Алтай Республикасы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Алтай Республикасы latin yazuında])
Алтай Республикасы
Байрак
Илтамга
Башкала Таулы Алтай
Халык саны 220 934 (1 гыйнвар 2021) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 8 февраль 1992 Edit this on Wikidata
Сәгать кушагы Омск вакыты, Красноярск вакыты, UTC+07:00
Рәсми тел рус теле, Көньяк Алтай теле
География
Lleoliad Алтай, Көнбатыш Себер Edit this on Wikidata
Мәйдан 92,903 км²
Координатлар 50.92°N 86.92°E Edit this on Wikidata
RU-AL Edit this on Wikidata
Дәүләт башлыгы исеме Алтай Республикасы башлыгы
Дәүләт башлыгы Олег Хорохордин
Карта
Икътисад
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары

Алта́й Республикасы́ (Таулы Алтай, алт. Алтай Республика, рус. Республика Алтай) — Россия Федерациясе белән берләшкән [1] , Алтай таулары эчендә урнашкан Россия Федерациясе субъекты, Себер федераль округына керә.

Башкаласы — Таулы Алтай шәһәре.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1922 елда Ойрот автоном өлкәсе буларак оеша, 1948 елда Таулы Алтай өлкәсе исемен ала. 1990 елдан Таулы Алтай АССР, 1991 елдан Таулы Алтай Республикасы, 1992 елдан Алтай Республикасы.

Географик мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Республика Алтай таулары белән уратып алынган, бер-бер артлы тезелгән тау сыртларында урнашкан.

Алтай Республикасы алтын, мәрмәр, тау бәллүре, төрле сирәк металларга бай.

Климаты — уртача континенталь. Кыш озын һәм суык. Гыйнварьда уртача температура -15°Cтан алып, тауларда -32°Cка кадәр җитә. Июль аенда уртача температура +19°C, +22°C, тауларда исә +14°C, +16°C.

Тауларда уртача еллык температура -6°C.

Административ-территориаль бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алтай Республикасының районнары
Район Административ үзәк
1 Кош-Агач районы Кош-Агач
2 Майма районы Майма
3 Онгуда районы Онгудай
4 Турочак районы Турочак
5 Улаганский районы Улаган
6 Усть-Кан районы Усть-Кан
7 Усть-Кокса районы Усть-Кокса
8 Чемал районы Чемал
9 Чоя районы Чоя
10 Шебалино районы Шебалино

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хуҗалыкның төп юнәлеше — терлекчелек, пантлы боланчылык, дөячелек, аучылык.

Биредә агач эшкәртү, җиңел, күн сәнәгате үсеш ала. Төзелеш материаллары җитештерелә. Алтын табыла (Веселый руднигы һәм Майск, Талон бистәсе). Чемал ГЭСы бар. Туризм — Телецкое (Алтынкүл, алт. Алтын Кӧл) күле.

Республиканың төп магистрале — Чуйск тракты (Бийсктан алып Монголиягә кадәр бара).

Татарлар һәм алтайлылар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

«Алтай таулары төрки халыкларның алтын бишеге» — дигән әһәмиятле сүзләр Казахстанда[2] да, Төркиядә дә, Татарстанда[3] да, һ.б. өлкәләрдә дә еш ишетелә. Бу әйтем Алтай тауларының төрки халыклар тарихында һәм мәдәниятендә мөһим урын алып торуыннан гыйбарәт.

«Алтай — төрки-татар башлангычының мәдәни бишеге. Татарстан өчен бу бик әһәмиятле. Сентябрь аенда Алтайда төрки халыклар цивилизациясенә багышланган конференция узачак. Болгарда булачак музейның беренче катына – борынгы төрки цивилизация өчен анда материаллар бик күп булыр, — дип уйлыйм. Аннан туризм проектлары да күтәрелә. Шулай итеп мәдәнияттән башланган эшчәнлек экономик яктан беркетелсә, Татарстан-Алтай багланышлары яңа дәрәҗәгә күтәрелер дигән өмет бар», — Фәрит Уразаев, «Бөтендөнья татар конгрессы», июнь 2012[4].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Конституция_Российской_Федерации#.D0.A1.D1.82.D0.B0.D1.82.D1.8C.D1.8F_5 Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
  2. https://yvision.kz/post/372230
  3. https://www.azatliq.org/a/747675.html
  4. “Сабантуй хәрәкәте Алтай татарларын көчәйтте”

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]