Кәшшаф Мохтаров: юрамалар арасында аерма

Кәшшаф Мохтаров
Кәшшаф Мохтаров
2 нче ТАССР ХКШ рәисе
	Вазыйфада; 1921 ел – 1924 ел
Аңа кадәр	Сәхибгәрәй Сәетгалиев
Дәвамчысы	Хаҗи Габидуллин
Туган	14 июль 1896; Мамадыш өязе, Казан губернасы, Россия империясе
Үлгән	27 октябрь 1937 (41 яшь); Сандармох, Повенецкое городское поселение[d], Медвежьегорск районы[d], Карел АССР, РСФСР, СССР

Кәшшаф Мохтаров
Кәшшаф Мохтаров
Туган телдә исем	Кәшшаф Гыйльфан улы Мохтаров
Туган	14 июнь 1896; Казан губернасы Мамадыш өязе Тауиле авылы
Үлгән	27 октябрь 1937 (41 яшь); Карелия, Сандармох
Күмү урыны	Сандармох
Яшәгән урын	Мүк урамы[d], Мәскәү
Милләт	татар
Ватандашлыгы	Русия империясе→; РСФСР→; ССРБ
Һөнәре	инкыйлабчы, сәясәтче, футболчы
Җефет	I Серафима Игнат кызы; II Л.А. Соколова-Миллер (?-1937)
Балалар	улы Чыңгыз (1926)

Тарихны интерактив карап чыгу

← Алдагы төзәтмә Киләсе төзәтмә →

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

КүрсәтмәлеВики-текст

Кертелгән

28 мар 2020, 18:59 юрамасы

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Мохтаров битенә күчегез.

Кәшшаф Мохтаров, Кәшшаф Гыйльфан улы Мохтаров, рус. Мухтаров Кашаф Гильфанович (вариант^[3]: Гильванович) (1896-1937) — ТАССР халык комиссарлары шурасы рәисе (1921–1924). ВКП(б) әгъзасы (1918-1929).

Тәрҗемәи хәле

1896 елның 14 июлендә Казан губернасы Мамадыш өязе (хәзерге Мамадыш районы) Тауиле авылында туган. Аз җирле крестьян гаиләсе булганга, әтисе белән әнисе һәр елны кыш көне читкә китеп эшли торган була. 1902 елда гаилә Пермь шәһәренә күчеп китә. Кәшшафны 6 яшьтә мәдрәсәгә бирәләр, анда ул 8 ел укый. 1910 елда Пермь шәһәренең 4 еллык укуханәсенә укырга керә. 1914 елда Пермь гимназиясенең 6- классына турыдан-туры имтихан бирә. Укының соңгы елында 3 ай өзеклек булып ала, аны гимназиядән чыгаралар: югары сыйныфларда укучы гимназистлар хәрби әзерлек үтәргә, махсус погоннар тагып йөрергә тиеш була – Кәшшаф погоннарын алып ташлый, офицерга честь бирүдән баш тарта. Җирле мөселман җәмгыяте үтенече белән генә гимназиягә кире алына һәм аны 1916 елда алтын медаль белән тәмамлый. Шул ук 1916 елда Пермь университетының медицина факультетына укырга керә.

Октябрь инкыйлабы

1917 елда Пермьдә татар телендә «Безнең көннәр» журналы оештырыла, аның мөхәррире Кәшшаф Мохтаров була.

1918 елның апрелендә узган Пермь губернасы шураларының I корылтаенда милләтләр эше комиссары итеп сайлана, татар телендә чыгучы «Кызыл Урал» газетасы мөхәррире итеп билгеләнә.

Ватандашлар сугышы

1918 елның 25 декабрендә генерал Пепеляев гаскәре Пермьне ала. Кәшшаф Мохтаров Мрачковский җитәкчелегендәге дивизия белән Глазов шәһәренә чигенә. РКП(б)ның Вятка губерна комитеты аңа губерна башкарма комитетының татар-башкорт бүлеге белән җитәкчелек итүне, татар телендә «Коммунист» газетасы оештыруны һәм мөхәррирлек итүне тапшыра.

1919 елның язында, Колчак гаскәре Уралдан Иделгә кадәр сузылган киң фронт белән һөҗүмгә күчкәндә, Кызыл Армиянең Блюхер җитәкчелегендәге 51- дивизиясе 21- мөселман полкы сәяси җитәкчесе (политрук) була. Вяткадан Екатиринбурга кадәр юл үтә.

1920 елның җәендә БАССРның Аргаяш кантонында кулаклар фетнәсен бастыруда катнаша.

ТАССР төзелү

1920 елда РКП(б) үзәк комитеты тәкъдиме белән К. Мохтаровны ТАССР ревкомына әгъза итәләр, сәламәтлек саклау халык комиссары итеп билгелиләр. 1921-1924 елларда Татарстан АССР халык комиссарлары шурасы рәисе була. Татарстан бу елларда сугыш чорындагы бөлгенлек, корылык, 1921-1922 еллардагы ачлык белән бәйле рәвештә чиктән тыш зур кыенлыклар кичерә. К. Мохтаров Татарстанда ачлыкка каршы көрәштә, барыннан да элек ачыгучы халык өчен җәмәгать туклануын оештыруда зур тырышлык куя. Берничә тапкыр Мәскәүгә, Петроградка барып, башкаладан 3 санитария-туклану поезды оештырып җибәрү турында килешә. Бу поездларның һәркайсы тимер юл буенда урнашкан торак пунктларда көн сен 1 800 ачыгучы һәм авыручы кешегә ярдәм күрсәтә.

К.Г. Мохтаров, фирка һәм шура хезмәткәре буларак, һичшиксез күренекле кеше. Аның милли сәясәтне үткәрүдә сизгерлек-игътибарлылык күрсәтү зарур булган милли җөмһүрият шартларындагы хезмәте бик тә җаваплы. Иптәш Мохтаров карабларны куркынычлы җимереклекләр аркылы, РКП(б) ҮК билгеләгән юлдан алып барырга алынган кешеләрнең берсе һәм ул үз эшен уңышлы башкарып килә^[4]

.

Солтангалиев «эше»

1923 елның июнендә Мәскәүдә узган милли җөмһүриятләр һәм өлкәләрнең җаваплы хезмәткәрләре киңәшмәсе, киңәшмәгә кадәр үк кулга алынган М.Г. Солтангалиев турындагы мәсьәләне карый, аны «буржуаз милләтчелек»тә гаепли һәм фиркадән чыгара.

ТАССР җитәкчеләре (К.Г. Мохтаров, А. Енбаев, Г. Мансуров, Р. Сабиров һ.б.) фирка үзәк комитетына үзләренең аның гаепсезлегенә ышануларын, фиркагә бирелгән, намуслы коммунист булуын әйтеп, Солтангалиевне ябылудан чыгаруны һәм аны порукага алырга рөхсәт итүне үтенеп мөрәҗәгать итәләр. Ләкин бу хаттагы үтенечләр канәгатьләндерелми, хатка имзаларын куйган барлык җитәкчеләр, шул исәптән К. Мохтаров та, «солтангалиевчелек»тә гаепләнеп, эшләреннән алына. Аларны Мәскәүгә чакыртып алалар, төрле җаваплы эшләргә урнаштыралар, шул ук вакытта алар ОГПУның яшерен күзәтүе астына куела.

1924 елда К. Мохтаровны да Мәскәүгә чакыртып алалар, РСФСР сәламәтлек саклау халык комиссариатына дәвалау бүлеге мөдире итеп билгелиләр. 1927 елдан хатын-кызларның көнкүрешен яхшырту буенча БҮБК комиссиясе әгъзасы^[5].

Сәяси репрессия корбаны

1929 елның 23 августында ВКП(б) үзәк назәри комиссиясе карары белән фиркадән чыгарыла. «Буржуаз милләтчелек»тә гаепләнеп, 1931 елның 13 гыйнварында үлем җәзасына хөкем ителә, җәза 10 ел концлагерь белән алыштырыла, җәза срогын Соловкида, Анзер күлендә тире хуҗалыгының төлке тиресе бүлеге башлыгы буларак үтә.

1937 елның 27 октябренда НКВД махсус киңәшмәсе («өчлек») карары белән атарга хөкем ителә. Карелиядә Сандармохта атып үтерелә.^[6]

Әдәбият

Хаклык аклаган исемнәр. Казан: ТКН, 1991 ISBN 5-298-00652-3

Сылтамалар

Мохтаров Кәшшаф Гыйльфан улы (рус.)

Искәрмәләр

↑ http://www.apartment.ru/Article/487104612.html
↑ https://vk.com/wall-69796944_2
↑ ^3,0 ^3,1 Кайтарылган исемнәр
↑ 1923 елның 5 ноябрендә язылган характеристикадан
↑ Edu.rt.ru белем бирү порталында
↑ http://lists.memo.ru/d24/f4.htm

[_7bedcce2130345e8-1] ttp://www.apartment.ru/Article/487104612.html

[2] ttps://vk.com/wall-69796944_2

[Кайтарылган_исемнәр-3] 3,0 ^3,1 Кайтарылган исемнәр

[4] 1923 елның 5 ноябрендә язылган характеристикадан

[5] Edu.rt.ru белем бирү порталында

[6] ttp://lists.memo.ru/d24/f4.htm

[7] 1991 елдан - ТР Премьер-министры

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

@@ Юл номеры - 8: / Юл номеры - 8: @@
 | һөнәр = инкыйлабчы, сәясәтче, [[футбол]]чы<ref>https://vk.com/wall-69796944_2</ref>
 | туу датасы = 14.06.1896
-| туу җире = [[Казан губернасы]] {{Туу җире|Мамадыш өязе|Мамадыш районында}} [[Тау Иле (Мамадыш районы)|Тауиле]] [[авыл]]ы
+| туу җире = Казан губернасы {{Туу җире|Мамадыш өязе|Мамадыш районында}} [[Тау Иле (Мамадыш районы)|Тауиле]] авылы
 | гражданлык = {{Байраклаштыру|Русия империясе}}→<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/>{{байраклаштыру|ССРБ }}
 | милләт = [[татар]]
@@ Юл номеры - 32: / Юл номеры - 32: @@
  | байрак2            =
  | чорбаш             = [[1921 ел]]
- | чоразак            = [[1924 ел]]
+ | чоразак            = 1924 ел
  | вице-президент     =
  | аңа кадәр          = [[Сәхибгәрәй Сәетгалиев]]
@@ Юл номеры - 60: / Юл номеры - 60: @@
 <small>{{мәгънәләр|Мохтаров}}</small>
-'''Кәшшаф Мохтаров''', Кәшшаф Гыйльфан улы Мохтаров, {{lang-ru|Мухтаров Кашаф Гильфанович (вариант<ref name="Кайтарылган исемнәр">[http://visz.nlr.ru/searchword.php?qs=%F0%E0%F1%F1%F2%F0%E5%EB%F3&rpp=20&p=298&razdel=1 Кайтарылган исемнәр]</ref>: Гильванович)}} (''[[1896]]-[[1937]]'') — [[ТАССР]] халык комиссарлары шурасы рәисе (''[[1921]]–[[1924]]''). [[КПСС|ВКП(б)]] әгъзасы (''[[1918]]-[[1929]]'').
+'''Кәшшаф Мохтаров''', Кәшшаф Гыйльфан улы Мохтаров, {{lang-ru|Мухтаров Кашаф Гильфанович (вариант<ref name="Кайтарылган исемнәр">[http://visz.nlr.ru/searchword.php?qs=%F0%E0%F1%F1%F2%F0%E5%EB%F3&rpp=20&p=298&razdel=1 Кайтарылган исемнәр]</ref>: Гильванович)}} (''[[1896]]-[[1937]]'') — ТАССР халык комиссарлары шурасы рәисе (''[[1921]]–[[1924]]''). [[КПСС|ВКП(б)]] әгъзасы (''[[1918]]-[[1929]]'').
 == Тәрҗемәи хәле ==
-[[1896 ел]]ның [[14 июль|14 июлендә]] [[Казан губернасы]]  [[Мамадыш өязе]] (''хәзерге'' [[Мамадыш районы]])  [[Тау Иле (Мамадыш районы)|Тауиле]] [[авыл]]ында туган. Аз җирле крестьян гаиләсе булганга, әтисе белән әнисе һәр елны [[кыш]] көне читкә китеп эшли торган була. [[1902 ел]]да [[гаилә]] [[Пирем]] [[шәһәр]]енә күчеп китә. Кәшшафны 6 яшьтә [[мәдрәсә]]гә бирәләр, анда ул 8 ел укый. [[1910 ел]]да [[Пирем]] [[шәһәр]]енең 4 еллык укуханәсенә укырга керә. [[1914 ел]]да [[Пирем]] гимназиясенең 6- классына турыдан-туры имтихан бирә. Укының соңгы елында 3 ай өзеклек булып ала, аны гимназиядән чыгаралар: югары сыйныфларда укучы гимназистлар хәрби әзерлек үтәргә, махсус погоннар тагып йөрергә  тиеш була – Кәшшаф погоннарын алып ташлый, офицерга честь бирүдән баш тарта. Җирле [[мөселман]] җәмгыяте үтенече белән генә гимназиягә кире алына һәм аны [[1916 ел]]да [[алтын]] медаль белән тәмамлый. Шул ук [[1916 ел]]да [[Пирем]] университетының [[медицина]] факультетына укырга керә.
+[[1896 ел]]ның [[14 июль|14 июлендә]] [[Казан губернасы]]  [[Мамадыш өязе]] (''хәзерге'' [[Мамадыш районы]])  [[Тау Иле (Мамадыш районы)|Тауиле]] [[авыл]]ында туган. Аз җирле крестьян гаиләсе булганга, әтисе белән әнисе һәр елны [[кыш]] көне читкә китеп эшли торган була. [[1902 ел]]да [[гаилә]] Пермь шәһәренә күчеп китә. Кәшшафны 6 яшьтә [[мәдрәсә]]гә бирәләр, анда ул 8 ел укый. [[1910 ел]]да Пермь шәһәренең 4 еллык укуханәсенә укырга керә. [[1914 ел]]да Пермь гимназиясенең 6- классына турыдан-туры имтихан бирә. Укының соңгы елында 3 ай өзеклек булып ала, аны гимназиядән чыгаралар: югары сыйныфларда укучы гимназистлар хәрби әзерлек үтәргә, махсус погоннар тагып йөрергә  тиеш була – Кәшшаф погоннарын алып ташлый, офицерга честь бирүдән баш тарта. Җирле [[мөселман]] җәмгыяте үтенече белән генә гимназиягә кире алына һәм аны [[1916 ел]]да [[алтын]] медаль белән тәмамлый. Шул ук 1916 елда Пермь университетының [[медицина]] факультетына укырга керә.
 == Октябрь инкыйлабы ==
-[[1917 ел]]да [[Пирем]]дә [[татар теле]]ндә «''Безнең көннәр''» журналы оештырыла, аның мөхәррире Кәшшаф Мохтаров була.
+[[1917 ел]]да [[Пермь]]дә [[татар теле]]ндә «''Безнең көннәр''» журналы оештырыла, аның мөхәррире Кәшшаф Мохтаров була.
-[[1918 ел]]ның [[апрель|апрелендә]] узган  [[Пирем губернасы]] шураларының I корылтаенда милләтләр эше комиссары итеп сайлана, [[татар теле]]ндә чыгучы [[Кызыл Урал (гәҗит)|«''Кызыл Урал''»]] [[газета]]сы мөхәррире итеп билгеләнә.
+елның [[апрель|апрелендә]] узган  [[Пермь губернасы]] шураларының I корылтаенда милләтләр эше комиссары итеп сайлана, татар телендә чыгучы [[Кызыл Урал (гәҗит)|«''Кызыл Урал''»]] газетасы мөхәррире итеп билгеләнә.
 == Ватандашлар сугышы ==
-[[1918 ел]]ның [[25 декабрь|25 декабрендә]] генерал Пепеляев гаскәре [[Пирем]]не ала. Кәшшаф Мохтаров Мрачковский җитәкчелегендәге дивизия белән [[Глазов]] [[шәһәр]]енә чигенә. [[КПСС|РКП(б]])ның  [[Вятка губернасы|Вятка]] губерна комитеты аңа  [[Вятка губернасы|губерна]] башкарма комитетының [[татар]]-[[башкорт]] бүлеге белән җитәкчелек итүне, [[татар теле]]ндә «''Коммунист''» [[газета]]сы оештыруны һәм мөхәррирлек итүне тапшыра.
+[[1918 ел]]ның [[25 декабрь|25 декабрендә]] генерал Пепеляев гаскәре Пермьне ала. Кәшшаф Мохтаров Мрачковский җитәкчелегендәге дивизия белән [[Глазов]] [[шәһәр]]енә чигенә. РКП(б)ның  [[Вятка губернасы|Вятка]] губерна комитеты аңа  [[Вятка губернасы|губерна]] башкарма комитетының [[татар]]-[[башкорт]] бүлеге белән җитәкчелек итүне, татар телендә «''Коммунист''» [[газета]]сы оештыруны һәм мөхәррирлек итүне тапшыра.
-[[1919 ел]]ның [[яз]]ында, [[Александр Колчак|Колчак]] гаскәре [[Урал]]дан [[Идел]]гә кадәр сузылган киң фронт белән һөҗүмгә күчкәндә, [[Кызыл Армия]]нең [[Василий Блюхер|Блюхер]] җитәкчелегендәге 51- дивизиясе 21- [[мөселман]] полкы сәяси җитәкчесе (''политрук'') була. [[Нократ|Вятка]]дан [[Екатиринбур]]га кадәр юл үтә.
+[[1919 ел]]ның [[яз]]ында, [[Александр Колчак|Колчак]] гаскәре [[Урал]]дан [[Идел]]гә кадәр сузылган киң фронт белән һөҗүмгә күчкәндә, [[Кызыл Армия]]нең [[Василий Блюхер|Блюхер]] җитәкчелегендәге 51- дивизиясе 21- мөселман полкы сәяси җитәкчесе (''политрук'') була. [[Нократ|Вятка]]дан [[Екатиринбур]]га кадәр юл үтә.
 [[1920 ел]]ның [[җәй|җәендә]] [[БАССР]]ның [[Аргаяш кантоны]]нда кулаклар фетнәсен бастыруда катнаша.
 == ТАССР төзелү ==
-[[1920 ел]]да РКП(б) үзәк комитеты тәкъдиме белән К. Мохтаровны [[ТАССР]] ревкомына әгъза итәләр, [[Татарстан Республикасы Сәламәтлек саклау министрлыгы|сәламәтлек саклау халык комиссары]] итеп билгелиләр.
+елда РКП(б) үзәк комитеты тәкъдиме белән К. Мохтаровны ТАССР ревкомына әгъза итәләр, [[Татарстан Республикасы Сәламәтлек саклау министрлыгы|сәламәтлек саклау халык комиссары]] итеп билгелиләр.
-[[1921]]-[[1924 ел]]ларда [[Татарстан АССР]] халык комиссарлары шурасы рәисе була. [[Татарстан]] бу елларда [[сугыш]] чорындагы бөлгенлек, корылык, [[1921]]-[[1922 ел]]лардагы [[ачлык]] белән бәйле рәвештә чиктән тыш зур кыенлыклар кичерә. К. Мохтаров [[Татарстан]]да ачлыкка каршы көрәштә, барыннан да элек ачыгучы халык өчен җәмәгать туклануын оештыруда зур тырышлык куя. Берничә тапкыр [[Мәскәү]]гә, [[Петроград]]ка барып, [[башкала]]дан 3 санитария-туклану поезды оештырып җибәрү турында килешә. Бу поездларның һәркайсы [[тимер юл]] буенда урнашкан торак пунктларда көн сен 1 800 ачыгучы һәм авыручы кешегә ярдәм күрсәтә.
+-1924 елларда [[Татарстан АССР]] халык комиссарлары шурасы рәисе була. [[Татарстан]] бу елларда [[сугыш]] чорындагы бөлгенлек, корылык, [[1921]]-[[1922 ел]]лардагы [[ачлык]] белән бәйле рәвештә чиктән тыш зур кыенлыклар кичерә. К. Мохтаров [[Татарстан]]да ачлыкка каршы көрәштә, барыннан да элек ачыгучы халык өчен җәмәгать туклануын оештыруда зур тырышлык куя. Берничә тапкыр Мәскәүгә, [[Петроград]]ка барып, [[башкала]]дан 3 санитария-туклану поезды оештырып җибәрү турында килешә. Бу поездларның һәркайсы [[тимер юл]] буенда урнашкан торак пунктларда көн сен 1 800 ачыгучы һәм авыручы кешегә ярдәм күрсәтә.
 {{цитата|К.Г. Мохтаров, фирка һәм шура хезмәткәре буларак, һичшиксез күренекле кеше. Аның милли сәясәтне үткәрүдә сизгерлек-игътибарлылык күрсәтү зарур булган милли җөмһүрият шартларындагы хезмәте бик тә җаваплы. Иптәш Мохтаров карабларны куркынычлы җимереклекләр аркылы, РКП(б) ҮК билгеләгән юлдан алып барырга алынган кешеләрнең берсе һәм ул үз эшен уңышлы башкарып килә<ref>1923 елның 5 ноябрендә язылган характеристикадан</ref>}}.
 == Солтангалиев «эше» ==
-[[1923 ел]]ның [[июнь|июнендә]] [[Мәскәү]]дә узган милли [[җөмһүрият]]ләр һәм өлкәләрнең җаваплы хезмәткәрләре киңәшмәсе, киңәшмәгә кадәр үк кулга алынган  [[Мирсәет Солтангалиев|М.Г. Солтангалиев]] турындагы мәсьәләне карый, аны «буржуаз милләтчелек»тә гаепли һәм [[КПСС|фиркадән]] чыгара.
+[[1923 ел]]ның [[июнь|июнендә]] Мәскәүдә узган милли [[җөмһүрият]]ләр һәм өлкәләрнең җаваплы хезмәткәрләре киңәшмәсе, киңәшмәгә кадәр үк кулга алынган  [[Мирсәет Солтангалиев|М.Г. Солтангалиев]] турындагы мәсьәләне карый, аны «буржуаз милләтчелек»тә гаепли һәм фиркадән чыгара.
-[[ТАССР]] җитәкчеләре (К.Г. Мохтаров, [[Ариф Енбаев|А. Енбаев]], [[Гасыйм Мансуров|Г. Мансуров]], [[Рәүф Сабиров|Р. Сабиров]] һ.б.) фирка үзәк комитетына үзләренең аның гаепсезлегенә ышануларын, фиркагә бирелгән, намуслы коммунист булуын әйтеп, Солтангалиевне ябылудан чыгаруны һәм аны порукага алырга рөхсәт итүне үтенеп [[Унбиш җитәкче хаты|мөрәҗәгать итәләр]]. Ләкин бу хаттагы үтенечләр канәгатьләндерелми, хатка имзаларын куйган барлык җитәкчеләр, шул исәптән К. Мохтаров та, «солтангалиевчелек»тә гаепләнеп, эшләреннән алына. Аларны [[Мәскәү]]гә чакыртып алалар, төрле җаваплы эшләргә урнаштыралар, шул ук вакытта алар ОГПУның яшерен күзәтүе астына куела.
+[[ТАССР]] җитәкчеләре (К.Г. Мохтаров, [[Ариф Енбаев|А. Енбаев]], [[Гасыйм Мансуров|Г. Мансуров]], [[Рәүф Сабиров|Р. Сабиров]] һ.б.) фирка үзәк комитетына үзләренең аның гаепсезлегенә ышануларын, фиркагә бирелгән, намуслы коммунист булуын әйтеп, Солтангалиевне ябылудан чыгаруны һәм аны порукага алырга рөхсәт итүне үтенеп [[Унбиш җитәкче хаты|мөрәҗәгать итәләр]]. Ләкин бу хаттагы үтенечләр канәгатьләндерелми, хатка имзаларын куйган барлык җитәкчеләр, шул исәптән К. Мохтаров та, «солтангалиевчелек»тә гаепләнеп, эшләреннән алына. Аларны Мәскәүгә чакыртып алалар, төрле җаваплы эшләргә урнаштыралар, шул ук вакытта алар ОГПУның яшерен күзәтүе астына куела.
 [[1924 ел]]да К. Мохтаровны да [[Мәскәү]]гә чакыртып алалар, [[РСФСР]] сәламәтлек саклау халык комиссариатына дәвалау бүлеге мөдире итеп билгелиләр. [[1927 ел]]дан хатын-кызларның көнкүрешен яхшырту буенча [[Бөтенрусия Үзәк Башкарма Комитеты|БҮБК]] комиссиясе әгъзасы<ref>[http://www.edurt.ru/index.php?rubrika=235&type=1&lang=1 Edu.rt.ru белем бирү порталында]</ref>.