Ямал-Ненец автономияле округы

	Россия Федерациясе субъекты
	Ямал-Ненец автономияле округы; Ямало-Ненецкий автономный округ; Ямалы-Ненёцие автономной ӈокрук
Байрак	Герб
Башкала	Салехард
Мәйдан	9-нче
- Барлыгы; - Су	769 250 км²; 10,1 %
Халык саны	28-нче
- Барлыгы; - Халык тыгызлыгы	522 798 кеше (2010); 0,7 кеше/км²
Тулаем региональ продукт	2-нче
- Барлык, агымдагы бәядә; - Кеше башына	771,769 млрд. сум (2010); 1 413 мең сум
Федераль округы	Урал
Икътисади районы	Көнбатыш Себер
Рәсми тел(ләр)	рус теле
Губернатор	Дмитрий Кобылкин
Закон чыгару Җыелышының рәисе	Сергей Ямкин
РФ субъекты коды	89
Сәгать поясы	MSK+2 (UTC+6)

Яма́л-Не́нец автоно́мияле о́кругы (рус. Ямало-Ненецкий автономный округ, нен. Ямалы-Ненёцие автономной ӈокрук) — Россия Федерациясенең субъекты (Төмән өлкәсе составында).

Округның административ үзәге — Салехард каласы.

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк-көнбатыш	Ненец автономияле округы
Көнчыгыш	Красноярск крае
Көньяк	Хант-Манси автономияле округы
Көнбатыш	Коми Республикасы

География

ЯНАО Көнбатыш Себер түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Ямал, Таз һәм Гыда урымутраулары вә Белый, Олений, Шокальский утраулаыннан гыйбарәт. Җир өсте — түбәнлек (уртача биеклек 50–100 м), көнбатышта гына таулар (Котып Уралның көнчыгыш битләүләре, иң биек ноктасы — 1499 м, Пайер тавы) бар. Округ күбсенченчә Котып түгәрәгеннән төньяктарак урнашкан.

Климаты кискен континенталь, бик суык. Гыйнварның уртача температурасы -22°…-26°, июльнеке +4°…+14°. Елга 200– 400 мм явым төшә. Вегетация дәвере 50—100 көн.

Эре елгалар: Об, Надым, Пур, Таз, Полуй. Күлләр күп (эреләр: Ярато, Нытто, Ямбуто).

Тундра, глейлы, сазлык, глейлы-көлсу һәм көлсу туфраклары бар. Территориясенең 3/4 өлеше тундра һәм урманлы тундра үсемлекләре белән капланган.

Тундрада кыргый хайваннардан: төньяк боланы, ак куян, бүре, себер көзәне, йоклач вә башкалар; кошлардан ак һәм тундра кыртавыклары, суер бар. Елга һәм күлләр балыкка бай.

Файдалы казылмалар

Уренгой газ чыганагы
Южно-Русское нефть һәм газ чыганагы
Находка газ чыганагы
Ямбург нефтегазоконденсат чыганагы
Еты-Пур нефть чыганагы

Углеводород запаслар буенча ЯНАО Россия регионнар арасында беренче урыннарда тора.

Тарих

Ямало-Ненец автономияле округы (башта — милли округ) Урал өлкә составында 1930 елда барлыкка килә. Аннары округ Обь-Иртыш һәм Омск өлкәсе составына керә, ә 1944 елда Төмән өлкәсе составына керә.

1977 елдан — автономияле округ.

Демография

ЯНАО халык саны — 546 170 кеше (2010 җанисәбе буенча); халык тыгызлыгы — 0,7 кеше/км².

Халык табигый үсеше — 9,8 (1000 кешегә, 2010).

Халыкның 84,9 % шәһәрләрдә яши.

Милли состав

Халык	1959	1970	1979	1989	2002 (* 2012 елның 26 гыйнвар көнендә архивланган.)	2010^[3]
Руслар	27 789 (44,58 %)	37 518 (46,91 %)	93 750 (59,02 %)	292 808 (59,17 %)	298 359 (58,9 %)	312 019 (61,7 %)
Украиннар	1921 (3,08 %)	3026 (3,78 %)	15 721 (9,90 %)	85 022 (17,18 %)	66 080 (13,03 %)	48 985 (9,7 %)
Ненецлар	13 977 (22,42 %)	17 538 (21,93 %)	17 404 (10,96 %)	20 917 (4,23 %)	26 435 (5,21 %)	29 772 (5,9 %)
Татарлар	3952 (6,34 %)	4653 (5,82 %)	8556 (5,39 %)	26 431 (5,34 %)	27 734 (5,47 %)	28 509 (5,6 %)
Хантлар	5519 (8,85 %)	6513 (8,14 %)	6466 (4,07 %)	7247 (1,46 %)	8760 (1,76 %)	9 489 (1,9 %)
Әзериләр	— (0,0 %)	28 (0,0 %)	308 (0,2 %)	3418 (0,69 %)	8353 (1,6 %)	9 291 (1,8 %)
Башкортлар	25 (0,0 %)	113 (0,1 %)	871 (0,5 %)	6830 (1,38 %)	7932 (1,56 %)	8 297 (1,7 %)
Беларуслар	388 (0,6 %)	808 (1,01 %)	2121 (1,34 %)	12 609 (2,55 %)	8989 (1,77 %)	6 480 (1,3 %)
Комилар	4866 (7,81 %)	5445 (6,81 %)	5642 (3,55 %)	5746 (1,16 %)	6177 (1,22 %)	5 141 (1,0 %)
Молдаваннар	211 (0,3 %)	191 (0,2 %)	537 (0,3 %)	5570 (1,13 %)	5400 (1,07 %)	4 712 (0,9 %)
Комыклар	- (0,0 %)	- (0,0 %)	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	4 466 (0,9 %)
Ногайлар	- (0,0 %)	- (0,0 %)	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	3 479 (0,7 %)
Чуашлар	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	3 471 (0,7 %)
Селькуплар	1245 (2,00 %)	1710 (2,14 %)	1611 (1,01 %)	1530 (0,31 %)	1797 (0,35 %)	1 988 (0,4 %)
Башка милләтләр	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	29 288 (5,8 %)
Милләтен атамаучылар	…	…	4 (0,01 %)	…	7331 (1,45 %)	17 517

Дин

Православие

РПЧ Салехард епархиясе

Ислам

ҮДН составындагы төбәк Диния нәзарәте

Салехард җәмигъ мәчете

Административ-территориаль бүленеш

Салехард һәм (ияртелгән торак пунктлар)
Губкинский
Лабытнанги (һәм ияртелгән торак пунктлар)
Муравленко
Яңа Уренгой
Ноябрьск (һәм ияртелгән торак пунктлар)
Красноселькуп районы (район үзәге — Красноселькуп)
Надым районы (Надым)
Урал буе районы (Аксарка)
Пур районы (Тарко-Сале)
Таз районы (Тазовский)
Шурышкары районы (Мужи)
Ямал районы (Яр-Сале)

Торак пунктлар

Халык саны 10 мең кешедән артык булган торак пунктлар
(2010 җанисәбе буенча)^[4]

Ноябрьск	▼110572
Яңа Уренгой	104144
Надым	▼46550
Салехард	42795
Муравленко	33401
Лабытнанги	▼26948
Губкинский	▼23340
Тарко-Сале	20372
Пангоды	▼10818
Уренгой	10070

Икътисад

Икътисад нигезе — нефть һәм газ чыгару. Төп газ чыгаручы — ААҖ «Газпром» (округта чыгарылган газдан — 90%).

Төп нефть чыгаручылар — ААҖ «Газпром нефть» һәм ААҖ «НК „Роснефть“».

Искәрмәләр

↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-10-18, retrieved 2012-11-30
↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-06-19, retrieved 2012-06-19
↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года, archived from the original on 2017-10-20, retrieved 2012-01-04
↑ Росстат. Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Численность населения районов и городских населённых пунктов субъектов Российской Федерации, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-01-04

[1] архив күчермәсе, archived from the original on 2012-10-18, retrieved 2012-11-30

[2] архив күчермәсе, archived from the original on 2012-06-19, retrieved 2012-06-19

[3] Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года, archived from the original on 2017-10-20, retrieved 2012-01-04

[Perep2010-4] Росстат. Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Численность населения районов и городских населённых пунктов субъектов Российской Федерации, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-01-04

[1]

[2]

[3]

[4]

к б ү Ямал-Ненец автономияле бүлгесе
	Шәһәрләр: Салехард \| Губкинский \| Лабытнанги \| Муравленко \| Надым \| Ноябрьск \| Тарко-Сале\| Яңа Уренгой
	Шәһәр бүлгеләре: Салехард \| Губкинский \| Лабытнанги \| Муравленко \| Ноябрьск \| Яңа Уренгой
	Районнар: Красноселькуп районы \| Надым районы \| Пур районы \| Тазовский районы \| Урал буе районы \| Шурышкар районы \| Ямал районы

к б ү Россия Федерациясе субъектлары
Республикалар	Адыгея Алтай Башкортстан Бурятия Дагстан Ингушетия Кабарда-Балкария Калмыкия Карачай-Чиркәсия Карелия Коми Кырым³ Мари Ил Мордовия Татарстан Төньяк Осетия Тыва Удмуртия Хакасия Чечня Чуашия Якутия
Крайлар	Алтай Байкал арты Диңгез буе Камчатка Краснодар Красноярск Пермь Ставрополь Хабаровск
Өлкәләр	Амур Архангельск Әстерхан Белгород Брянск Владимир Волгоград Вологда Воронеж Иваново Иркутск Калининград Калуга Кемерово Киров Кострома Курган Курск Ленинград Липецк Магадан Мәскәү Мурманск Түбән Новгород Новгород Новосибирск Омск Орел Оренбург Пенза Псков Ростов Рязань Самара Сарытау Сахалин Свердловск Смоленск Тамбов Тверь Томск Тула Төмән Ульяновск Чиләбе Ярославль
Федерация әһәмиятендәге шәһәрләр	Мәскәү Санкт-Петербург Акъяр³
Автономияле өлкә	Яһүд
Автономияле округлар	Ненец¹ Хант-Манси² Чукотка Ямал-Ненец²
¹ Архангельск өлкәсенә керә ² Төмән өлкәсенә керә. ³ Украина белән бәхәсле территорияләр

к б ү РСФСР
Автономияле республикалар (АССР): Башкорт АССР (1919–1990¹) • Бурят АССР (1923–1990¹; 1923–1958 Бурят-Монгол АССР) • Тау АССР (1921–1924) • Дагстан АССР (1921–1990¹) • Кабарда-Балкария АССР (1936–1990¹; 1944–1957 Кабарда АССР) • Казакъ АССР (1920–1936; 1920–1925 Кыргыз АССР) • Калмык АССР (1935–1943; 1958–1990¹) • Каракалпакстан АССР (1932–1936) • Карел АССР (1923–1940; 1956–1990¹) • Кыргыз АССР (1926–1936) • Коми АССР (1936–1990¹) • Кырым АССР (1921–1945) • Мари АССР (1936–1990¹) • Мордва АССР (1934–1990¹) • Идел буе Алманнары АССР (1918–1941) •Төньяк Осетия АССР (1936–1990¹) • Татарстан АССР (1920–1990¹) • Тыва АССР (1961–1990¹) • Төркистан АССР (1918–1924) • Удмурт АССР (1934–1990¹) • Чечен-Ингуш АССР (1936–1944; 1957–1990) • Чуаш АССР (1925–1990¹) • Якут АССР (1922–1990¹)
Автономияле өлкәләр (АӨ): Адыг АӨ (1922–1991; 1922–1928 Адыг (Чиркәс) АӨ) • Бурят-Монгол АӨ (1921–1923) • Таулы Алтай АӨ (1948–1991) • Яһуди АӨ (1934–…) • Ингуш АӨ (1924–1934) • Кабарда АӨ (1921–1922) • Кабарда-Балкария АӨ (1922–1936) • Калмык АӨ (1920–1935; 1957–1958) • Каракалпакстан АӨ (1925–1932) • Карачай-Чиркәс АӨ (1922–1926; 1957–1991) • Карачай АӨ (1926–1943) • Коми (Зыряннар) АӨ (1921–1936) • Мари АӨ (1920–1936) • Монголо-Бурят АӨ (1921–1923) • Мордва АӨ (1930–1934) • Идел буе Алманнары АӨ (1918–1924) • Ойрат (1922–1932) / Ойрот АӨ (1932–1948) • Төньяк Осетин АӨ (1924–1936) • Тыва АӨ (1944–1961) • Удмурт АӨ (1920–1934) • Хакас АӨ (1930–1991) • Адыг (Чиркәс) АӨ (1922) • Чиркәс АӨ (1928–1957) • Чечен АӨ (1922–1934) • Чечен-Ингуш АӨ (1934–1936) • Чуаш АӨ (1920–1925)
Автономияле һәм милли округлар: Агинское Бурят АО (1937–2008; 1937–1958 Агинское Бурят-Монгол МО) • Аргаяш МО (1934) • Балкар МО (1921–1922) • Витим-Олёкма МО (1931–1938) • Ингуш МО (1921–1924) • Иштәк-Вогул МО (1930–1940) • Кабарда МО (1920–1921) • Карачай МО (1920–1922) • Карел МО (1937–1939) • Коми-Пермяк МО (1925–2005) • Коряк АО (1930–2007) • Ненец АО (1929–…; 1929–1977 МО) • Охотск Эвен МО (1930–1934) • Төньяк Осетия (1920–1921) • Сунжа казак (1920–1929) • Таймыр (Долган-Ненец) АО (1930–2006; 1930–1977 МО) • Усть-Ордынский Бурят АО (1937–2008; 1937–1978 МО) • Хант-Манси АО (1940–…; 1940–1978 МО) • Чечен МО (1920–1922) • Чиркәс МО (1926–1928) • Чукотка АО (1930–…) • Эвенк АО (1930–2007) • Ямал-Ненец АО (1930–…)
¹ Суверенитет турында декларацияне кабул итү елы ² Республика статусын раслау елы