Габделхәмит Равилов
| Габделхәмит Равилов | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Габделхәмит Зариф улы Равилов |
| Туган | 15 октябрь 1932 СССР, РСФСР, ТАССР, Казан |
| Үлгән | 6 апрель 2021 (88 яшь) РФ, ТР, Казан |
| Милләт | татар |
| Ватандашлыгы |  СССР→ РФ |
| Һөнәре | эпизоотолог, академик |
| Балалар | кызы; улы Рөстәм, КДВМА ректоры |
| Бүләк һәм премияләре |  ТАССР атказанган фән эшлеклесе РСФСР атказанган фән эшлеклесе ТР Дәүләт бүләге |
Габделхәмит Равилов, Габделхәмит Зариф улы Равилов (1932 елның 15 октябре, СССР, РСФСР, ТАССР, Казан ― 2021 елның 6 апреле, РФ, ТР, Казан) ― ветеринария эпизоотологы, ветеринария фәннәре докторы (1977), профессор (1983), ТР ФА академигы (1995), ТАССР (1983) һәм РСФСР (1990) атказанган фән эшлеклесе, Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге иясе (1995). Озак еллар Бөтенроссия фәнни-тикшеренү ветеринария институтын җитәкли.
Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1932 елның 15 октябрендә Казанда туган. Сугыштан кайткан туганы киңәше белән Казан ветеринария техникумына укырга кергән. 1952―1955 елларда Кызыл Йолдыз районы Үсәли ветучастогында ветеринар-техник. 1960―1964 елларда Аксубай районы «МЮД» совхозы баш ветврачы [1].
Югары белем һәм аспирантура Н. Э. Бауман исемендәге Казан ветеринария институты белән бәйле. 1964 елда Казан ветеринария институтының вирусология кафедрасына аспирантурага укырга керә. Кандидатлык диссертациясе 1968 елда, докторлык диссертациясе 1975 елда якланган. 1984 елда аңа киләчәктә Бөтенсоюз фәнни-тикшеренү ветеринария институты (рус. ВНИВИ) булачак структураны җитәкләүне ышанып тапшыралар.[2]. ВНИВИ Казанда СССР Хөкүмәте карары белән массакүләм зарарлану коралын куллану нәтиҗәләрен булдырмау өчен төзелә. Институт коллективы Әрмәнстанда Спитакта җир тетрәү нәтиҗәләрен бетерүгә үз өлешен кертә, Казакъстанда кыргый кәҗәләрнең йогышлы авыруларын, Диңгез буе краенда тилчә авыруын бетерүдә нәтиҗәле ярдәм күрсәтә, Чернобыль АЭСындагы авариядән соң радиацион зарарлану зонасында бик зур эш башкара. Габделхәмит Зариф улы һәм аның укучылары беренче тапкыр авыл хуҗалыгы хайваннары вирусларының кайбер төркемнәренең табигый һәм биологик үзенчәлекләренә фәнни нигезләмә бирә, бу алга таба киң ветеринария практикасына кертелгән диагностиклар һәм вакциналар җыелмасын булдырырга мөмкинлек биргән[3]. Институт фән һәм техника өлкәсендә СССР Хөкүмәте премиясе, Татарстан Республикасы Дәүләт премиясе белән бүләкләнгән.
Фәнни эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тикшеренүләрнең фәнни юнәлешләре булып ветеринария, вирусология, микробиология, эпизоотология, иммунология һәм ветеринария санитариясе тора. Тикшеренүләрнең яңалыгы 60 тан артык СССРның авторлык таныклыгы һәм Россиянең уйлап табуга патентлары белән расланган. Аның тарафыннан 70 тән артык норматив документ әзерләнгән һәм расланган; аның фәнни җитәкчелегендә ветеринария һәм биология фәннәре буенча 13 доктор һәм 30 фән кандидаты әзерләнгән.
Г. З. Равилов тарафыннан 500 дән артык фәнни эш, шул исәптән ветеринария һәм биологиянең көнүзәк проблемаларына багышланган 9 монография бастырылган[4]. Татарстан төбәкара ветеринария лабораториясенең фәнни консультанты буларак, терлекчелекнең уңышлы үсешен комплекслы тәэмин итү өчен препаратлар һәм чаралар эшләүдә катнаша.
Бүләкләре, мактаулы исемнәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- 1979 – Хөрмәт Билгесе ордены – Одесса өлкәсендә дуңгызларда африка чумасын (АЧС) бетерүдә катнашуы өчен
- 1983 – ТАССР атказанган фән эшлеклесе
- 1990 – РСФСР атказанган фән эшлеклесе
- 1995 – Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге
- 2003 – ТР ФА К. Г. Боль исемендәге премиясе
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Равилов, Абдулхамит Зарифович. Большая биографическая энциклопедия(рус.)
- ↑ Рифат Корбанов. Однажды и на всю жизнь. 2022 елның 17 май көнендә архивланган. «Республика Татарстан», 18.10.2012(рус.)
- ↑ Ушел из жизни Абдулхамит Зарифович Равилов. 2021 елның 20 апрель көнендә архивланган. Сайт КПФУ, 6.04.2021(рус.)
- ↑ Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең хакыйкый әгъзасы Равилов Габделхәмит Зариф улы. ТР ФА сайты(рус.)
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Равилов Абдулхамит Зарифович. Татарский энциклопедический словарь. ― Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998 ― 703 с., илл.
Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Ушел из жизни Абдулхамит Зарифович Равилов. 2021 елның 20 апрель көнендә архивланган. Сайт КПФУ, 6.04.2021(рус.)
- Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең хакыйкый әгъзасы Равилов Габделхәмит Зариф улы. ТР ФА сайты(рус.)
- Рифат Корбанов. Однажды и на всю жизнь. 2022 елның 17 май көнендә архивланган. «Республика Татарстан», 18.10.2012(рус.)
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
.png){kind=small}
| Президентлары | Рифкать Миңнеханов (2023-гамәлдә) • Мәгъсүм Сәлахов (2014―2023) • Әхмәт Мазһаров (2006–2014) • Мансур Хәсәнов (1992–2006) |
|---|---|
| Фәнни-тикшеренү оешмалары | Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты • А.Х.Халиков исемендәге Археология институты • Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты • Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты • Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты • Гамәли эзләнүләр институты • Гамәли семиотика институты • Исламны өйрәнү үзәге • Гаилә һәм демография үзәге |
| Фәнни-методик җитәкчелек астында эшләүче оешмалар | Бөтенроссия куллану күләмен үлчәү[d] фәнни-тикшеренү институты • «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татар агрохимия һәм туфрак белеме фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татарстан фәнни-техник мәгълүмат үзәге» • «НИИтурбокомпрессор» • «Педагогика, психология һәм социаль проблемалар институты» (РМА[d]) • «Бөтенроссия нефть геологиясе фәнни-тикшеренү институты[d]»ның Казан бүлекчәсе • Перспектив икътисади тикшеренүләр үзәге • Гамәли оптика дәүләт институты • «КНИАТ» Инновацион-технологик үзәге» сәнәгый технологияләр технопаркы • Идел буе углеводород чималы фәнни-тикшеренү институты • Татар агробизнес хезмәткәрләрен әзерләү институты • Үзәк руда булмаган файдалы казылмалар геологиясе фәнни-тикшеренү институты • Нефть ятмаларны эшкәртү ысулларын камилләштерү үзәге • Федераль токсикологик, радиацион һәм биологик иминлек үзәге • «Союзхимпроект» (КНИТУ) • Традицион мәдәниятне үстерү үзәге • «Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы» (РФ Табигый ресурслар һәм экология министрлыгы) • «ТатНИПИнефть» (Татнефть) • Химик продукциясе дәүләт фәнни-тикшеренү институты • ТР Уйлап табучылар һәм рационализаторлар җәмгыяте • «ТИСБИ» идарә институты |
| Басмалары | «Научный Татарстан» журналы • Татар энциклопедиясе (Tatarica) • Татар энциклопедиясе сүзлеге • «Фән»
нәшрияте • «Фәнни Татарстан» журналы |
| Тану ысуллары | Алтын медале • Көмеш медале • Шиһабетдин Мәрҗани премиясе (гуманитар фәннәр) • Хәмид Мөштәри премиясе (математика, механика һәм техник фәннәр) • Гыйлем Камай премиясе (химия) • Владимир Энгелһардт премиясе (биология) • Әбүбәкер Терегулов премиясе (медицина һәм сәламәтлек саклау) • Карл Боль премиясе (ветеринария) • Василий Мосолов премиясе (авыл хуҗалыгы) • Андрей Адо премиясе (аллергология, иммунология һәм гомуми патология) • Виктор Попов премиясе (табигатьне рациональ куллану һәм тирә-як мохитне саклау) • Галимҗан Ибраһимов премиясе (татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү) |
| Гуманитар фәннәр бүлеге | Җитәкче: Радик Салихов • Хакыйкый әгъзалар: Искәндәр Гыйләҗев • Мирфатыйх Зәкиев • Дания Заһидуллина • Рүзәл Йосыпов • Рәфыйк Мөхәммәтшин • Наил Вәлиев • Айрат Ситдыйков • Индус Таһиров • Рафаил Хәким • Мөхбир-әгъзалар: Мөхәммәтгали Арсланов • Тәлгать Галиуллин • Ким Миңнуллин • Айнур Тимерханов • Фаяз Хуҗин • Шәрәфле әгъзалар: Хәнисә Алишина • Әлфис Гаязов • Михаил Пиотровский[d] • Фрид Рәшитев • Равил Фәйзуллин • Чит илләрдән әгъзалар: Әкмәлетдин Ихсаноглу[d] • Юлай Шамилоглы |
| Социаль-икътисади һәм хокук фәннәре бүлеге | Җитәкче: Роза Әхмәдиева • Хакыйкый әгъзалар: Илшат Гафуров • Михаил Щелкунов • Анатолий Краснов • Фәрит Мөхәммәтшин • Марат Сафиуллин • Җәүдәт Сөләйманов • Мидхәт Фарукшин • Александр Яковенко[d] • Мөхбир-әгъзалар: Роза Әхмәдиева • Флүр Баһаутдинов • Валерьян Габделхаков • Елизавета Демидова-Петрова • Рәдиф Җамалетдинов • Сергей Киселев • Газиз Мингалиев • Вадим Хоменко • Сәлимҗан Шәрипов[d] • Шәрәфле әгъзалар: Руслан Гринберг[d] • Талия Хәбриева • Касыйм Йосыпов |
| Медицина һәм биология фәннәре бүлеге | Җитәкче: Альберт Ризванов • Хакыйкый әгъзалар: Рәсим Абдрахманов • Динә Гайнетдинова • Альберт Галәвич • Рамил Гәрәев • Ольга Ильинская • Игорь Игнатьев • Андрей Киясов • Марс Михайлов • Алексей Созинов • Альберт Суфианов • Игорь Тарчевский • Рөстәм Хәйруллин • Мөхбир-әгъзалар: Сергей Бойчук • Гөлнар Ваһапова • Илгиз Гатауллин • Хәйдәр Гафаров • Венера Латыйпова • Станислав Мальцев • Эльмира Минһаҗева • Илдус Низамов • Марина Патяшина • Альберт Ризванов • Сергей Рыжкин • Динара Садыйкова • Рифгать Шәһидуллин • Шәрәфле әгъзалар: Ринат Акчурин • Ренад Жданов • Фёдор Севрюков[d] • Чит илләрдән әгъзалар: Абдулла Аббас[d] • Клаус Теодор Прайсснер[d] • Элизабет Танзи[d] • Ганс Хогерзайл[d] |
| Авыл хуҗалыгы фәннәре бүлеге | Җитәкче: Айрат Вәлиев • Хакыйкый әгъзалар: Анатолий Краснов • Марсель Таһиров • Җәүдәт Фәйзрахманов • Мөхбир-әгъзалар: Айрат Вәлиев • Роберт Ильязов • Фәнүзә Кадыйрова • Харис Мусин[d] • Рөстәм Равилов • Радик Сафин • Рөстәм Сәхәпов • Шәрәфле әгъзалар: Нәҗип Мәҗитов[d] • Феофан Самуилов • Чит илләрдән әгъзалар: Камиль Окйай Сындыр[d] |
| Математика, механика һәм машина белеме[d] фәннәре бүлеге | Җитәкче: Рәшит Низамов • Хакыйкый әгъзалар: Марат Арсланов[d] • Геннадий Дегтярёв • Юрий Гортышов • Илдус Закиров • Рифкать Миңнеханов • • Виталий Паймушин[d] • Ирек Фәхретдинов • Мөхбир-әгъзалар: Фәрит Әбләев • Фаил Әхмәдиев • Семён Насыйров[d] • Игорь Попов • Альфред Сөләйманов • Ибраһим Хисамиев • Шәрәфле әгъзалар: Станислав Васильев • Юрий Ершов[d] • Роберт Нигъмәтуллин • Рафаил Йосыпов • Чит илләрдән әгъзалар: |
| Физика, энергетика[d] һәм Җир турында фәннәр бүлеге | Җитәкче: Наил Кашапов[d] • Хакыйкый әгъзалар: Айрат Абдуллин • Илфан Бикмаев • Альберт Гыйльметдинов • Равил Ибәтуллин • Әхәт Ильясов • Ренат Мөслимов • Валерий Песошин • Кев Салихов • Роальд Сәгъдиев • Мәкъзүм Сәләхов • Наил Сәхибуллин • Рәис Хисамов • Ленар Таһиров • Мөхбир-әгъзалар: Линар Әминов • Анастас Бохараев • Владимир Иванов • Адель Надеев • Морат Таһиров • Борис Тимеркәев • Шәрәфле әгъзалар: Илдар Габитов • Марат Гыйльфанов • Михаил Залиханов[d] • Игорь Колодезников • Ирина Ларочкина • Илдус Мәстүкев • Рәшит Сөнәев • Шәфәгать Тәхәветдинов • Чит илләрдән әгъзалар: Любитц Вольфганг[d] • Клаус Мёбиус[de] • Юрген Хенниг[d] • Уве Айххофф[de] |
| Химия һәм химик технологияләр[d] бүлеге | Җитәкче: Рифгать Шәһидуллин • Хакыйкый әгъзалар: Сергей Дьяконов • Әхмәт Мазһаров • Рафинат Яруллин • Мөхбир-әгъзалар: Вильям Барабанов • Эльвира Батыева • Фаат Гарифуллин • Герман Дьяконов • Марат Җиһаншин • Александр Копылов • Лилия Никитина • Геннадий Романов • Исмәгыйль Хөснетдинов • Сергей Юшко • Шәрәфле әгъзалар: Александр Берлин • Ренад Сәгъдиев • Илшат Теләшев • Чит илләрдән әгъзалар: Владимир Агабеков[d] |
| Хәтер | Яхъя Абдуллин • Сәйяр Айдаров • Вячеслав Алемасов • Николай Алёшин • Жорес Алфёров • Борис Арбузов • Азат Әхмәдуллин • Наил Әхмәтов • Габделхан Әхтәмҗан • Илдар Бәдриев • Шәүкәт Биктимеров • Әгъдәс Борһанов • Эдвард Дж. Бюргер[en] • Солтан Вәлиев • Камил Вәлиев • Гадел Вахитов • Леонид Волгин[d] • Билсур Габделхәев • Илшат Гайсин • Владимир Галкин • Фуат Ганиев • Мәхмүт Гәрәев • Рауис Гәрәев • Миркасыйм Госманов • Үзбәк Госманов • Марат Гыймадиев • Гали Даутов • Надир Дәүләт • Анатолий Дрегалин • Владимир Ефимов[d] • Габдулла Җиһаншин • Мәкъсүт Зарипов • Лидия Зарипова • Диләвер Зөбәеров • Азат Зыятдинов • Борис Иванов • Виктор Иванов • Владимир Иванов • Газыйм Идрисов • Зинфәр Исмәгыйлев • Әбрар Кәримуллин • Петр Кирпичников • Василий Киршин • Сергей Кляшторный[d] • Юрий Кожевников • Александр Коновалов • Юрий Коноплёв • Аркадий Кузнецов • Инна Лещинская • Василий Лихачев • Валерий Лузгин • Валерий Лунин[d] • Фёдор Мадякин • Валерий Максимов • Фоат Мансуров • Герман Марченко • Мирза Мәхмүтов • Туфан Миңнуллин • Сергей Михайлов • Әзһәр Мөхәммәдиев • Данияр Мөштәри • Рәфыйк Нәфыйков • Энгель Неттевич[d] • Рәшид Нугаев • Илдус Нуретдинов • Аркадий Пудовик • Габделхәмит Равилов • Александр Рябов • Илдар Салихов • Ренат Сәйфуллин[d] • Марсель Сәлимҗанов • Ибраһим Сафин • Фатыйх Сибәгатуллин • Тәлгат Сираҗетдинов • Эдуард Ситдыйков • Всеволод Талантов • Илтөзәр Терегулов • Валентин Тронов • Диләрә Тумашева • Алексей Тунаков • Владимир Федотов • Иштван Фодор[d] • Сәламбәк Хаҗиев • Альфред Халиков • Илдус Хәйбуллин • Филзә Хәмидуллин • Мансур Хәсәнов • Теодор Хелльбрюгге[d] • Шамил Чабдаров • Ягъсуф Шәфыйков • Томас Штрайль • Нил Юзиев • Алмаз Юлдашев • Фәйзерахман Юнысов • Разил Вәлиев |
 «Татарстан Республикасының Атказанган фән эшлеклесе» мактаулы исеме ияләре | |
|---|---|
| А | |
| Ә | |
| Б | |
| В | |
| Г | |
| Җ | |
| З | |
| И | |
| Й | |
| К | |
| Л | |
| М | |
| Н | |
| П | |
| Р | |
| С | |
| Т | |
| Ф | |
| Х | |
| Ш | |
| Ю | |
| Я | |
- 15 октябрь көнне туганнар
- 1932 елда туганнар
- Әлифба буенча шәхесләр
- Казанда туганнар
- 6 апрель көнне вафатлар
- 2021 елда вафатлар
- Казанда вафатлар
- «Хөрмәт Билгесе» ордены кавалерлары
- Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге лауреатлары
- Татарстан галимнәре
- Казан дәүләт ветеринария институтын тәмамлаучылар
- Ветеринария фәннәре докторлары
- Профессорлар
- Татарстанның атказанган фән эшлеклеләре
- РСФСР атказанган фән эшлеклеләре