Эчтәлеккә күчү

Хант-Манси — Югра автономияле округы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Хант-Манси — Югра автономияле округы latin yazuında])
 Бу битнең исемен үзгәртергә тәкъдим ителгән:  Югра — Хант-Манси автономияле округы.
Аның хәзерге исеме татар теле нормаларына яки Википедия мәкаләләренә исем кушу кагыйдәләренә каршы булырга мөмкин.
Тулырак мәгълүматны Википедия:Күчерү битендә табып була.
Искәрмә. Җиңел очраклардан тыш, бәхәс беткәнче мәкаләне күчерү рөхсәт ителми.
Хант-Манси — Югра автономияле округы
рус. Ханты-Мансийский автономный округ — Югра
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 10 декабрь 1930
Сурәт
Кыскача исем ХМАО — Югра
Рәсми тел рус теле, Хант теле һәм Манси теле
Гимн Гимн Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d]
Дәүләт  Россия
Башкала Ханты-Мансийск
Административ-территориаль берәмлек Төмән өлкәсе
Сәгать поясы YEKT[d] һәм Азия/Екатеринбург[d][1]
Геомәгълүматлар Data:Russia/Khanty-Mansiy.map
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы губернатор Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d]
Хөкүмәт башлыгы Руслан Кухарук[d]
Канунбирү органы Дума Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d]
Халык саны 1 759 356 (2024)
Кардәш шәһәр Новороссийск[2]
Нәрсә белән чиктәш Коми Республикасы, Ямал-Ненец автономияле бүлгесе, Красноярск крае, Тум өлкәсе, Төмән өлкәсе һәм Свердловск өлкәсе
Алыштырган Тубыл округы[d]
Мәйдан 534 500 км²
Рәсми веб-сайт admhmao.ru​(рус.)
Харита сурәте
Панорамный вид
Тематик география география Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d]
Феноменның икътисады economy of Khantia-Mansia[d]
Номер тамгасы коды 86 һәм 186
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Хант-Манси — Югра автономияле округы Викиҗыентыкта

Хант-Манси — Югра автономияле округы (рус. Ха́нты-Манси́йский автоно́мный о́круг — Югра́) — Россия Федерациясенең субъекты (Төмән өлкәсе составында). Урал федераль округына керә.

Административ үзәге — Ханты-Мансийск шәһәре.

География

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чиктәшлек

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Як Регион
Төньяк Ямал-Ненец автономияле округы
Көнчыгыш Красноярск крае
Көньяк-көнчыгыш Тум өлкәсе
Көньяк Төмән өлкәсе
Көньяк-көнбатыш Свердловск өлкәсе
Көнбатыш Коми Республикасы

ХМАО Көнбатыш Себер тигезлегенең үзәк өлешендә, Об һәм Иртеш елгаларның түбән агымында урнашкан. Көнбатышта чиге Урал таулары буйлап үтә. Нефть һәм газның эре чыганаклары бар.

Климат континенталь. Гыйнварның уртача температурасы -18°…-23°С, июльнең уртача температурасы +16°…+19°С. Еллык явым 400– 500 ммны тәшкил итә. Вегетация дәвере — 130 көн.

Төп елгалар — Об һәм аның кушылдыклары (Иртеш, Төньяк Сосьва, Вах, Пим, Лямин, Назым, Казым). Күлләр күп (1500 дән артык), шуларның кайберләре системаларны хасил итәләр. Шактый өлешне сазлыклар алып торалар. Туфраклар — торф-сазлык, көлсу һәм аллювиаль.

Чыршы, нарат, эрбет, каен үсә. Кыргый хайваннардан йоклач, кеш, себер көзәне, төлке, ак куян, сусар һ.б. бар. Кошларның ике йөзгә якын төре, шул исәптә боҗыр, суер, көртлек бар. Елгаларда һәм күлләрдә җалык (сөләйман балыгы, ала балык, мәрсин балыгы һ.б.) күп.

«Кече Сосьва», «Юган» тыюлыклары, «Нумто», «Себер Уваллары» табигый парклары, «Конда күлләре», «Югары Конда» заказлыклары бор.

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

хант-Вогул милли округы 1930 елның 10 декабрьдә барлыкка килгән. 1940 елның 23 октябрьдә исемен Хант-Манси милли округына алыштыра. 1978 елдан — Хант-Манси автономияле округы; 2003 елдан — Хант-Манси — Югра автономияле округы.

1930–1934 елларда Урал өлкәсе составында, 1934 елда — Обь-Иртеш өлкәсе составында, 1934–1944 — Омск өлкәсендә. 1944 елдан Төмән өлкәсе составында, 1993 елдан — Россия Федерациясенең мөстәкыйль субъекты.

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны 1 558 004 кеше (2012 елына прогноз). Шәһәрәрдә халыкның 91,5 % өлеше яши (2009 ел).

Халыкның табигый үсеше: 9,6 (1000 кешегә, 2010)

Милли состав

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык 1939 1959 1970 1979 1989 2002 (* 2012 елның 26 гыйнвар көнендә архивланган.) 2010 ел[3]
Руслар 67 616 (72,5%) 89 813 (72,5%) 208 500 (76,9%) 423 792 (74,3%) 850 297 (66,3%) 946 590 (66,1%) 973 978 (68,1%)
Татарлар 2 227 (2,4 %) 2 938 (2,4 %) 14 046 (5,2 %) 36 898 (6,5 %) 97 689 (7,6 %) 107 637 (7,5 %) 108 899 (7,6 %)
Украиннар 1 111 (1,2 %) 4 363 (3,5 %) 9 986 (3,7 %) 45 484 (8,0 %) 148 317 (11,6 %) 123 238 (8,6 %) 91 323 (6,4 %)
Башкортлар 9 (0,0 %) 91 (0,1 %) 1 244 (0,5 %) 7 522 (1,3 %) 31 151 (2,4 %) 35 807 (2,5 %) 35 428 (2,5 %)
Әзериләр  — (0,0 %)  — (0,0 %) 136 (0,0 %) 1 263 (0,2 %) 12 846 (1,0 %) 25 088 (1,8 %) 26 037 (1,8 %)
Хантлар 12 238 (13,1 %) 11 435 (9,2 %) 12 222 (4,5 %) 11 219 (2,0 %) 11 892 (0,9 %) 17 128 (1,2 %) 19 068 (1,3 %)
Беларуслар 141 (0,2 %) 1 281 (1,0 %) 3 362 (1,2 %) 7 555 (1,3 %) 27 775 (2,2 %) 20 518 (1,4 %) 14 703 (1,0 %)
Комыклар  — (0,0 %)  — (0,0 %) 5 (0,0 %) 89 (0,0 %) … 9 554 (0,7 %) 13 849 (1,0 %)
Чуашлар 45 (0,0 %) 289 (0,2 %) 1 929 (0,7 %) 4 739 (0,8 %) … 15 261 (1,1 %) 13 596 (0,9 %)
Ләзгиләр  — (0,0 %)  — (0,0 %) 44 (0,0 %) 216 (0,0 %) … 8 580 (0,6 %) 13 335 (0,9 %)
Мансилар 5 768 (6,2 %) 5 644 (4,6 %) 6 684 (2,5 %) 6 156 (1,1 %) 6 562 (0,5 %) 9 894 (0,7 %) 10 977 (0,8 %)
Үзбәкләр 2 (0,0 %)  — (0,0 %) 57 (0,0 %) 216 (0,0 %) … 5 182 (0,4 %) 9 970 (0,7 %)
Таҗиклар  — (0,0 %)  — (0,0 %) 23 (0,0 %) 94 (0,0 %) … 5 651 (0,4 %) 9 793 (0,7 %)
Молдаваннар  — (0,0 %) 564 (0,5 %) 579 (0,2 %) 1 735 (0,3 %) … 10 861 (0,8 %) 9 476 (0,7 %)
Лаклар  — (0,0 %)  — (0,0 %) 10 (0,0 %) 45 (0,0 %) … 8 005 (0,6 %) н.д.
Чирмешләр 34 (0,0 %) 54 (0,0 %) 712 (0,3 %) 1 791 (0,3 %) … 7 309 (0,5 %) 7 289 (0,5 %)
Чеченнар 5 (0,0 %)  — (0,0 %) 68 (0,0 %) 269 (0,0 %) … 6 943 (0,5 %) 6 889 (0,5 %)
Алманнар 177 (0,2 %) 2 059 (1,7 %) 2 069 (0,8 %) 3 499 (0,6 %) … 7 846 (0,6 %) 6 828 (0,5 %)
Әрмәннәр 5 (0,0 %)  — (0,0 %) 147 (0,0 %) 893 (0,2 %) … 6 471 (0,5 %) 6 343 (0,4 %)
Мордва 64 (0,1 %) 125 (0,1 %) 1 162 (0,4 %) 3 155 (0,6 %) … 6 386 (0,5 %) н.д.
Казакълар 89 (0,1 %) 103 (0,1 %) 179 (0,1 %) 563 (0,1 %) … 4 258 (0,3 %) н.д.
Удмуртлар 36 (0,0 %) 71 (0,1 %) 1 304 (0,5 %) 2 029 (0,4 %) … 3 670 (0,3 %) н.д.
Коми 2 436 (2,6 %) 2 803 (2,3 %) 3 150 (1,2 %) 3 105 (0,5 %) … 3 081 (0,2 %) 2 364 (0,2 %)
Коми-пермяклар  — (0,0 %) 18 (0,0 %) 466 (0,2 %) 1 335 (0,2 %) … 2 704 (0,2 %) н.д.
Милләтен билгеләнмәгәннәр 16 (0,0 %) 4 (0,0 %) 5 (0,0 %) 4 (0,0 %) … 13 210 (0,9 %) 102 138 (0,0 %)

Статистика

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык саны, мең кеше Туулар Үлемнәр Үзгәрешләр Туучылар саны (1000 кешегә) Үлүчеләр саны (1000 кешегә) Үзгәрешләр (1000 кешегә)
1970 281 5 959 2 025 3 934 21.2 7.2 14.0
1975 415 9 450 2 572 6 878 22.8 6.2 16.6
1980 649 13 901 4 116 9 785 21.4 6.3 15.1
1985 1 041 25 130 4 863 20 267 24.1 4.7 19.5
1990 1 274 21 812 5 354 16 458 17.1 4.2 12.9
1991 1 276 19 060 5 884 13 176 14.9 4.6 10.3
1992 1 270 15 849 7 132 8 717 12.5 5.6 6.9
1993 1 274 14 531 9 401 5 130 11.4 7.4 4.0
1994 1 286 15 120 9 937 5 183 11.8 7.7 4.0
1995 1 298 14 418 10 041 4 377 11.1 7.7 3.4
1996 1 310 14 469 9 508 4 961 11.0 7.3 3.8
1997 1 330 14 640 8 497 6 143 11.0 6.4 4.6
1998 1 351 15 600 8 164 7 436 11.5 6.0 5.5
1999 1 359 14 728 8 476 6 252 10.8 6.2 4.6
2000 1 372 15 579 9 426 6 153 11.4 6.9 4.5
2001 1 398 17 130 9 863 7 267 12.3 7.1 5.2
2002 1 426 19 051 9 829 9 222 13.4 6.9 6.5
2003 1 445 19 883 10 000 9 883 13.8 6.9 6.8
2004 1 456 20 377 9 828 10 549 14.0 6.8 7.2
2005 1 466 19 958 10 415 9 543 13.6 7.1 6.5
2006 1 476 20 366 10 077 10 289 13.8 6.8 7.0
2007 1 487 21 887 10 093 11 794 14.7 6.8 7.9
2008 1 500 23 197 10 215 12 982 15.5 6.8 8.7
2009 1 513 23 840 10 107 13 733 15.8 6.7 9.1
2010 1 527 25 089 10 447 14 642 16.4 6.8 9.6

Торак пунктлары

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ханты-Мансийск автономияле округның эре шәһәрләре

№ Шәһәр Халык саны № Шәһәр Халык саны
Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Соргыт, Ленин проспекты
Соргыт
Түбән Вартада Обь елгасы
Түбән Варта

1 Соргыт 306 703 11 Урай 39 435
2 Түбән Варта 251 860 12 Лянтор 38 922
3 Нефтеюганск 123 276 13 Югорск 39 066
4 Ханты-Мансийск 79 410 14 Советский 26 434
5 Когалым 58 192 15 Пойковский 25 589
6 Нягань 54 903 16 Фёдоровский 20 292
7 Мегион 49 471 17 Белоярский 20 283
8 Радужный 43 394 18 Излучинск 17 418
9 Лангепас 41 675 19 Покачи 17 053
10 Пыть-Ях 41 453 20 Нижнесортымский 15 200 (2007 ел)
2010 елның җанисәбе буенча


Административ бүленеше

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Хант-Манси — Югра автономияле округының административ бүленеше

Округ буйсынудагы шәһәрләр:

Районнар:

  1. Белоярский районы
  2. Берёзово районы
  3. Конда районы
  4. Нефтеюганск районы
  5. Түбән Варта районы
  6. Октябрьское районы
  7. Советский районы
  8. Соргыт районы
  9. Ханты-Мансийск районы

Округта туганнар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  2. ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/khanty-mansiysk-khanty-mansiyskiy-avtonomnyy-okrug/
  3. ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года, archived from the original on 2012-04-27, retrieved 2012-02-06 


Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Хант-Манси_—_Югра_автономияле_округы&oldid=3527808