 октября 1992 года № 1170-XII «О языках в Республике Саха (Якутия)» (с изменениями на 30.05.2017), ст. 6: «признаются местными официальными языками в местах проживания этих народов и используются наравне с государственными языками».
  2. 2,0 2,1 2,2 ScriptSource - Evenki
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Language