Калып:Baş bit/Tanılğan şäxes/07

Tışqı räsemnär
	S. Şaqulova, Pitırbur, 1908-1909 uqu yılı.
	Şaqulovlar ğailäse. 1923 yıl

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31

1

Adelina Sotnikova (1.7.1996, Mäskäw, Rusiä Federatsiäse) — timerayaqta figuralı şuuçı, xatın-qızlar arasında yalğız şuuda Olimpiä uyınnarı çempionı (2014).

Üzgärtü

2

Ğaysä Yenikeyev (2.7.1864, Ufa gubernası Bäläbäy öyäze Qarğalıbaş awılı, / Rusiä İmperiäse — mart 1931, / SSRB) — säyäsätçe, mäğrifätçe, etnograf.
Näselle tatar dvorännarı ğailäsendä tua. Irınburda uqıtuçılar seminariäsen tämamlap, urıs-tatar qazna uçilişçesı, «Xösäyeniä» mädräsäsendä eşli. Tatar-başqort xalqınıñ muzıkal folklorın cıyu ekspeditsiälärgä yöri. 1907-1917 yıllarda Rusiä imperiäse Däwlät Dumasınıñ (en) 3nçe häm 4nçe çaqırılışlarında Bäläbäy öyäzennän deputat bulıp eşli.
1929 yılda Ğ. Yenikeyev tuplağan 114 xalıq cırı yazmasın BaşNarKomPros ( Başqort ASSRnıñ Mäğärif ministrlığı) satıp ala. Kollektsiä Ufanıñ mädäniät institutı arxivında saqlana.

Üzgärtü

3

Frants Kafka (3.07.1883, Praga, / Avstro-Vengriä imperiäse – 3.06.1924, Klosternoyburg, Avstriä) – XX ğasırnıñ töp alman telle yazuçılarınıñ berse, anıñ küpçelek äsärläre wafatınnan soñ ğına näşer itelä.
Anıñ absurd häm tışqı dönya häm yuğarı avtorittetan qurquğa bay äsärläre uquçıda şomlı xislär tudıruğa sälätle.

Üzgärtü

4

Lyuis Keroll (chyn iseme Çarlz Lütwidj Dodjson, 27.01.1832, Darsberi - 14.01.1898, Gildford, Angliä, Böyekbritaniä) - ingliz yazuçısı, matematik, logik, fälsäfäçe häm fotoğraf.
İñ mäşhür eşläre – «Alisa moğcizalar dönyasında» häm «Alisa közgelär dönyasında».

Üzgärtü

5

Ruşaniä Arslanova (5.7.1935, Çüpräle rayonınıñ Keçe Çınlı awılı, TASSR, / SSRB) — tatar şağiräse.
Ätise yağınnan näseldägelär — awılda tegermän totuçı qara baylar, xezmät itep üz tormışların yuğarı däräcägä ireştergän bulsalar, änise yağındağı babası aq baylar dan isäplänep, mäçet totıp, awılda mäğrifät taratuçılardan bulğannar.

Üzgärtü

6

Frida Kalo (6.7.1907 - 13.7.1954, Mexiko, Meksika) — üz avtoportretları belän tanılğan Miksikän rässamı.

Kalo icatına Kolumbka qädärge Miksikä mädäniäte häm sänğäte zur tä'sire yasağan.
Tormışı buyı Kommunist firqäsen yaqlağan, cenazası yolasında il prezidentı qatnaşqan.

Üzgärtü

7

Gustav Maler (7.71860, Kalişte, Bohemiä, / Avstriä imperiäse - 18.5.1911, Vena, / Avstro-Vengriä imperiäse) - kürenekle avstriäle kompozitor, dirijör.

XIX-XX ğasırnıñ tanılğan simfoniälär yasawçı kompozitorı.

Romantizmnan modernizmğa taba küperne yasağan kompozitor. Tormışında berençe çiratta dirijör bularaq tanılğan.

Maler icadi mirası simfoniälärdän häm cırlardan tora. Malergä ülgännän soñ ğına dan kilä.

Üzgärtü

8

Rifat Sälax (8.7.1987, TASSRnıñ Bua rayonındağı Yaña Çäçqap awılı, RSFSR, / SSRB) - tatar şağire, jurnalistı.
2008 yıldan Tatarstan yazuçılar berlege äğzası, 2013'dan - anıñ matbuğat üzäge citäkçese.
Üzgärtü

9

Viktor Yanukoviç (9.7.1950, Ukrain SSRnıñ Donetsk ölkäsendäğe Yenankievo şähäre, / SSRB) - Ukrainanıñ säyäsät häm däwlät eşleklese, dürtençe prezidentı (2010 yılnıñ 25 fevralennän).

2014 yılnıñ 22 fevralendä Xäkimiätne basıp alğan Yevromäydan köçläre Yanukoviçqa impiçment belderde.
Näsele lipka tatarlarına barıp totaşa.

Üzgärtü

10

Nikola Tesla (serbça Никола Тесла, 1856-1943) - elektrotexnika häm radiotexnika tarmaqlarında uylap tabuçı, fizik.

Avstro-Vengriädä tuğan häm üskän, soñraq Frantsiädä häm AQŞta eşlägän.

Efir teoriäseneñ tarafdarı.

Tesla istälegenä magnit ağımı tığızlığınıñ berämlege Tesla dip atalğan.

Üzgärtü

11

Almaz Monasıypov (11.07.1925, TASSRnıñ başqalası Qazan şähäre, RSFSR, / SSRB - 23.07.2008, Mäskäw, Rusiä Federatsiäse) — tatar kompozitorı, Tatarstannıñ häm Rusiäneñ atqazanğan sänğät eşleklese, Ğ.Tuqay isemendäge Däwlät büläge laureatı.
Böyek Watan suğışınnan qaytqaç, Qazan däwlät konservatoriäsenä kerä, anda Albert Lemannıñ kompozitsiä klassı buyınça uqıy.
1972 yıldan kompozitor

Mäskäwdä yäşi.
Üzgärtü

12

Mälälä Yüsäfzäi (Mingora, Paqstan) - xatın-qızlarğa belem alu röxsäte öçen köräşüçe xoquq yaqlawçısı.
2013 yılda üz eşçänlege öçen Anna Politkovskaya isemendäge häm Andrey Saxarov isemendäge premiälärgä layıq bula.
Üzgärtü

13

Mirsäyet Soltanğäliev (13.07.1892, Qırmısqalı awılı, Ufa gubernası, / Rusiä İmperiäse - 28.01.1940, Lefortovo törmäse, Mäskäw, / SSRB) – ataqlı sovet säyäsät häm däwlät eşleklese. Möselman xalıqları arasınnan Stalin çoorındağı iñ yuğarı däräcädä torğan bolşevik-citäkçe.
SSSRnı törle «ranjirdağı» respublikalardan tözügä qarşı, barlıq respublikalar da ber ük xoquqlardan faydalanırğa tieş dip çığa.
Üzgärtü

14

İngmar Bergman (14.7.1918 - 30.7.2007, Şvetsiä) - Şved kino häm teatr rejissörı, stsenarist, yazuçı.
Bergman icatınıñ töp teması - din, ğailä, şäxes krizisı. Anıñ tuğız balaları üz tormışın sänğätkä bağışlağan.
Üzgärtü

15

Märğubä Xösäyen qızı Sırtlanova (15.07.1912, Bäläbäy, Ufa gubernası, / Rusiä İmperiäse - 1.10.1971, Qazan, TASSR, RSFSR, / SSRB) — Qızıl ğaskärneñ gvardiä ölkän leytenantı, oçuçı, Sovetlar Berlege qaharmanı.

Urta mäktäpne tämamlağaç, ul 1929 yıldan Taşkentta telegrafist bulıp eşli, annarı graydannar aviatsiäseneñ Urta Aziä idäräsendä hawa liniäläre texniğı wazifasın başqara. Mäğubä Tbilisida aeroklub häm Üzäk planer mäktäben tämamlıy.

1941 yılnıñ iyülennän M.Sırtlanova Sovet armiäsendä zveno komandirı bulıp sanitar aviatsiä otryadında oça. 1942 yılnıñ dekaberennän ul Böyek Watan suğışı frontlarında tönge bombardirovşçiklar aviatsiäse diviziäseneñ 46-nçı gvardiä polkında eskadrilya komandirı urınbasarı bula, 1945 yılnıñ mayına qädär 780 suğışçan oçış yasıy häm doşmannıñ küp kenä ğäskäri köçlären häm texnikasın yuq itä.

Üzgärtü

16

Rual Amundsen (16 iyül 1872, Borge awılı, Estfoll guberniäse, Norvegiä — 18 iyün 1928, Barents diñgeze)— norvegiäle säyäxätçe häm tikşerenüçe, Könyaq qotıpqa ireşkän berençe keşe (14.12.1911).
Änise isän çaqta, aña birgän süze arqasında diñgezgä çıqmıy tora (21 yäşkä qadär).

Üzgärtü

17

Angela Merkel (17.07.1954, Hamburg, Federativ Almaniä Cömhüriäte) – Almaniä säyäsätçese, 2000 yıldan başlap Almaniäneñ xristian-demokratik berlege firqäse räise.
2005 yıldan başlap Almaniä federal kantslerı wazıyfasın başqara.

Üzgärtü

18

Nelson Mandela (18.07.1918, Mvezo awılı (en), Keyp provitsiäse (en), / Könyaq Afrika Berlege (en) - 5.12.2013, Yohannesburg, Könyaq Afrika Cömhüriäte) - Könyaq Afrika Cömhüriäteneñ berençe qara tänle prezidentı (1994-1999), aparteid waqıtında keşe xoquqları öçen aktiv köräşçe, 1993 yılğı Tınıçlıq öçen Nobel premiäse iäse.
27 yıl (5.8.1962-11.02.1990) törmädä utıra, şul zamanında bötendönyağa tanıla.

Üzgärtü

19

İlham Wäliev (19.07.1975, Başqort ASSRnıñ Çaqmağış rayonı İmänlekül awılı, RSFSR, / SSRB) – tatar millätle Rusiä Federatsiäse opera cırçısı, tenor.
2009 yılğı Başqortstan respublikası Şäyexzadä Babiç isemendäge premiäse häm 2012 yılğı «Altın bitlek» festivaleneñ maxsus büläk iäse.
2010 yıldan Yekaterinburg opera häm balet teatrında (ru) eşli.

Üzgärtü

20

Yozef Şults (1909, / Reyn provintsiäsendäge Vuppertal şähäre Barmen rayonı, / Prussiä patşalığı, / Alman imperiäse - 19.07.1941, Belgrad tiräläre, / Yugoslaviä patşalığı) — İkençe Bötendönya suğışında qatnaşqan / Öçençe reyxnıñ alman soldatı.
1941 yılnıñ 20 iyül könne yäş partizannarnı atu waqiğası turındağı rivayätlär arqasında serblar arasında qaharman dip sanala. Alman Wikipediäsendäge igezäk bite Yozef Şults turında mif (Josef-Schulz-Mythos) dip isemlängän.

Üzgärtü

21

Firdäwes Äxtämova (21.07.1939, TASSRnıñ Layış rayonındağı Yawşıyq awılı, RSFSR, / SSRB - 22.02.2012, Tatarstan Respublikası başqalası Qazan, Rusiä Federatsiäse) - tatar artistkası.
1961 yılda Mäskäwdäge Şçepkin isemendäge Yuğarı teatr uçilişçesınıñ (ru) tatar studiäsen tämamlıy häm Tatar akademiä teatrında eşli başlıy. 1996 yıldan Tatarstannıñ xalıq artistı.

Üzgärtü

22

Selena Gomes (21.07.1992, Texas ştatınıñ Dallas şähäre buyındağı Grand-Preyri qalası, AQŞ) - Amerika aktrisası, komik, cırçı häm cırlar avtorı.
«Weyverli Pleys tılsımçıları» (2007, en) teleserialında qatnaşuı belän tanıla häm «Emmi» bülägenä iä bula. 2009 yılda AQŞ'nıñ milli YüNİSEF irekle ilçese (en) bularaq saylana.

Üzgärtü

23

Sadri Maqsudi (23.07.1879, Qazan öyäzeneñ Taşsu awıli, Qazan gubernası, / Rusiä İmperiäse - 20.02.1957, İstanbul, Törkiä) - / Rusiä İmperiäse, soñraq Törkiä säyäsätçese.
Frantsuz imperiäseneñ başqalası Parijdağı universitetında (en) xoquq belemen ala.
İdel-Ural Ştatı fikeren tudıruçılarnıñ berse.
1925 yılda Kemal Atatürk çaqıruı buyınça Törkiägä kilä, Ankara universitetınıñ xoquq mäktäben (en) buldıruda qatnaşqan ğalimnärneñ berse.

Üzgärtü

24

Aleksandr Düma (24.07.1802, Ville-Kotre (en), En (en) — 5.12.1870, Dyep (en) buyındağı Puy awılı, Sen-Maritime (en), Frantsuz imperiäse) — iñ küp uqılğan frantsuz yazuçılarnıñ berse.
«Öç muşketer» (1844, en), «Graf Monte-Kristo» (1844 - 1846, en), «Patşabikä Margo» (1845, en) kebek danlıqlı äsärlär anıñ qäläme tarafınnan yazılğan.

Üzgärtü

25

Timur Mutsuraev (25.07.1976, / ÇİASSRnıñ (en) başqalası Groznıy (en), RSFSR, / SSRB) - çeçen bardı.
1991 yılda karate buyınça ÇİASSR çempionlığın yawlıy. 1994 yıldan başlap Berençe çeçen suğışında qatnaşa, qatı yaralana.
2008 yılda Groznıyğa qaytıp, Çeçen respublikası prezidentı Ramzan Qadıyrov belän oçraşuı turında xäbärlär päydä buldı.

Üzgärtü

26

Файл:Kubrick - Barry Lyndon candid.JPG

Stenli Kubrik (26.07.1928, Nyu YorknıñBronks (en) öleşe, Nyu York ştatı, AQŞ - 7.03.1999, London buyındağı St Albans (en) qalası, Hertfordşire (en), Angliä, Böyekbritaniä) - keşelek tarixınıñ iñ täsirle kinematografistlar häm prodüserlardan berse. Üzeneñ küpçelek filmnarnı Böyekbritaniädä töşerde.
Tuğan şähärendä fotograf bularaq eşli başlıy, kinematograf häm prodüserlıq turında bar belemne mäktäpne betergäç üzennän-üze öyränä.

Üzgärtü

27

Sara Şaqulova (27.07.1887, Räzan gubernasınıñ Qasıym öyäze Qasıym şähäre, / Rusiä İmperiäse - 5.09.1964, Mäskäw, / SSRB) – tatar xatın-qızlarınnan berençe matematik, mäğärif eşleklese.
1913 yılda Parij universitetınıñ tögäl fännär fakultetın tämamlıy, 1917 yılda Bötenrusiä möslimälär qorıltayında wäkil, 1925 yılda Mäskäwdä açılğan berençe nomerlı tatar urta mäktäbeneñ direk torı.

Üzgärtü

28

Ugo Çaves (28.07.1954, Sabaneta (en), Torrealba munitsipalitetı (es), Barinas ştatı (en) - 5.03.2013, Karakas, Başqala okrugı (es), Venesuela) — Venesuela däwlät häm xärbi eşleklese, Venesuela prezidentı (1999-2013).
Xärbi akademiäsen tämamlap, hawa-desant ğäskärlärendä xezmät itä. Dusları belän yäşeren oyışmasın oyıştıra, xäkimiätkä qarşı uñışsız baş kütärüdän soñ ike yıl törmädä utırıp çıqqaç, 1998 yıl prezident saylawında ciñä.