Алтай Республикасы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Алтай Республикасы latin yazuında])
Алтай Республикасы
Flag of Altai Republic.svg
Байрак
Coat of Arms of Altai Republic.svg
Герб
Башкала Таулы Алтай
Халык исәбе 220 934 (1 гыйнвар 2021) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 8 февраль 1992
Вакыт зонасы Омск вакыты, Красноярск вакыты, UTC+07:00
География
Lleoliad Алтай, Западная Сибирь Edit this on Wikidata
Мәйдан 92,903 км²
Координатлар 50.92°N 86.92°E Edit this on Wikidata
RU-AL Edit this on Wikidata
Хөкүмәт башлыгы Олег Хорохордин
Карта


Алта́й Республикасы́ (Таулы Алтай, алт. Алтай Республика, рус. Республика Алтай) — Россия Федерациясенең эчендәге республика (дәүләт)[2] , Алтай таулары эчендә урнашкан Россия Федерациясенең субъекты, Себер федераль округына керә.

Башкаласы — Таулы Алтай шәһәре.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1922 елда Ойрот автономияле өлкәсе буларак оеша. 1948 елда Таулы Алтай өлкәсе исемен ала. 1990 елдан Таулы Алтай АССР. 1991 елдан Таулы Алтай Республикасы. 1992 елдан Алтай Республикасы.

Географик мәгълүмат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Республика Алтай таулары эчендә, нык ерылган тау сыртларында урнашкан.

Алтай Республикасы алтын, мәрмәр, тау бәллүре, төрле сирәк металларга бай.

Климаты урта континенталь. Кыш озын һәм суык. Гыйнварның уртача температурасы -15тән алып, тауларда -32гә кадәр. Июлнең уртача температурасы +19, +22, тауларда исә +14, +16 гына.

Явым-төшем 1200 ммдан алып, көньякта 200 мм гына.

Административ-территориаль бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Алтай Республикасының районнары
Район Административ үзәк
1 Кош-Агач районы Кош-Агач
2 Майма районы Майма
3 Онгуда районы Онгудай
4 Турочак районы Турочак
5 Улаганский районы Улаган
6 Усть-Кан районы Усть-Кан
7 Усть-Кокса районы Усть-Кокса
8 Чемал районы Чемал
9 Чоя районы Чоя
10 Шебалино районы Шебалино

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хуҗалыкның төп юнәлеше - терлекчелек, пантлы боланчылык, дөячелек, аучылык.

Биредә агач эшкәртү, җиңел, күн сәнәгате үсеш алган. Төзелеш материаллары җитештерелә. Алтын табыла ( Веселый руднигы һәм Майск, Талон поселоклары). Чемал ГЭСы бар. Телецкое (Алтынкүл, алт. Алтын Кӧл) күлендә туризм җәелгән.

Республиканың төп магистрале - Чуйск тракты (Бийсктан алып Монголияга чаклы бара).

Татарлар һәм алтайлылар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

"Алтай таулары төрки халыкларның алтын бишеге" дигән әһәмиятле сүзләр Казакъстанда[3] да, Төркиядә дә, Татарстанда[4] да, һ.б. өлкәләрдә дә еш кына яңгырый. Бу әйтем Алтай тауларының төрки халыкларының тарихында һәм мәдәниятендә җитди урын алып торуыннан гыйбәрәт.

"Алтай – төрки-татар башлангычының мәдәни бишеге. Татарстан өчен бу бик әһәмиятле. Сентябрь аенда Алтайда төрки халыклар цивилизациясенә багышланган конференция узачак. Болгарда булачак музейның беренче катына – борынгы төрки цивилизация өчен анда материаллар бик күп булыр, дип уйлыйм. Аннан туризм проектлары да күтәрелә. Шулай итеп мәдәнияттән башланган эшчәнлек экономик яктан беркетелсә, Татарстан-Алтай багланышлары яңа дәрәҗәгә күтәрелер дигән өмет бар", — Фәрит Уразаев, "Бөтендөнья татар конгрессы", июнь 2012[5].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. (рус.) Алтай Республикасының "Телләр турында" кануны, 1 бүлек, 4 мәкалә
  2. Конституция_Российской_Федерации#.D0.A1.D1.82.D0.B0.D1.82.D1.8C.D1.8F_5 Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
  3. https://yvision.kz/post/372230
  4. https://www.azatliq.org/a/747675.html
  5. “Сабантуй хәрәкәте Алтай татарларын көчәйтте”

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]