Пермь крае

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Пермь крае latin yazuında])
Россия Федерациясе субъекты
Пермь крае
Пермский край
Байрак Герб

Башкала

Пермь

Мәйдан

24-нче

- Барлыгы

- Су

160 236 км² [1]

2,0%

Халык саны

18-нче

- Барлыгы

- Халык тыгызлыгы

2 635 849 кеше (2010)[2]

16,9 кеше/км²

Тулаем төбәктәге продукт

14-нче

- Барлык, агымдагы бәядә

- Кеше башына

630,8 млрд. сум [3] (2010)

224,5 мең сум

Федераль округы

Идел буе

Икътисади районы

Урал

Рәсми тел(ләр)

рус теле

Губернатор

Максим Решетников (в.б)

Хөкүмәт Рәисе

Максим Решетников

Канун чыгару Җыелышының рәисе

Валерий Сухих

РФ субъекты коды

59

Сәгать поясы

MSK+2 (UTC+6)

Пермь краеРоссия Федерациясенең Европа өлеше субъекты. Идел буе федераль бүлгесенә керә.

Крайның мәркәзе — Пермь шәһәре.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чиктәшлек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Як Россия субъекты
Төньяк Коми Республикасы
Көнчыгыш Свердловск өлкәсе
Көньяк Башкортстан
Көнбатыш Киров өлкәсе
Удмурт Республикасы

Пермь крае Көнчыгыш Европа тигезлегенең көнчыгыш өлешендә һәм Урта һәм Төньяк Урал таулары битләвендә урнаша. Крайның 99,8 % өлеше Европада, 0,2 % өлеше — Азияда урнаша.

Кырый нокталар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • төньякта — Саклаимсори-Сяхль тавы (1094 м) — 61°39' т. к.;
  • көньякта — 56°06' т. к. (элекке Октябрьский районының Ельник авылы янында);
  • көнбатышта — 236 биеклекнең (рус. Высота 236) 1 километрда, Лэпью, Пелес һәм Кажим елгаларның субүләре янында 51°47' кч. о.;
  • көнчыгышта — Рахт-Сори-Сяхл тавы, 59°29' кч. о.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Пермь крайның климаты — уртача континенталь. Гыйнварның уртача температурасы — -18,5...-15 °С.

Рельеф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Крайның көнбатыш өлешен (территориянең 85 % өлешен) Рус тигезлеге биләп тора, крайның көнчыгыш өлешен Урал таулары биләп торалар. Иң биек таулары крайның төньягында урнашалар:

  • Тулымский камень (1496 м);
  • Ишерим (1331 м);
  • Молебный камень (1240 м);
  • Ху-Соик (1300 м)

Елгалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чулман
Чусовая

Пермь краеның елгалар Чулман бассейнына керәләр. Крайда 29 меңнән артык елгалар бар, аларның гомуми озынлыгы — >90 000 км.

Төп елгалар:

Файдалы казылмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Пермь краенда нефтьны, газны, ташкүмерне, минирәл тозларны, алтынны, алмазларны, хромит рудаларны, көрән железнякларны, торфны, известьташны, асылташларны, вак-төяк әйберләр ясауга китә торган ташларны, каплый торган ташларны, төзү материалларны чыгаралар.

Саклана торган табигать терриотрияләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Вишера тыюлыгы
  • «Басеги» тыюлыгы

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз: Пермь губернасы

1737 елда Казан губернасының Чәрдән, Саликам һәм Көңгер өязләре, Казан губернасының Көңгер провинциясенә берләшкәннәр (үзәк шәһәре — Көңгер).

1781 елда Пермь губернасы оештырыла.

1919 елның 15 июлендә Пермь губернасы составыннан Екатеринбур губернасы аерылып чыгарыла.

1923 елның 3 ноябрендә Пермь губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Урал өлкәсенә кертелә.

1934 елда Урал өлкәсе юкка чыгарыла, хәзерге Пермь краеның территориясе Свердловск өлкәсендә калган. 1938 елда Свердловск өлкәсе составыннан Пермь өлкәсе аерылып чыгарыла. 19401957 елларда ул Молотов өлкәсе исемен йөрткән.

Пермь өлкәсе составына Коми-Пермяк автономияле округы (1977 елга кадәр — милли округы) кергән. 1992 елдан — Россия Федерециясенең мөстәкыйль субьекты статусын алган, ләкин формаль рәвештә ул Пермь өлкәсе составында булган. 2003 елның референдумда Пермь өлкәсендә һәм Коми-Пермяк автономияле округында торучы халык ике субъектларның берләштерүне яклаган һәм 2005 елда Пермь өлкәсе һәм Коми-Пермяк автономияле округы бер субъектка берләштергәннәр.

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Милли состав[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык 1939[4] 1959[5] 1970[6] 1979[7] 1989[8] 2002[9] 2010
К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. % К. с. %
руслар 1 768 386 84,71% 2 420 230 80,87% 2 490 102 82,36% 2 508 323 83,38% 2 592 246 83,85% 2 401 659 85,17% 2 191 423 83,14%
татарлар 80 727 3,87% 165 8292 5,54% 169 360 5,60% 157 719 5,24% 150 460 4,87% 136 597 4,84% 115 544 4,38%
коми-пермьнәр 122 4641 5,87% 136 385 4,56% 139 155 4,60% 128 286 3,99% 123 371 3,99% 103 505 3,67% 81 084 3,08%
башкортлар 28 952 1,39% 39 577 1,32% 47 812 1,58% 48 752 1,62% 52 326 1,69% 40 740 1,44% 32 370 1,23%
арлар 9 781 0,47% 21 888 0,73% 30 552 1,01% 32 311 1,07% 32 756 1,06% 26 272 0,93% 20 819 0,79%
украиннар 27 420 1,31% 71 985 2,41% 47 791 1,58% 44 018 1,46% 45 711 1,48% 25 948 0,92% 16 219 0,62%
башкалар 49 788 2,39% 136 982 4,58% 98 671 3,26% 88 802 2,95% 94 611 3,06% 84 700 3,00% 178 390 6,77%
барлык 2 087 518 100.0% 2 992 876 100.0% 3 023 443 100.0% 3 008 211 100.0% 3 091 481 100.0% 2 819 421' 100.0% 2 635 849 100.0%

Искәрмәләр:

1 Комилар белән

2 Кырым татарлары белән

Татарлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төп мәкалә: Пермь татарлары

Статистик мәгълүматларга караганда, Пермь өлкәсендә 160 мең чамасы татар яши. Алар Тор, Ирен, Сөлил, Сеп, Шауба, Бөрмә, Тол елгалары буенда урнашкан авылларда һәм Пермь, Березники, Чайковски һ.б. шәһәрләрдә яшиләр.

Торак пунктлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Пермь крайның эре торак пунктлары


Пермь

Чайковски

Шәһәр Халык саны Шәһәр Халык саны


Көңгер

Чусавай

1 Пермь 991 530 11 Кудымкар 28 984
2 Березники 156 512 12 Губаха 27 544
3 Саликам 97 239 13 Верещагино 22 161
4 Чайковски 82 933 14 Оса 21 191
5 Көңгер 66 110 15 Киҗел 19 590
6 Ылыс 65 931 16 Нытва 19 042
7 Краснокам 51 929 17 Красновишерск 16 098
8 Чусавай 46 740 18 Александровск 14 502
9 Добрянка 33 685 19 Очёр 14 239
10 Чернушка 33 275 20 Полазна 12 753
2010 елның җанисәбе буенча


Административ-территориаль бүленеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Районнар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]


Шәһәр округлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

6 район һәм 1 шәһәр округы Коми-Пермяк округны — аерым статус белән территорияне ясыйлар:

Бу яклардан чыккан күренекле татарлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]