Пенза өлкәсе

Пенза өлкәсе
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	4 февраль 1939
Гимн	гимн Пензенской области[d]
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Россия
Башкала	Пенза
Административ-территориаль берәмлек	Россия
Сәгать поясы	MSD һәм Европа/Мәскәү[d]
Геомәгълүматлар	Data:Russia/Penza Oblast.map
Хөкүмәт башлыгы	Олег Мельниченко[d]
Канунбирү органы	Законодательное собрание Пензенской области[d]
Халык саны	1 213 113 (2024)
Нәрсә белән чиктәш	Мордовия, Сембер өлкәсе, Сарытау өлкәсе, Тамбов өлкәсе һәм Рязань өлкәсе
Кулланылган тел	мукшы теле
Мәйдан	43 200 км²
Рәсми веб-сайт	pnzreg.ru​(рус.)
Тематик география	география Пензенской области[d]
Феноменның икътисады	экономика Пензенской области[d]
Номер тамгасы коды	58
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Пенза өлкәсе Викиҗыентыкта

Пе́нза өлкәсе́ – Рәсәй Федерациясенең Европа өлеше субъекты. Идел буе федераль бүлгесенә керә.

Өлкә үзәге – Пенза шәһәре.

Сембер, Сарытау, Тамбов, Рязань өлкәләре һәм Мордовия белән чикләнә.

Тарих

Пенза губернасы гербы

Өлкә үзәге (Пенза шәһәре) 1663 елда ныгытма буларак нигезләнә.

1718 елда Казан губернасы составында Пенза провинциясе оештырыла.

1780 елның 15 сентябрендә Пенза губернасы барлыкка килә. 1797 елның 5 мартында Пенза губернасы бетерелә, территориясе Сарытау, Тамбов, Түбән Новгород һәм Сембер губерналары арасында бүленә.

1801 елның 9 сентябрьдә Пенза губернасы яңадан оештырыла. 1928 елда ул бетерелә, аның территориясе Урта Идел өлкәсенә кертелә. 1935—1936 елларда — Куйбышев крае составында, 1937—1939 елларда — Тамбов өлкәсе составында.

1939 елның 4 февралендә, ССРБ Югары Советы Президиумы указы буенча, Тамбов өлкәсе Тамбов һәм Пенза өлкәсенә бүленә. Шул ук указ буенча, Пенза өлкәсе составына Куйбышев (7 район) һәм Сарытау өлкәләрнең (7 район) өлешләре кертелә.

1943 елның 19 гыйнварында Пенза өлкәсенең Барановка һәм Николаевка районнары Сембер өлкәсе составына кертеләләр.

География

Чиктәшлек

Як	Рәсәй субъекты
Төньяк	Мордовия республикасы
Төньяк-көнбатыш	Рязань өлкәсе
Көнчыгыш	Сембер өлкәсе
Көньяк	Сарытау өлкәсе
Көнбатыш	Тамбов өлкәсе

Өлкә күбесенчә Идел буе калкулыгында урнаша; кырый көнбатыш өлеше Ока-Дон тигезлегендә урнаша. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — 330 км, төньяктан көньякка — 204 км.

Климат

Климат — уртача континенталь; гыйнварның урта температурасы — -11,3...-13,3 °С, июльнең урта температурасы — +18,8...+20,5 °С. Уртача еллык явым-төшем күләме — 550 (көньяк)-680 мм (төньяк-көнчыгыш).

Гидрография

Төп елгалар — Мокша, Сыры (Идел бассейны), Хопёр, Ворона (Дон бассейны). Сусаклагычлар — Сыры сусаклагычы, Вадинск сусаклагычы.

Халык

Милли состав

Народ	1939 ел	1959 ел	1970 ел	1979 ел	1989 ел	2002 ел	2010 ел
руслар	1 484 913 (86,8 %)	1 311 909 (86,9 %)	1 323 489 (86,2 %)	1 306 093 (86,5 %)	1 296 143 (86,1 %)	1 254 680 (86,4 %)	1 165 668 (86,8 %)
мордвалар	132 752 (7,8 %)	109 442 (7,2 %)	106 485 (6,9 %)	95 718 (6,3 %)	86 370 (5,7 %)	70 739 (4,9 %)	54 703 (4,1 %)
татарлар	64 660 (3,8 %)	62 224 (4,2 %)	74 835 (4,9 %)	78 236 (5,2 %)	81 307 (5,4 %)	86 805 (6,0 %)	86 431 (6,4 %)
чуашлар	7 535 (0,4 %)	6 050 (0,4 %)	7 433 (0,5 %)	7 121 (0,5 %)	7 075 (0,5 %)	6 738 (0,5 %)	8 595 (0,7 %)

Пенза өлкәсенең этнографик картасы

Торак пунктлар

Пенза өлкәсенең эре торак пунктлары

Пенза Сердобск	№	Шәһәр	Халык саны	№	Шәһәр	Халык саны	border|115px Күзнәй
	1	Пенза	517 137	11	Башмаково	10 425
	2	Күзнәй	88 883	12	Урта Әләзән	8 779
	3	Заречный	63 579	13	Белинский	8 567
	4	Каменка	39 579	14	Колышлы	8 313
	5	Сердобск	35 387	15	Городище	8 102
	6	Түбән Ламу	22 725	16	Олы Пачелма	8 052
	7	Никольск	22 475	17	Лунино	7 906
	8	Мукшы	11 590	18	Чаадаевка	7 595
	9	Бессоновка	11 415	19	Тамалы	7 475
	10	Земетчино	10 773	20	Спасск	7 442
2010 елның җанисәбе буенча

Административ-территориаль бүленеш

Районнар

№ п/п	Район	Үзәк	Мәйдан, км²	Халык саны (2010), кеше
1	Башмаково районы	Башмаково штп-ы	1 710	23 314
2	Беково районы	Беково штп-ы	1 060	17 531
3	Белинский районы	Белинский шәһәре	2 020	28 884
4	Бессоновка районы	Бессоновка авылы	1 340	45 365
5	Вадинск районы	Вадинск авылы	1 030	9 804
6	Городище районы	Городище шәһәре	2 160	52 479
7	Земетчино районы	Земетчино штп-ы	2 070	24 676
8	Исса районы	Исса штп-ы	950	11 156
9	Каменка районы	Каменка шәһәре	2 170	62 327
10	Камышкыр районы	Рус Камышкыр авылы	1 200	12 804
11	Колышлы районы	Колышлы штп-ы	1 660	26 185
12	Күзнәй районы	Күзнәй шәһәре	2 100	38 080
13	Лопатино районы	Лопатино авылы	1 440	14 943
14	Лунино районы	Лунино штп-ы	1 620	19 941
15	Кече Сердоба районы	Кече Сердоба авылы	990	9 824
16	Мукшы районы	Мукшы штп-ы	2 300	28 024
17	Наручат районы	Наручат авылы	880	12 070
18	Неверкино районы	Неверкино авылы	1 050	16 331
19	Түбән Ламу районы	Түбән Ламу шәһәре	1 850	42 024
20	Никольск районы	Никольск шәһәре	2 500	34 267
21	Пачелма районы	Пачелма штп-ы	1 410	16 308
22	Пенза районы	Кондоль авылы	2 920	51 300
23	Сердобск районы	Сердобск шәһәре	1 695	54 523
24	Сосновоборск районы	Сосновоборск штп-ы	1 630	17 241
25	Спасск районы	Спасск шәһәре	730	13 008
26	Тамалы районы	Тамалы штп-ы	1 130	16 502
27	Шемышейка районы	Шемышейка штп-ы	1 500	17 668

Шәһәр округлар

№	Шәһәр округы	Мәйдан, км²	Халык саны (2011), кеше
1	Заречный	124	63 600
2	Күзнәй	23	88 800
3	Пенза	288	517 400

Танылган шәхесләр

Татарлар

• Якуб Агишев
• Азиз Акҗигитов
• Бари Еналиев
• Таһир Керженов
• Гафур Коләхмәтов
• Гадел Кутуй
• Мөдәрис Мостафин
• Әдһәм Тенишев
• Кәрим Тинчурин
• Шамил Усманов

Руслар

• Виктор Несмелов (1863, Бәк районы, Вертуновка - 1937, Казан), фәлсәфәче, илаһиятчы, Казан руханилар академиясе профессоры, ректоры.
• Виктор Скумин (1948- ), профессоры, Скумин синдромы.

Моны да карагыз

• Пенза губернасы
• Пенза өлкәсе татар авыллары