Тум өлкәсе

Тум өлкәсе
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	13 август 1944
Дөнья кисәге	Азия
Дәүләт	Россия
Башкала	Томск
Административ-территориаль берәмлек	Россия
Сәгать поясы	KRAT[d], UTC+07:00 һәм Азия/Томск[d]
Геомәгълүматлар	Data:Russia/Tomsk.map
Хөкүмәт башлыгы	Владимир Мазур[d]
Канунбирү органы	Законодательная Дума Томской области[d]
Халык саны	1 043 385 (2024)
Моның хуҗасы	Томь
Нәрсә белән чиктәш	Төмән өлкәсе, Хант-Манси — Югра автономияле округы, Омск өлкәсе, Новосибирск өлкәсе, Кемерово өлкәсе һәм Красноярск крае
Кулланылган тел	Хант теле һәм силкүп теле
Мәйдан	316 900 км²
Рәсми веб-сайт	tomsk.gov.ru​(рус.)
Тематик география	география Томской области[d]
Номер тамгасы коды	70
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Тум өлкәсе Викиҗыентыкта

Тум өлкәсе (рус. Томская область) — Россия Федерациясенең субъекты. Көнбатыш Себер районында урнашкан, Себер федераль округына керә. Үзәге — Тум шәһәре.

1944 елның 13 августында оештырылган.

География

Тум өлкәсе Көнбатыш Себернең көньяк-көнчыгышында, Об елгасының урта агымынды урнашкан. Территориянең төп өлешен Көнбатыш Себер тигезлегенең яссы, көчле сазланган җирләре алып тора. Фәкать өлкәнең көньяк-көнчыгышта  Кузнецк Алтавының (биеклек 211 метргача) төньяк тармаклары үтеп кергән.

Об елгасының киң үзәне өлкәне сазланган Васюган түбәнлеге булган сул ярга һәм бераз күтәерлгән уң ярга бүлә. Файдалы казылмалардан тимер мәгъдәне, нефть, газ, көрән күмер, төзелеш материаллары чыганаклары һ.б. нәрсәләр табылган. Торф, җир асты сулары һәм термаль минерал сулары запаслары күп.

Климат континенталь. Кыш кырыс һәм дәвамлы. Гыйнварның уртача температурасы -19°…-21°С. Җәй җылы һәм кыска. Июльнең уртача температурасы +17…+18°С. Еллык явым 450—770 ммны тәшкил итә. Вегетация дәвере — 125 көнгә якын. Төп елгалар — Об һәм аның кушылдыклары (Том, Чулым, Кеть, Тым, Чая, Парабел, Васюган). Күлләр күп.

Тум өлкәсе урта һәм көньяк тайга һәм өлешчә аралаш урманнар зонасыда урнашкан.

Туфраклар — кәсле-көлсу һәм торф-сазлык, көньяк-көнчыгышында — соры урман туфраклары. Урманнар (себер эрбете, акчыршы, чыршы, каен, усак) өлкә территориясенең 63% ны алып тора. Бүре, селәүсен, төлке, төньяк боланы, поши, коралай, борындык, тиен, кеш, ондатр яши.

Халык

Халык исәбе 1044 мең кеше (2010), аларның 69 % шәһәрләрдә тора. Руслар — 90,8 %, татарлар — 1,9 %, украиннар — 1,6 %, алманнар — 1,3 % һ.б.

Татар халкы өлкәнең борынгы халыкларыннан берсе. Татарлар Тум каласының нигезләүдә (1604) катнашалар. Хәзерге вакытта Тумда, Стрежевойда һәм Зырянка, Колпашево, Кривошеино, Тум районнарында торалар. Өч татар авылы, 1 мәчет (Тумда) бар. Тумда «Туганлык» татар мәдәни-мәгърифәт үзәге (1999 елдан), Татар мәдәнияте өлкә үзәге (1994 елдан) эшли. Шулай ук асаба халык Чулым татарлары яши.

Идарә-җир төзелеше

Тум өлкәсе 4 шәһәр округына, 16 җирле үзидарә районына, 3 шәһәр һәм 118 авыл җирлегенә, 576 авыл торак пунктына бүленә.

Тум өлкәсенең шәһәрләре:

• Тум
• Кедровый
• Северск
• Стрежевой

Тум өлкәсенең районнары:

• Александровское районы
• Асино районы
• Бакчар районы
• Зырянка районы
• Каргасок районы
• Кожевниково районы
• Колпашево районы
• Кривошеино районы
• Молчаново районы
• Парабель районы
• Первомайское районы
• Тегульдет районы
• Тум районы
• Чая районы
• Шегарка районы
• Югары Кеть районы

Икътисад

Нефть чыгару, машина төзелеше, митал эшкәртү, химия, азык-төлек сәнәгате тармаклары бар.