Пантатаризм

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Пантатаризм latin yazuında])

Пантатаризм ( pantatarisme ) - татарлар җитәкчелегендә Россия Империясенең мөселман халкының мәдәни һәм сәяси хәрәкәтендә XX гасыр башындагы тенденцияләрне белдерү өчен кертелгән термин.

Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

XX гасыр башында Россия империясендә Госман империясенең илдә мөселман халкына йогынтысы югары булган хәл барлыкка килә. Шуның нәтиҗәсендә эчке эшләр министрлыгы махсус циркулярлар чыгара, аларда төрек йогынтысына каршы торырга тәкъдим ителә. 1910 елда татар-мөселман йогынтысы мәсьәләсе буенча киңәшмә үткәрелә. Мөселман мохитендә православие миссионерлык эшчәнлеген көчәйтергә, шулай ук мөселман мәктәпләрен дини кысаларда тоту өчен барысын да эшләргә тәкъдим ителә. Шуңа да карамастан, пантатаризмнан куркып, киңәшмә «чукындырылган чит кешеләргә туган телдә укыту»га ризалык бирә. 1911 елда Киңәшмә башка курс кабул итә, туган телләрдә укыту кыскартыла[1] [2] .

1914 елда мөселманнар проблемалары буенча аерым киңәшмә үткәрелә. Бу киңәшмәдә пантатаризмга игътибар юнәлтелә, ул аларда аеруча курку тудыра. Пантатаризм мөселман мохитендә уңышлар ясый, шул ук вакытта рус мөселманнарын татарлар идарәсе астында берләштерү омтылышлары була. Ислам дине һәм нәсел бердәмлеге идеясе идеология булып тора. Шулай ук империя түрәләреннән Россия территориясендә югары уку йортларының «татарлашу» ризасызлык тудыра. Аерым киңәшмә Россия империясенең мөселман халкы арасында прогрессив процесслар алдында үзенең сүлпәнлеген һәм аларга каршы тору мөмкинлеген таный[3][4] .

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Дякин В. С. Национальный вопрос во внутренней политике царизма (начало XX в.) // Вопросы истории. — 1996. — № 11-12. — С. 49.
  2. Дякин В. С. Национальный вопрос во внутренней политике царизма (XIX — начало XX вв.). — СПб.: ЛИСС, 1998. — С. 54—55.
  3. Арапов Д. Ю. Система государственного регулирования ислама в Российской империи в 1905—1917 гг.: на примере Оренбургского магометанского духовного собрания 2016 елның 4 март көнендә архивланган. // Tatarica. — 2013. — Вып. 2. — С. 150.
  4. Дякин В. С. Национальный вопрос во внутренней политике царизма (XIX — начало XX вв.). — СПб.: ЛИСС, 1998. — С. 55—56.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]