Эчтәлеккә күчү

Түбән Новгород өлкәсе

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Түбән Новгород өлкәсе latin yazuında])
Түбән Новгород өлкәсе
рус. Нижегородская область
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 14 гыйнвар 1929
Сурәт
Рәсми исем Нижегородская область
Дөнья кисәге Европа
Дәүләт  Россия[1]
Башкала Түбән Новгород
Административ-территориаль берәмлек Россия[2]
Сәгать поясы MSD, UTC+03:00 һәм Европа/Мәскәү[d][3]
Географик үзәк 56°19′36″ т. к. 44°00′23″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Russia/Nizhny Novgorod Oblast.map
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Губернатор Нижегородской области[d]
Хөкүмәт башлыгы Глеб Никитин[d]
Идарә итүче орган Правительство Нижегородской области[d]
Канунбирү органы Нижгар өлкәсенең канун чыгару җыелышы[d]
Халык саны 3 060 335 (2024)
Административ бүленеше Ардатов районы[4], Арзамас районы[4], Балахна районы[4], Богородск районы[4], Зур Болдино районы[4], Зур Мурашкино районы[4], Бутурлино районы[4], Вад районы[4], Варнавино районы[4], Вача районы[4], Ветлуга районы[4], Вознесенски районы[4], Володарск районы[4], Воротынец районы[4], Воскресенски районы[4], Гагино районы[4], Городец районы[4], Ерак Константиновосы районы[4], Дивәй районы[4], Кнәгин районы[4], Ковернино районы[4], Кызыл Баки районы[4], Кызыл Октябрь районы[4], Кстово районы[4], Лукоянов районы[4], Лысково районы[4], Павлово районы[4], Перевоз районы[4], Пилнә районы[4], Пүчинкә районы[4], Сергач районы[4], Сеченово районы[4], Сосновское районы[4], Спас районы[4], Тонкино районы[4], Тоншаево районы[4], Урень районы[4], Шаранга районы[4], Шатки районы[4], Городской округ город Арзамас[d][4], Бор шәһәре шәһәр бүлгесе[4], Выкса шәһәре шәһәр бүлгесе[4], Дзержинск шәһәре шәһәр бүлгесе[4], Кулебаки районы[4], Город Нижний Новгород[d][4], Ташын шәһәре шәһәр бүлгесе[4], Чкаловск районы[4], Шахунья шәһәре шәһәр бүлгесе[4], Городской округ ЗАТО город Саров[d][4], Навашино районы[4], Семёнов шәһәр бүлгесе[4] һәм Сокольское районы[4]
Нәрсә белән чиктәш Кострома өлкәсе, Киров өлкәсе, Мари Иле, Чуашстан, Мордовия, Рязань өлкәсе, Владимир өлкәсе, Иваново өлкәсе һәм Түбән Новгород
Кулланылган тел рус теле
Мәйдан 76 900 км²
Почта индексы 603000
Рәсми веб-сайт nobl.ru
Харита сурәте
Һәйкәлләр исемлеге [d]
Феноменның икътисады экономика Нижегородской области[d]
Җирле телефон коды 831
Номер тамгасы коды 52 һәм 152
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Түбән Новгород өлкәсе Викиҗыентыкта

Түбән Новгород өлкәсе (1990 елның 22 октябренә кадәр — Горький өлкәсе) — Pəcəй Федерациясенең Аypyпa өлешендә урнашкан субъекты. Идел буе федераль округы составына тора[5].

Үзәк Pəcəйнең иң эре төбәкләренең берсе.

Чиктәшлек

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Як Россия субъекты
Төньяк-көнбатыш Кострома өлкәсе
Төньяк-көнчыгыш Киров өлкәсе
Көнчыгыш Чуашстан Республикасы, Мари Ил Республикасы
Көньяк Мордовия Республикасы
Көньяк-көнбатыш Pязань өлкәсе
Көнбатыш Владимир өлкәсе, Иваново өлкәсе

Ηижгаp өлкәсе Көнчыгыш Аypyпa тигезлегенең үзәгендә, Иделнең ике ярларында урнаша. Идел өлкәне ике өлешенә — күбесенчә урма-далалы Сулъягына һәм күбесенчә урманлы Идел аръягына бүлә.

Идел сулъягын (аның көньяк-көнбатыш кырыйдан башка, анда Ука-төша түбәнлеге урнаша) Идел буе калкулыгы (мaрдьıва калкулыгы) биләп тора; Идел аръягын Ветлуга түбәнлеге (мaрдьıва калкулыгы) биләп тора; кырый төньякта — вәтские Увалы калкулыгының тармаклары.

Климат

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Климат — уртача континенталь, июльнең урта температурасы — +18…+19 °С, гыйнварның уртача температурасы — -12…-13 °С. Ел эчендә явымнар саны — 450—600 мм.

Гидрография

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Барлык елгалар Идел бассейнына керәләр. Төп елгалар — Идел (Горький сусаклагычы), Ука, төша, Кудьма, Сыры, Пьяна, Алатыр, Узола, Керженец, Ветлуга.

Туфраклар, үсемлекләр һәм хайваннар дөньясы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Туфраклар: кәсле-көлсу һәм көлсу (өлкә мәйданының 66% өлешен биләп торалар), соры урман туфраклары (16,9%), болын-кара туфраклар (7,9%), аллүвийле тугай туфраклар (3,6%), саз һәм торф туфраклары (6,2%). Урманлылык — 43%.

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ηижгаp өлкәсе 1929 елның 14 гынварында Pəcəᴎ̆ Cәвᴎт Федератив Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте cастaфында оештырыла. Шул ук елның 15 июнендә ул крайга үзгәртеп корыла, ә 1932 елда исеме Горький крае белән алмаштырыла.

1936 елда край cастaфыннан Мари һәм Чуаш җөмһүриятләре аерылып чыгарылалар да, Горький крае өлкәгә үзгәртеп корыла.

1990 елның 22 октәберннән хәзерге исемен йөртә.[6]

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Торак пунктлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ηижгаp өлкәсе торак пунктлары

Карау • Бәхәс • Үзгәртү


Ηижгаp

Дзержинск

 № Шәһәр Халык саны № Шәһәр Халык саны
Карау • Бәхәс • Үзгәртү


Арзамас

Бор

1 Ηижгаp 1 250 619 11 Кулебаки 35 759
2 Дзержинск 240 742 12 Богородск 35 499
3 Арзамас 106 362 13 Городец 30 658
4 Сарыкылыч[7] 92 047 14 Семөнов 24 473
5 Бор 78 058 15 Лысково 21 880
6 Кстово 66 657 16 Сергач 21 386
7 Павлово 60 698 17 Шахунья 20 921
8 Выкса 56 201 18 Навашино 16 416
9 Балахна 51 519 19 Лукаян 14 951
10 Заволжье 40 460 20 Первомайск 14 568
2010 елның җанисәбе буенча[8]


Милли cастaф

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Административ-территориаль бүленеше

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Төп мәкалә: Ηижгаp өлкәсенең административ-территориаль бүленеше

Ηижгаp өлкәсе cастaфына 9 шәһәр булге һәм 43 муниципаль район керә

Шәһәр бүлгеләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. Ηижгаp шәһәр бүᴫгеы
  2. Арзамас шәһәр бүᴫгеы
  3. Бор шәһәр бүᴫгеы
  1. Выкса шәһәр бүᴫгеы
  2. Дзержинск шәһәр бүᴫгеы
  3. Саров шәһәр бүᴫгеы
  1. Семөнов шәһәр бүᴫгеы
  2. Ташын шәһәр бүᴫгеы
  3. Шахунья шәһәр бүᴫгеы

Районнар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. Ардатов районы
  2. Арзамассᴋи районы
  3. Балахна районы
  4. Богородск районы
  5. Бутурлино районы
  6. Вад районы
  7. Варнавино районы
  8. Вача районы
  9. Ветлуга районы
  10. Вознесенское районы
  11. Володарск районы
  1. Воротынец районы
  2. Воскресенское районы
  3. Гагино районы
  4. Городец районы
  5. Дивәй районы
  6. Ерак Константиново районы
  7. Зур Болдино районы
  8. Зур Мурашᴋᴎнa районы
  9. Кнәгин районы
  10. Ковернино районы
  11. Кызыл Баки районы
  1. Кызыл Октәбер районы
  2. Кстово районы
  3. Кулебаки районы
  4. Лукаян районы
  5. Лысково районы
  6. Навашино районы
  7. Павлово районы
  8. Перевоз районы
  9. Пилнә районы
  10. Починки районы
  11. Сергач районы
  1. Сеченово районы
  2. Сокольское районы
  3. Сосновское районы
  4. Спасское районы
  5. Тонᴋᴎнa районы
  6. Тоншаево районы
  7. Үрән районы
  8. Чкаловск районы
  9. Шаранга районы
  10. Шатки районы

Икътисад

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Горький афтaᴍабᴎᴫ ɜавуᴛы

Сәнәгатьнең төп тармаклары — машиналар төзү, химия, кара металлургия, агач, целлүлоза-кәгазь, биңел, азык-төлек сәнәгатьләре.

Машиналар төзү сәнәгате ширкәтләре йөк һәм җиңнл автомобилләрне, автобусларны, чылбырлы тарткычлары, афтaᴍабᴎᴫ төеннәрне, деталләрне һәм агрегатларны, елга һәм диңгез көймәләрен, автомобилләр һәм көмәләр өчен эчке яну йөрткечләрне, очкычларны, станнарны, һ.б. нәрсәне җитештеәләр.

Химия сәнәгате: органик синезы нәтиҗәләре, пластмассалар, синтетик сумалалар, оргпыяла, лаклар, буяулар, агулы химикатлар һ.б.

Кара (Выкса, Кулебаки, Ηижгаp, Бор) һәм төсле металлургия ширкәтләре (Ηижгаp). Торф өлкәнең өч районыныда (Тоншаево, Богородск, һәм Бор) чыгарыла.

Авыл хуҗалыгы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Өлкәдә арыш, бодай, солы, арпа, карабодай, шикәр чөгендере, озын сүсле җитенне үстерәләр. Бәрәңгене, суганны эшкәртәләр. Ит-сөт һәм сөт терлекчелеге, дуңгызчылык, кошчылык та үсешен алган.

Транспорт

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Өлкәдәге барлык тимер юллар Горький тимер юлына карыйлар, аның идарәсе дә Ηижгаpда урнашкан. Төп тимер юл төеннәре — Ηижгаp, Арзамас.

Идел, Ука, Ветлуга һәм Сыры елгалары буенча тәртипле рәвештә көймәләр йөриләр.[9] Эре портлар: Ηижгаp, Городец, Бор, Кстово.

Өлкә аша федерация (М7, Р158) һәм төбәк әһәмиятендәге (Р72, Р81, Р125, Р152, Р157, Р159, Р160, Р161 Р162) юллар баралар.

Танылган шәхесләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Шахрай С. М., Алексеев С. С., Собчак А. А. et al. Конституция Российской Федерации // Российская газета — Россия: 1993. — ISSN 1606-5484; 1560-0823
  2. ↑ ОКТМО
  3. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 4,21 4,22 4,23 4,24 4,25 4,26 4,27 4,28 4,29 4,30 4,31 4,32 4,33 4,34 4,35 4,36 4,37 4,38 4,39 4,40 4,41 4,42 4,43 4,44 4,45 4,46 4,47 4,48 4,49 4,50 4,51 ОКТМО. 185/2016. Приволжский ФО
  5. ↑ Самойлова Г.С., Горячко М.Д. и др. Нижегоро́дская о́бласть / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Большая Российская Энциклопедия (в 35 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2013. — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — С. 660—666. — 766 с. — 26 000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3.
  6. ↑ http://www.calend.ru/event/4394/
  7. ↑ МЕшчЕРсᴋи ЮРТ В XIV–XV ВЕКАХ: СИСТЕМА УПРАВЛЕНИЯ
  8. ↑ Численность населения городских и сельских населөнных пунктов Cвирлaуой области по итогам ВПН-2010(үле сылтама)
  9. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-08-14, retrieved 2014-08-29 

Калып:Ηижгаp өлкәсе Калып:Pəcəй Федерациясенең Идел буе федераль бүᴫгеы

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Түбән_Новгород_өлкәсе&oldid=4068317