Җаек (шәһәр)
(Уральск битеннән юнәлтелде)
| Җаек | |
| каз. Орал | |
| Илтамга | |
 | |
| Нигезләнү датасы | 1584 |
|---|---|
.jpg) | |
| Рәсми исем | Уральск һәм Яицкий городок[1] |
| Дәүләт |
 Казакъстан |
| Нәрсәнең башкаласы | Көнбатыш Казакъстан өлкәсе |
| Административ-территориаль берәмлек | Уральская городская администрация[d] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Äkim of Oral[d] |
| Халык саны |
36 466 (1897), 67 575 (1939)[2], 103 914 (15 гыйнвар 1959)[3], 134 162 (15 гыйнвар 1970)[4], 167 352 (17 гыйнвар 1979)[5], 199 835 (12 гыйнвар 1989)[5], 194 905 (14 февраль 1999)[5], 202 161 (25 февраль 2009)[5], 235 764 (1 гыйнвар 2021)[6], 32 176 (1923)[7] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 35 ± 1 метр |
| Кардәш шәһәр | Атырау, Плоешт, Искешәһәр, Острава, Ырынбур һәм Ростов-на-Дону |
| Мәйдан | 700 000 000 квадрат метр |
| Почта индексы | 090000–090013 |
| Рәсми веб-сайт | uralsk.gov.kz |
| |
| Номер тамгасы коды | L һәм 07 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Җаек Викиҗыентыкта | |
Җаек (каз. Oral, Орал, рус. Уральск) — Көнбатыш Казакъстанның Европа өлешендә, Җаек елгасы янында урнашкан шәһәр. Җаек (Уральск, Орал) Көнбатыш Казакъстан өлкәсенең административ үзәге, Каспий буе түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Гомуми мәйданы, тирә-яктагы шәһәр администрациясенә буйсынучы авыл территорияләрен кертеп, якынча 700 квадрат чакрым.
Халык саны — 216 467 [8] кеше (2010). Шәһәрдә яшел утыртулар мәйданы 6000 гектар тирәсе. Торак фонды — 4 млн м²
География
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Җаек Урал елгасының урта агымында, уң ярыңда һәм Чаган елгасының түбән агымы, сул ярында урнашкан. Чаганның уң кушылдыгы Деркул елгасы шәһәр һәм Деркул поселогы яныннан үтә. Иң зур биеклек — Свистун-гора тавы.
Климат
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Уртача еллык температура — +6,2 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 2,9 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 70%
| Җаек климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 6,6 | 5,6 | 21,6 | 31,1 | 35,4 | 40,6 | 41,6 | 40,7 | 38,8 | 28,0 | 18,0 | 8,7 | 41,6 |
| Уртача максимум, °C | −6,5 | −6,2 | 0,4 | 14,1 | 22,7 | 28,1 | 29,9 | 28,2 | 21,6 | 12,0 | 1,5 | −4,7 | 11,8 |
| Уртача температура, °C | −10,4 | −10,6 | −4,1 | 7,9 | 15,7 | 21,0 | 22,9 | 20,9 | 14,4 | 6,3 | −2 | −8,2 | 6,2 |
| Уртача минимум, °C | −14,2 | −14,8 | −8,2 | 2,4 | 8,8 | 14,0 | 16,0 | 14,1 | 8,2 | 1,9 | −5,1 | −11,7 | 1,0 |
| Абсолют минимум, °C | −43,1 | −40,5 | −35,2 | −24,3 | −6,8 | −1,1 | 4,3 | 0,4 | −7,6 | −19,2 | −32,6 | −39,2 | −43,1 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 28 | 20 | 23 | 21 | 29 | 32 | 43 | 26 | 28 | 40 | 29 | 29 | 348 |
| Чыганак: Погода и Климат | |||||||||||||
Халык
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]| 1959[9] | 1970[10] | 1979[11] | 1989[12] | 1999[13] | 2009[14] | 2020[15] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 103 914 | 134 162 | 167 352 | 199 835 | 221 855 | 247 236 | 234 155 |
Татарлар саны кими 2020 елда 4940 кеше тәшкил иткән.
| 2010[14] | 2020[15] | ||
|---|---|---|---|
| Казакълар | 54.64% | 68,74% | үсә |
| Урыслар | 38.14% | 26,72% | кими |
| Украиннар | 2.40% | 1,03% | үсә |
| Татарлар | 2.05% | 1,57% | кими |
| Әзербайҗаннар | 0,41% | ||
| Кореялар | 0,21% | ||
| Алманнар | 0,21% | ||
| Белоруслар | 0,20% | ||
| Үзбәкләр | 0,14% | ||
| Чиченнар | 0,11% | ||
| Әрмән | 0,11% | ||
| Башкорт | 0,05% | ||
| Бүтән | 0,50 % |
Атаклы кешеләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Җаекта туган, яшәгән яки шәһәр аша үткән шәхесләр:
- Александр Алябьев
- Александр Гумбольдт
- Владимир Даль
- Гавриил Державин
- Василий Жуковский
- Владимир Короленко
- Иван Крылов
- Александр Суворов
- Аркадий Столыпин
- Симон Петер Паллас
- Емельян Пугачёв
- Александр Пушкин
- Лев Толстой
- Тарас Шевченко
- Федор Шаляпин
Казакълар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Татарлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Сәлим Айткулов
- Нәҗип Җиһанов
- Гаяз Ишмөхәммәтов
- Габдулла Кариев
- Ләлә Кузнецова (1946), фоторәссам.
- Мотыйгулла Төхфәтуллин
- кызы Галия Кайбицкая
- улы Камил Мотыйгый
- Габдулла Тукай
- Абдулла Шаһиев
Мәдәният
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Дин
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Музейлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Яицкий городок // Эфемериды — Яя — 1931.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 г. Численность городского населения СССР по городским поселениям и внутригородским районам
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик (кроме РСФСР), их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 https://www.citypopulation.de/en/kazakhstan/cities/
- ↑ Итоги Национальной переписи населения 2021 года. Население Республике Казахстан (том 1)
- ↑ Всесоюзная Городская перепись 1923 года. Краткая промышленная характеристика городов и поселений городского типа, Вып. 2 — 1926.
- ↑ Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег
<ref>; для сносокautogenerated1не указан текст - ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-06-17, retrieved 2013-03-19
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ 14,0 14,1 Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Население Республики Казахстан (том 1) (PDF), archived from the original (PDF) on 2013-02-27, retrieved 2013-03-19
- ↑ 15,0 15,1 Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. 2020 елның 13 июль көнендә архивланган. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Дата обращения: 16 мая 2020.